به بهانه از سرگیری «سلام کوچولو»/ نگاهی به استفاده کودکان دیروز و امروز از رادیو و تلویزیون

پایگاه خبری تحلیلی «پارس»- محیا فرجی- امسال، سال عجیبی برای برنامه های محبوب رادیو و تلویزیون است. هر روز خبر تعطیلی یکی از برنامه های قدیمی و پرمخاطب شبکه های صدا و سیما به گوش می رسد. خبرهایی که همیشه، حیرت و افسوس مخاطبان همیشگی این برنامه ها را به دنبال دارد. در آغاز سال 94، خبر توقف پخش باسابقه ترین برنامه رادیو یعنی «سلام کوچولو»، آه از نهاد بسیاری از کودکان دیروز و امروز برآورد. عذرا وکیلی، تهیه کننده و مجری سلام کوچولو با بیان این که چهل و دو سال پخش روزانه برای این برنامه کافی است، تصمیم گرفت پرونده آن را برای همیشه ببندد. وکیلی بر این باور بود که پس از 4 دهه فعالیت، برای حضورش در رادیو به فکرهای نو و ایده های جدیدتری نیاز دارد.

سلام کوچولو، سلام به چهار نسل

اما سلام کوچولو، برنامه کودکانه شاد و آموزشی بود که هر روز صبح از رادیو ایران پخش می شد. مهم ترین ویژگی این برنامه، حضور مجریان کودک در کنار خانم وکیلی، مجری اصلی این برنامه بود. برنامه ای که با کمک و همکاری خود کودکان برای آن ها تولید می شد و شاید علت اصلی محبوبیت آن نیز همین نکته بود. مخاطب، دیگر با بزرگسالان و خاله ها و عموهایی سر و کار نداشت که با تقلید صدای کودک، به اجرای برنامه می پردازند بلکه با هم سن و سالانی مواجه می شد که مانند خودش شعر می خواندند و با صداقتی کودکانه سخن می گفتند. نسل های مختلفی از کودکان با گوش سپردن به این برنامه بزرگ شدند. به همین علت، توقف پخش سلام کوچولو به جز کودکان، بزرگسالان بسیاری را نیز آزرده خاطر کرد. بزرگسالانی که اکنون به عنوان والدین نسل جدید تمایل داشتند فرزندانشان نیز با گوش سپردن به قصه ها و آموزش های این برنامه رشد کنند. تمایل شدید مخاطبان و همراهی مدیران رادیو ایران، خانم وکیلی را قانع کرد با سر و شکلی جدید از ابتدای مرداد دوباره سلام کوچولو را به روی آنتن ببرد.

از کودکان دیروز

همه کودکانی که جیمبو، بچه های مدرسه والت، باخانمان و بابا لنگ دراز بخش مهمی از خاطرات دوران خوش کودکی شان را تشکیل می دهد به خوبی می دانند که یکی از تفریحات مهم روزهای کودکی، تماشای «برنامه کودک» بود. برنامه کودکی که در دو نوبت زمانی صبح و عصر، از شبکه های صدا و سیما پخش می شد و کودکان و خردسالان را از حیاط و کوچه به منزل می کشاند تا کارتون های جذاب، ساعتی آن ها را پای تلویزیون بنشاند. برنامه های صبحگاهی شبکه های تلویزیونی و رادیویی معمولا از ساعت 10 صبح به مدت یک ساعت تا یک ساعت و نیم به برنامه های خردسالان اختصاص داشت. برنامه های ساده تری که مخصوص کودکان زیر 6 سال بود که صبح ها مدرسه نمی رفتند و در ساعات حضورشان در منزل به برنامه ای مفرح و آموزشی نیاز داشتند. برنامه کودک عصرها هم از ساعت 5 آغاز می شد و ویژه کودکانی بود که از مدرسه بازگشته بودند و بعد از استراحتی کوتاه، ساعتی به تماشای تلویزیون می نشستند. مدت برنامه های عصر هم از یک تا دو ساعت تجاوز نمی کرد و پس از آن برنامه کودک تلویزیون تمام می شد و می رفت تا روز بعد. پس از پایان برنامه کودک، بچه ها به سراغ تکالیف مدرسه خود یا بازی و شیطنت در حیاط می رفتند. با فرارسیدن شب نیز، شنیدن جمله «اخبار ساعت 9 که شروع شد، بچه خوب باید بخوابه» برای بسیاری از کودکان آشنا و تکراری می نمود. در واقع، برنامه زمانی همه کارها برای کودکان و بزرگسالان مشخص شده بود. صدا و سیما نیز به استحکام این برنامه زمانی کمک شایان توجهی می کرد. ساعت 9 شب که پدر و مادرها به تماشای اخبار شبانگاهی می نشستند کودکان هم با شنیدن آهنگ «گنجشک لالا، سنجاب لالا» از برنامه شب به خیر کوچولو، آماده خواب می شدند.

تا کودکان امروز

این روزها اصولا نه تکلیف کودکان با برنامه های صدا و سیما مشخص است و نه والدین. برنامه های کودکانه زمانبندی خاصی ندارند. در شبکه های ملی، صبح ها یک کارتون پخش می شود، پس از آن تکرار سریالِ شب گذشته، بعد محله گل و بلبل، پس از آن یک برنامه گفت وگو محور و حدود ساعت 13 بعداز ظهر کلاه قرمزی! عصرها هم محله گل و بلبل دوباره تکرار می شود که مشخص نمی کند این برنامه بالاخره به چه گروه سنی تعلق دارد. اصلا این برنامه ها برای چه کسانی پخش می شوند؟ کودکی که نیاز دارد نظم و انضباط را بیاموزد تکلیفش با خودش و برنامه های کودک چگونه است؟ در میان شبکه های دیجیتال نیز، شبکه پویا که شبکه کودک و نوجوان نام گرفته است از ساعت 7:30 صبح تا 22:30 بدون وقفه برنامه دارد. برنامه هایی که پخش آن ها از شبکه پویا، مهر تاییدی بر بی عیب و نقص بودنشان نیست و باید تمام و کمال توسط والدین مورد بررسی قرار گیرند. برنامه کودک بچه های امروز این گونه است. یک یا دو شبکه هر زمانی در کنداکتور خود جا داشتند فیلم و کارتون کودکانه پخش می کنند و یک شبکه هم 15 ساعت در طول روز برنامه دارد. در مورد اول، آشفتگی پخش برنامه ها، گاهی کودکان را به تماشای سریال ها و فیلم های سینمایی بزرگسالان می کشاند. فیلم هایی که عمدتا به دلیل ادبیات گفتاری غلط و صحنه های خشن اصلا مناسب سن آن ها نیست. در مورد دوم نیز، عموما والدین براین باورند که می توانند ساعات مدیدی با نشاندن فرزندان خود در مقابل شبکه پویا، آن ها را سرگرم کنند. اما از آن طرف در سایت ها و مجلات حوزه سلامت، به دنبال راه حلی برای جلوگیری از چاقی بیش از حد کودکان می گردند. تماشای کارتون، بدین معنا نیست که زمان کودکان به بهترین شکل ممکن می گذرد. بچه های امروزی با توجه به زندگی های آپارتمانی نیاز بیشتری به تحرک و فعالیت های فیزیکی دارند. آن ها مانند نسل های گذشته نمی توانند در حیاط و کوچه های بن بست انرژی خود را تخلیه کنند. سبک زندگی جدید مسئولیت والدین را در این زمینه افزایش داده است. چرا که حضور در پارک ها و مکان های تفریحی برای کودکان نسل جدید ضرورت بیشتری دارد. به نظر می رسد بهتر است همه ما گاهی گوشه چشمی به سبک زندگی روزهای گذشته داشته باشیم و نکات و الگوهای مثبت آن را مطابق با شرایط جدید، به کار ببندیم. اجازه ندهیم رادیو و تلویزیون، کنترل زندگی ما را به دست بگیرند. علی القاعده این رویه باید برعکس باشد. پدر و مادرها هستند که باید تصمیم بگیرند که فرزندانشان چه ساعاتی از شبانه روز به تماشای کدام برنامه ها بنشینند. این ساعات مشخص می تواند با توجه به ایام امتحانات یا اوقات فراغت تابستانی کم و زیاد شود. اما همیشه باید زمانی به بازی های فیزیکی و دورهمی های پدر و مادر-فرزندی اختصاص یابد. برنامه های شبانه روزی کودک هر قدر هم شاد و آموزنده باشند جای تفریحات خانوادگی و دوستی های والدین و کودکان را نمی گیرند.