ابعاد استراتژيك تحويل اس- 300‌هاي روسي به ايران/ مسكو به دنبال پول اس- 300 يا انتقام از ناتو؟

پايگاه خبري تحليلي «پارس»- دكتر سيدرضا ميرطاهر- سرانجام پس از فراز و فرودهاي بسيار، ولاديمير پوتين رئيس‌جمهور روسيه با صدور فرماني چند روز بعد از تفاهم لوزان، در 24 فروردين 1393 اجازه فروش سامانه موشكي اس - 300 به ايران را صادر كرد. فرمان پوتين همزمان با سفر دريادار علي شمخاني دبير شوراي عالي امنيت ملي ايران به روسيه صادر شد. روسيه در سال 2007 قراردادي براي فروش پنج سامانه موشكي اس- 300 به ايران به ارزش 800 ميليون دلار امضا كرد، اما در سال 2010 دميتري مدودف رئيس‌جمهور پيشين روسيه تحت فشارهاي امريكا و رژيم صهيونيستي اين قرارداد را لغو كرد. ايران در واكنش به لغو اين قرارداد عليه شركت «روس آبارون اكسپورت»در آوريل 2012 به دادگاه بين‌المللي داوري ژنو در سوئيس شكايت كرد و خواستار دريافت غرامت ۴ ميليارد دلاري شد، اما دادگاه حكمي در اين باره صادر نكرد. روسيه ادعا كرد كه تصميم رئيس‌جمهور وقت اين كشور در سال 2010 براي ممنوعيت تحويل سامانه موشكي اس- 300 مستند به قطعنامه‌هاي شوراي امنيت سازمان ملل عليه ايران از جمله قطعنامه 1929 بوده است. 

پيامدها
تحويل سامانه موشكي اس - 300 به ايران در شرايط كنوني مسلماً پيامدهاي مختلفي را به همراه دارد كه به آنها اشاره مي‌شود:

1- به‌كارگيري سامانه موشكي اس –300 از سوي نيروي پدافند هوايي ايران با توجه به مشخصات و مقدوراتي كه از آن برخوردار است، مسلماً تأثير قابل توجهي بر افزايش توان بازدارندگي جمهوري اسلامي ايران خواهد گذاشت. اين توانمندي جديد باعث خواهد شد تا دشمنان ايران در زمينه تجاوز هوايي يا موشكي احتمالي عليه ايران محاسبات خود را تغيير دهند. مسلماً در صورتي كه ايران به استقرار اين سامانه‌هاي موشكي در اطراف تأسيسات هسته‌اي و ساير نقاط حساس بپردازد، ريسك حمله به اين مراكز بسيار بالا خواهد رفت و اين مسئله مي‌تواند به تجديد نظر درباره هزينه و امكان پذيري چنين حمله‌اي منجر شود. اس- 300 در رديف پيشرفته‌ترين سامانه‌هاي ضدهوايي جهان قرار دارد. سامانه موشكي اس- 300 براي سرنگون كردن هواپيماها و موشك‌ها در برد 5 تا 150 كيلومتري طراحي شده است. چنين قابليتي سبب مي‌شود اين سامانه بتواند از مسافت دوري هواپيماها و موشك‌هاي مهاجم را هدف قرار دهد. اين سامانه همچنين مي‌تواند ضمن ردگيري همزمان 100 هدف 12 هدف را به طور همزمان در ارتفاعي بين 10 متر تا 27 هزار متر هدف قرار دهد. البته مدل‌هاي مختلف اس - 300 داراي مقدورات متفاوتي هستند. مسئله تحويل اس - 300 به ايران باعث شده تا حتي غربي‌ها نيز اذعان نمايند كه اين سامانه موشكي، موجب تغيير موازنه در منطقه شده و اين براي اسرائيل در زمينه حمله هوايي به ايران بسيار حائز اهميت است. به ادعاي امريكايي‌ها با ورود اين سامانه‌ ضد هوايي، تنها بمب افكن‌هاي استيلث بي‌- 2 قادر به رخنه به ايران هستند كه در مقطع كنوني تصميمي به استفاده از آنها عليه ايران وجود ندارد. در همين زمينه «ديويد دپتولا» ژنرال بازنشسته امريكايي كه سابقاً معاونت تجسس و اطلاعات نيروي هوايي اين كشور بود، تأكيد كرد ارسال سامانه موشكي اس - 300 به ايران بسيار قابل توجه و معني‌دار است و اين امر محاسبه در برنامه‌ريزي جهت هرگونه حمله نظامي عليه ايران را بغرنج مي‌كند. «بن گلداد» تحليلگر امور نظامي مؤسسه جينز ديفنس نيز در اين باره خاطر نشان كرد كه اين موشك‌ها ايران را به قابليت دفاع هوايي برد بلند كه هم اينك فاقد آن است مجهز مي‌كند و باعث مي‌شود لايه‌هاي دفاع هوايي ايران افزايش يابد. در مجموع مجهز شدن ايران به اين توانمندي دفاعي جديد باعث خواهد شد تا در صورتي كه ايران در مذاكرات كنوني با گروه 1+5 از پذيرفتن يك توافقنامه بد خودداري نمايد، در آن صورت حمله احتمالي اسرائيل يا امريكا عليه ايران با هزينه بسيار بيشتر و درصد موفقيت بسيار كمتري مواجه خواهد بود. در عين حال دستيابي به اين سيستم پدافندي باعث افزايش قدرت چانه‌زني ايران در مذاكرات شده و در واقع شانس عدم توافق در صورت نامتوازن بودن خواسته‌هاي گروه1+5 با خواسته‌هاي ايران را افزايش خواهد داد. اين مسئله‌اي است كه دولتمردان غربي در واكنش به اعلام تحويل اس - 300 به ايران از آن به مثابه اقدامي زودهنگام و در واقع به‌مثابه پاداشي به ايران ياد كرده‌اند. 

2- بعد ديگر تصميم روسيه در زمينه تحويل سامانه موشكي اس - 300 به ايران تأثير آن در زمينه ايجاد شكافي جدي در ديوار تحريم‌ها عليه ايران است. انتقاد مقامات رژيم‌صهيونيستي از روسيه در اين باره كه اقدام اين كشوردر واقع نوعي واكنش مثبت به بيانيه سوئيس بوده و باعث نوعي مشروعيت‌بخشي به ايران شده در اين زمينه قابل توجه است. هر چند روند تزلزل در نظام تحريم‌ها عليه ايران از هنگام بيانيه ژنو در آذر 1392 آغاز شده، اما اينكه يكي از اعضاي گروه 1+5 يعني روسيه اقدام به رفع تحريم تسليحاتي ايران نمايد و در مقطع كنوني، سلاحي استراتژيك را به ايران تحويل دهد، به‌مثابه ضربه‌اي جدي بر ديوار تحريم‌هايي است كه امريكا طي سال‌هاي اخير تلاش فراواني براي بر‌پايي آن به‌خرج داد و اكنون شاهد تزلزل و ايجاد ترك‌هاي جدي در آن است. از سوي ديگر اين مسئله مسلماً در روند مذاكرات كنوني بين ايران و گروه 1+5 براي دستيابي به توافق جامع هسته‌اي تأثيرگذار خواهد بود. زيرا اكنون امريكايي‌ها مي‌دانند كه تهديدات آنها درباره اينكه همه گزينه‌ها از جمله گزينه نظامي هنوز روي ميز قرار دارد، از جانب تهران با جديت كمتري تلقي خواهد شد. چه اينكه هم اسرائيلي‌ها و هم امريكايي‌ها همواره بر امكان‌پذيري حمله گسترده عليه تأسيسات هسته‌اي ايران سخن گفته‌اند و همواره آن را اقدامي عملي و كم هزينه با توجه به عدم تجهيز پدافند هوايي ايران به سامانه‌هاي ضد هوايي مؤثر و قدرتمند تلقي كرده‌اند. اما اكنون امريكايي‌ها و شركاي غربي آنها در 1+5 ناچار هستند در مذاكرات كنوني، مؤلفه‌هاي جديدي از جمله افزايش توانايي بازدارنده ايران را منظور نمايند. 

3- بعد ديگر تصميم روسيه در زمينه تحويل سامانه موشكي اس - 300 به ايران را مي‌توان در چارچوب روابط تنش‌آميز روسيه و امريكا بررسي كرد. در واقع بحران اوكراين باعث شده تا روابط مسكو و واشنگتن دردوره پس از جنگ سرد به طور بي‌سابقه‌اي با تنش و اختلاف و رويارويي مواجه شود و طبيعتاً در اين مسير، هر يك تلاش مي‌كند تا دردسرها و مشكلات جديدي را براي طرف مقابل در عرصه‌هاي مختلف ايجاد نمايد و موقعيت بين‌المللي آن را تضعيف كند. در اين چارچوب مي‌توان تصور كرد كه روس‌ها با تحويل سامانه اس - 300 به ايران در واقع موقعيت كنوني واشنگتن در مذاكرات هسته‌اي را تضعيف نموده و در عوض موقعيت ايران را تقويت نموده‌اند. در واقع اين اقدام روسيه واكنشي به اقدامات مشابه امريكا در اروپاي شرقي و به ويژه تقويت نظامي و تسليحاتي اوكراين است. روس‌ها بار‌ها به ناتو و امريكا هشدار داده‌اند كه از تحريك اوكراين خودداري كرده و از پشتيباني و حمايت تسليحاتي از كي‌يف دست بردارند. با توجه به بي‌اعتنايي امريكا به اين درخواست اكنون، روس‌ها نيز تلاش مي‌كنند تا در ديگر مناطق از واشنگتن انتقام بگيرند. بدين ترتيب روسيه با تحويل سامانه موشكي اس - 300 در حوزه رقابت امنيتي و استراتژيك با غرب و به ويژه امريكا ضربه بزرگي به آن وارد مي‌كند. 

4- يكي ديگر از ابعاد تصميم روسيه را مي‌توان به تأثير آن در تداوم انسجام گروه 1+5 دانست. به هرحال واقعيت آن است كه يكي از اعضاي مهم اين گروه در مقطع كنوني حاضر شده تا يكي از موارد مهم تحريم‌ها عليه ايران يعني تحريم تسليحاتي ايران را ناديده گرفته و سلاحي استراتژيك در اختيار ايران قرار دهد. نماد اين مسئله را مي‌توان در موضع‌گيري فوري مقامات امريكايي در اين زمينه و انتقاد از آن مشاهده كرد. مي‌توان انتظار داشت كه اين مسئله وزن روسيه در مذاكرات كنوني را افزايش داده و امريكايي‌ها ناچار خواهند شد تا به مواضع و ملاحظات مسكو توجه بيشتري نشان دهند. روس‌ها در مذاكرات كنوني از لغو يكباره تحريم‌ها عليه ايران حمايت مي‌كنند و از مواضع امريكايي‌ها در زمينه فشار به ايران براي پذيرش محدوديت‌هاي هر چه بيشتر و در واقع گرفتن امتيازات غيرمنطقي از ايران انتقاد مي‌كنند. هر چند روسيه مايل به محدود شدن برنامه هسته‌اي ايران و نظارت بر آن به‌منظور تضمين عدم انحراف آن به سوي فعاليت‌هاي هسته‌اي نظامي است، با اين حال با موضع غربي‌ها به ويژه امريكايي‌ها كه اساساً خواهان محدوديت كامل و حتي در صورت امكان برچيدن تأسيسات هسته‌اي ايران هستند موافق نيستند. در عين حال نبايد فراموش كرد كه روسيه با اين اقدام خود در واقع جلوي نزديكي بيشتر ايران به غرب را گرفته و به تهران نشان داد كه حاضر است در مواقع مقتضي امتيازات مهمي به ايران بدهد. 

پوتين قيمت اس- 300 را 100 ميليون دلار بالا برد!
هنوز چند روزي از چرخش ناگهاني كرملين از موضع امتناع از تحويل سامانه ضد موشكي اس-300 ‏به ايران و صدور فرمان رئيس‌جمهور اين كشور براي تحويل فوري اين سامانه به كشورمان نگذشته ‏است كه سخنگوي وزارت امور خارجه روسيه اعلام كرد ايران بايد قرارداد جديدي براي تحويل اين ‏سامانه ببندد؛ سخناني كه از تكرار اشتباهات تاريخي روس‌ها در عدم وجود درك راهبردي لازم براي ‏تشخيص منافع بلند مدت و تعريف اين منافع در حد دلالي از يك يا چند معامله با دوستان و انتقام‌گيري مقطعي از ‏ناتو حكايت مي‏كند. ‏
سخنگوي وزارت امور خارجه روسيه از لزوم بستن قرارداد جديدي براي تحويل ‏سامانه اس-300 ميان تهران و مسكو سخن گفت تا اظهارات سخنگوي وزارت خارجه امريكا در اين ‏مورد كه اقتصاد روسيه تحت فشار است و روسيه اين اقدام را به دليل ‏نياز به پول انجام داده است، معنا ‏يابد. ‏ جاش ارنست، سخنگوي باراك اوباما رئيس‌جمهور امريكا هم علاوه بر تأكيد بر « نگراني » واشنگتن ‏درباره ‏اين فروش احتمالي از تماس مستقيم مقامات امريكايي با مقامات بلند پايه دولت خبر داد و در ‏عين حال تحريم‌هاي غرب بر روسيه به علت حمايت ازجدايي‌طلبان شرق اوكراين را داراي پيامد ‏قابل ‏توجهي بر اقتصاد روسيه دانست و افزود: «بنابراين غير منتظره نيست روسيه براي كسب درآمد به ‏هر راهي متوسل شود. ‏من فكر مي‌كنم عزم روسيه براي از سر‌گيري يك قرارداد بحث‌انگيز نشان ‏مي دهد اقتصاد اين ‏كشور چقدر تضعيف شده است.»

البته تنها شاهد مالي بودن انگيزه‌هاي فرمان روز دوشنبه پوتين مبني بر لغو ممنوعيت فروش اين ‏سلاح راهبردي به اظهارات امريكايي‌ها بر نمي‌گردد بلكه  اظهارات رئيس‌جمهور روسيه در توجيه لغو ‏فرمان ممنوعيت سال 2010 كه نقض آشكار تعهدات طرف روسي محسوب مي‌شد، نشان مي‌دهد كه ‏روس‌ها بيش از آنكه بر مبناي دركي راهبردي به دنبال تقويت ايران در برابر غرب باشند، ‏فعلاً به نيازهاي مادي خود مي‌انديشند. ولاديمير پوتين در مصاحبه اخير تلويزيوني خود يكي از دلايل ‏اين تصميم را آنچه انعطاف ايران در مذاكرات هسته‌اي خواند، عنوان كرد و در عين حال گفت: ‏شركت‌هاي ما اين سامانه را تاكنون ساخته‌اند كه قيمت زيادي نيز دارد. يك سامانه اس-300 ‏ارزشي ‏بالغ بر 900ميليون دلار دارد اما تاكنون هيچ كس هزينه آن را به شركت‌هاي ما نپرداخته است. ‏ اين در حالي است كه طبق قرار داد سال 2007 براي تحويل اين سامانه به ايران، ارزش اين سامانه حدود ‏‏800 ميليون دلار بود و ايران 166 ميليون دلار از اين مبلغ را به صورت پيش پرداخت تحويل طرف ‏روسي داده بود كه بر مبناي سود اين پول در مقايسه‌اي جهاني به واسطه ديركرد چند ساله، طرف ‏روسي حتي به ايران بدهكار است. رئيس‌جمهور روسيه مدعي شد مسكو در گذشته ملزم بود تا برخي قراردادهاي دفاعي را به اين دليل ‏كه مي‌تواند موجب ‏بي‌ثباتي منطقه شود به حالت تعليق درآورد، اما اكنون ديگر دليلي براي ادامه ‏ممنوعيت انتقال اس-300 به ايران وجود ندارد. ‏ وي توضيح نداد كه چگونه تحويل اين سامانه دفاعي ‏مي توانست «موجب بي‌ثباتي منطقه» شود. البته نيازي به توضيح نيست كه روسيه آن موقع بر اين اعتقاد  بود كه بعد از جنگ پنج روزه گرجستان با عدم تحويل اين سامانه به ايران امريكايي‌ها ‏و اسرائيلي‌ها را از كمك به جريان‌هاي ضد روسي در قفقار و اروپاي‌شرقي بازخواهد داشت و ‏سامانه موشكي امريكا در لهستان و روماني براي هميشه غير اجرايي خواهد شد اما تحولات اوكراين ‏نشان داد كه ناتو به هيچ وجه از هيچ فرصتي از نفوذ به اين منطقه دست بردار نيست با اين حال ‏روس‌ها معمولاً گرفتار نگاه‌هاي مقطعي و سوداگرايانه بوده و از اقدام پيشدستانه به موقع براي ‏تقويت متحدان طبيعي براي مواجهه تهديدات غرب عاجز هستند و حتي زماني كه به فكر جبران مي‌‏افتند، روحيه سوداگري آنها غلبه دارد.

دمپسي: تأثيري ندارد!
ژنرال مارتين دمپسي ‏رئيس ستاد مشترك ارتش ‏امريكا در يك كنفرانس خبري در روز پنج‌شنبه گفت: تصميم روسيه ‏براي تحويل سامانه دفاعي موشكي اس-300 به ايران ‏معادلات را تغيير نداده و گزينه نظامي امريكا ‏براي جلوگيري از دستيابي ايران به سلاح هسته‌اي همچنان روي ميز قرار دارد. ‏ دمپسي با بيان اينكه امريكا سال‌هاست كه از وجود چنين قراردادي براي ‏فروش اين سامانه به ايران ‏مطلع است و همواره در طرح‌هايش روي اين مسئله حساب كرده بود تلاش كرد نشان دهد ارزش تحويل اين سامانه را ‏تقليل دهد.  از سوي ديگر ماتيو چانس خبرنگار شبكه تلويزيوني سي‌ان‌ان با بيان اينكه هم اكنون كنفرانس سالانه امنيتي در مسكو ‏در حال ‏برگزاري است و وزير دفاع ايران در مسكو حضور دارد و درباره ‏تاريخ تحويل اين سامانه با همتاي ‏روس خود گفت‌وگو مي‌كند، گفت: اين سامانه به حدي پيشرفته است ‏كه اگر نگوييم حملات هوايي به ‏تأسيسات هسته‌اي ايران را غيرممكن مي‌كند بلكه آن را بسيار پيچيده ‏خواهد ‏كرد. همچنين در صورت استقرار اين سامانه‌ها و در صورتي كه قرار باشد ‏حملاتي به تأسيسات ‏هسته‌اي ايران صورت گيرد، هزينه و تلفات هواپيماهاي ‏جنگي را كه قرار است اين كار را انجام دهند ‏بالا مي‌برد. ‏ ماتيو چانس درباره نگراني روسيه از ناتو گفت: كنفرانس امنيتي مسكو در ‏واقع محلي براي ‏گردهمايي مخالفان امريكا و غرب است تا دور هم جمع شوند و ‏درباره استراتژي‌هاي خود با يكديگر ‏گفت‌وگو و تبادل نظر كنند.   به نوشته چانس ‏همچنين قرارداد موشكي مهم ‏ديگري نيز وجود داشته است كه در 24 ساعت گذشته در اين ‏كنفرانس ‏اعلام شد و آن اين است كه چين اولين كشوري مي‌شود كه سامانه اس-400 ‏را از روسيه ‏دريافت مي‌كند. اين نسل جديدتر اس-300 است كه به ايران ‏فروخته شده و اين سامانه بسيار پيشرفته ‏تر و توانمندتر است. اين سامانه توان ‏نظامي چين را به ميزان قابل توجهي تقويت مي‌كند.  به اعتراف خبرنگار سي ان ان مذاكرات و ‏قراردادهاي ‏زيادي در اين كنفرانس به ويژه ميان سه كشور روسيه، ايران و چين در جريان ‏است و اين ‏مسئله، غرب را نگران كرده است.