خليج گرگان تبديل به مرداب مي شود/ فاجعه در کمين بزرگترين خليج درياي خزر

پایگاه خبری تحلیلی «پارس»- فريده ستايشگر- بحران ها و فاجعه هاي زيست محيطي در کشور ما تنها محدود به ريزگردهاي غرب و جنوب کشور و يا خشک شدن زاينده رود و درياچه اروميه و يا از دست دادن جنگل هاي ارزشمند زاگرس نيست، اين روزها حال بزرگترين خليج درياي خزر چندان مساعد نيست، ورود پساب هاي خانگي و صنعتي و ساير آلاينده ها، مسدود شدن دو کانال انتقال آب خزر به اين خليج و هم چنين عدم مديريت مناسب و منطقي در اين منطقه حفاظت شده موجب شده تا خليج گرگان نيز در معرض يک فاجعه زيست محيطي قرار بگيرد، هرچند برخي از مسئولان به صحبت در جلسات خصوصي اکتفا مي کنند و حاضر به اطلاع رساني عمومي آن نيستند اما عده اي هم نگراني هاي خود از اين شرايط را اعلام کرده اند. بزرگترين خليج درياي خزر عليرغم تمامي پتانسيل هايي که در بخش هاي گردشگري و طبيعت گردي و هم چنين پرورش و تکثير ماهيان خاوياري و ساير ماهيان غضروفي و استخواني دارد امروز به محلي براي تخليه فاضلاب هاي خانگي و پساب هاي صنعتي شهرهاي ساحلي خزر تبديل شده است، علاوه بر آن عده اي از کارشناسان معتقدند با توجه به بيلان منفي آب خليج گرگان که بخشي از شبه جزيره ميانکاله و تحت مديريت استان مازندران است و بسته شدن کانال هاي ورودي آب درياي خزر به اين خليج که تنها مسير انتقال آب به شمار مي رود، در آينده نه چندان دور و شايد تا دو الي سه سال آينده بزرگترين خليج درياي خزر تبديل به يک مرداب شود که اکوسيستم ارزشمند اين منطقه را به شدت تهديد و در نهايت منجر به مرگ اين اکوسيستم خواهد شد، خسارتي که شايد قابل جبران نباشد. البته نظرات مختلفي در اين زمينه وجود دارد که بررسي اين موضوع براي جلوگيري از يک فاجعه زيست محيطي شايد کمترين کاري باشد که مسئولان و دستگاه هاي متولي بايد نسبت به آن توجه و اقدام کنند.

موقعيت و مشخصات خليج گرگان
خليج گرگان (استرآباد) بزرگترين خليج درياي خزر است که بر اثر پيشروي و گسترش شرقي رشته ساحلي شبه جزيره ميانکاله در جنوب شرقي درياي خزر تشکيل شده ، وسعت خليج گرگان حدود ۴۰۰ کيلومتر مربع است. اين خليج کم عمق بوده به طوري که با در نظر گرفتن بالاآمدگي آب، حداکثر عمق آن به ۴ متر مي  رسد و از غرب به شرق تا حوالي ضلع جنوبي آشوراده به عمق آب افزوده مي  شود.اکولوژي خليج گرگان تحت تأثير درياي خزر، رودهاي مجاور و شبه جزيره ميانکاله قرار گرفته  است که در رشد و تکثير آبزيان، ماهيان استخوان‌دار و ماهيان غضروفي و جذب پرندگان مهاجر زمستاني نقش مهمي دارد. بدين جهت مي توان گفت که شبه جزيره ميانکاله و خليج گرگان دو محيط زيستي و جغرافيايي جدايي  ناپذيرند.خليج گرگان نه تنها داراي ماهيان با ارزش غضروفي، ماهي سفيد، ماهي کفال و ... است، بلکه سهم قابل توجهي از خاويار مورد نياز کشور را تامين مي کند و يکي از بهترين نوع خاويار سياه جهان که کيفيت درجه يک خاويار است در اين خليج توليد مي شود.توسعه صنايع در استان و توسعه دامداري در حاشيه رودخانه ها، موجب افزايش آلودگي ميکروبي آب خليج شده و مخاطره آميز است. شنا در آب خليج گرگان به دليل آلودگي ميکروبي و احتمال انتقال بيماري ها از راه آب و ساير خطرات بهداشتي مرتبط به سلامت شناگران، توصيه نمي  شود. آب سواحل درياي خزر در خليج گرگان از نظر باکتري  هاي شاخص بيماري زا براي شنا در وضعيت نامطلوبي قرار داشته و احتمال خطر بيماري براي شناگران وجود دارد.

مردابي شدن، خليج گرگان را تهديد مي کند
يکي از کارشناسان مطلع که نخواست نامي از وي ذکر شود به خراسان گفت: خداوند موهبتي به نام خليج گرگان در اين منطقه و استان قرار داده، هرچند که از نظر مديريتي گلستان نمي تواند اعمال نفوذ چنداني در اين منطقه داشته باشد اما مي توان با ارائه راهکارها و رعايت برخي از اصول وضعيت فعلي خليج گرگان که بزرگترين خليج درياي خزر به شمار مي رود را بهبود بخشيد.وي افزود: خليج گرگان در سال هاي گذشته به علت عدم درايت برخي از مسئولان روبه زوال رفته است و شايد در آينده اي نزديک اين خليج که امروز حيات در آن جريان دارد به يک مرداب و باتلاق تبديل شود.وي بيان کرد: عوامل متعددي در ايجاد شرايط امروزي خليج گرگان دخالت دارد، به صورت طبيعي سيکل هاي 35 تا 50 ساله پسروي و پيشروي آب درياي خزر اتفاق مي افتد که اين سال ها ما در سيکل پسروي آب قرار داريم، در حال حاضر حدود 300 تا 400 متر اراضي خليج گرگان خشک شده است.

کانال خزيني را پر کردند
اين کارشناس خاطرنشان کرد: در گذشته دور دو کانال از درياي خزر تا خليج گرگان امتداد پيدا مي کرد که آبرساني به اين خليج را انجام مي داد، اما اين سال ها به علت عدم درايت کانال خزيني مسدود شده است يعني يکي از شاهرگ هاي حياتي خليج بسته شده که براي بازگشايي آن بايد تدبيري شود. البته آبراهه ديگري با نام چاپوقلي هم از درياي خزر به خليج گرگان آبرساني مي کند، اما نوع رژيم رسوب گذاري درياي خزر به گونه اي است که اين رسوبات در خليج گرگان ته نشين مي شود. اين کانال هم در صورت تداوم اين شرايط مسدود خواهد شد.وي يادآور شد: در مقطعي که هنوز گلستان از استان مازندران تفکيک و مستقل نشده بود، سازمان جهادسازندگي وقت براي اينکه خط زميني و دسترسي از منطقه ميانکاله تا جزيره آشوراده داشته باشد، کانال خزيني را به طور کامل مسدود کرد. آن سال ها که اين اتفاق افتاد کسي تصور نمي کرد که به يکباره سطح آب دريا و خليج تا يک و نيم متر افت پيدا کند.اين کارشناس تأکيد کرد: با توجه به تراز آب درياي خزر و افت و پسروي آب اين دريا و به هم خوردن تعادل تراز بين دريا و خليج گرگان، نياز به دخالت انساني ضروري است تا مجاري آبرسان به اين خليج بازگشايي شود.وي تصريح کرد: براساس برآوردهايي که انجام شده در صورت عدم بازگشايي کانال خزيني و لايروبي کانال چاپوقلي در آينده اي نه چندان دور شايد تا 2 الي 3 سال آينده شاهد از بين رفتن اين خليج و تبديل شدن آن به يک مرداب که حيات هم به مرور زمان در آن از بين خواهد رفت، خواهيم بود.وي تأکيد کرد: بنا به نظر کارشناسان شيلاتي خليج گرگان رحم درياي خزر براي توليد و پرورش ماهيان خاوياري است که يکي از برندهاي مطرح در جهان بوده است.

خليج گرگان، آرام ترين منطقه خزر
مدير کل بنادر و دريانوردي استان به خراسان گفت: بنادر سه گانه استان شامل بندرترکمن، بندرگز و گميشان که در خط ساحلي استان گلستان واقع شده به دليل رسوب گذاري و عدم درايت مسئولان براي لايروبي اين بنادر و از سويي ديگر هم به دليل پسروي آب دريا قابليت پهلو گيري کشتي هاي تجاري با تناژ و آبخور بالا را ندارد.اله يار اسعدي افزود: اما خليج گرگان به دليل اينکه يک حوضچه آرام به شمار مي رود و موجي در اين خليج ايجاد نمي شود، يکي از مناطقي است که مي تواند بستري براي تردد اتوبوس هاي دريايي و حمل و نقل مسافري و کشتي هاي تفريحي باشد.وي تأکيد کرد: البته اين در شرايطي اتفاق مي افتد که کانال هاي آبرسان از درياي خزر به خليج گرگان لايروبي و بازگشايي شود. قاعدتاً اگر اراده اي در استان وجود داشته باشد مي توان وضعيت اين خليج را مديريت کرد.

خليج گرگان، جزو ذخيره گاه هاي زيست کره
يکي از کارشناسان محيط زيست درباره اهميت خليج گرگان به خراسان گفت: خليج گرگان که در منطقه ميانکاله قرار دارد، جزو ذخيره گاه هاي زيست کره و از تالاب هاي بين المللي زير نظر کنوانسيون رامسر به شمار مي رود که جزو پناهگاه هاي حيات وحش ايران به شمار مي رود.رمضانعلي قائمي افزود: اين خليج محل تجمع گروه هاي زيادي از پرندگان زمستان گذران و برخي از پستانداران کوچک است که در منطقه زادآوري مي کنند و از نظر وجود انواع آبزيان اين خليج اهميت بسيار زيادي دارد.وي بيان کرد: کل وسعت خليج گرگان 40 هزار هکتار است که حفاظت از اين منطقه بايد جزو اولويت هاي مهم باشد. اين خليج از شرقي ترين نقطه از بندرترکمن شروع و تا غرب و منطقه زاغمرز امتداد دارد. اين کارشناس هم با تأکيد بر اينکه آب درياي خزر در حال پسروي است، خاطرنشان کرد: آب درياي خزر در حال پايين افتادن است که خود اين امر هم تأثير زيادي در شرايط کنوني خليج گرگان دارد. از طرفي ديگر هم آورد رودخانه قره سو به عنوان يکي از رودخانه هاي تأمين کننده آب خليج، بي تأثير نيست، به هر حال بايد مطالعه‌اي در خصوص تأمين آب اين منطقه انجام شود، از طرفي نمي توان دستکاري زيادي در منطقه اي که حفاظت شده است، داشت که اين موضوع هم مخاطرات خاصي دارد.

ورود آلاينده ها بيشتر از کم آبي خليج گرگان را تهديد مي کند
قائمي در خصوص آينده خليج گرگان نيز عنوان کرد: به هرحال هرگونه اظهار نظر در خصوص آينده خليج گرگان، يک پيش بيني است اما آنچه که روشن است، اين است که در صورت کاهش آب خليج، زيستگاه هاي جانوران در معرض خطر قرار مي گيرد اما آنچه که بيشتر از کاهش آب اهميت دارد، شيرابه سموم کشاورزي، فاضلاب هاي خانگي و پساب هاي صنعتي است که وارد اين خليج مي شود. جلوگيري از عدم ورود آلاينده ها به رودخانه ها و در نهايت درياي خزر و خليج گرگان تنها وظيفه محيط زيست نيست، نمي شود که همه دستگاه ها شنونده باشند و محيط زيست گوينده، همه دستگاه ها بايد دست به دست هم دهند. در اراضي کشاورزي منطقه بايد محصولاتي کشت شود که سموم کمتري برايش مورد استفاده قرار بگيرد.

خليج گرگان تبديل به محل تخليه زباله شده است
يکي از اعضاي هيئت علمي دانشگاه علوم کشاورزي و منابع طبيعي گرگان هم در گفتگو با خراسان اظهار کرد: آبخور خليج گرگان تابعي از آب درياي خزر است که درصورت کاهش يا افزايش سطح آب درياي خزر، اثر مستقيمي بر ميزان آب خليج گرگان دارد.دکتر سيد عباس حسيني افزود: آنچه که خليج گرگان را تهديد مي‌کند ضايعات شهرنشيني سواحل خليج است که منطقه را تبديل به محل تخليه زباله کرده است.وي بيان کرد: در اينکه شرايط خليج امروز بد شده، کاهش يا پسروي آب مقصر نيست بلکه ما به خاطر عملکردي که داشتيم، مقصر بوديم.وي با بيان اينکه خليج گرگان يکي از مناطق مستعد براي اقدامات شيلاتي است، خاطرنشان کرد: انجام هرگونه اقدام شيلاتي در حاشيه دريا به خود دريا هم کمک مي کند، اگر در خليج گرگان مديريت مسئولانه داشته باشيم، مردم ساحل نشين اقدام به صيد غيرمجاز در دريا نمي کنند تا صيادان استان آب الک کنند!

وي عنوان کرد: مي توان در اين خليج به صورت مسئولانه بحث تزريق و حمايت منابع دريا را انجام داد و هم مي توان از طريق بازسازي ذخاير و بعضاً هم پرورش به ذخاير دريا کمک کرد.

وجود فلزات سنگين در رسوبات خليج نگران کننده است
حسيني تأکيد کرد: حفظ خليج گرگان يک امر ضروري است و اگر خليج خشک شود و ورود آلاينده ها تداوم داشته باشد، خيلي از چيزها را از دست مي دهيم. براي اينکه خليج گرگان احياء شود نياز است که يکسري اقدامات اولويت دار از جمله جلوگيري از جاري شدن فاضلاب هاي خانگي و صنعتي و حفظ رودخانه ها و لايروبي رودخانه هاي قره سو و گرگانرود در دستور کار قرار بگيرد. رودخانه ها براي خليج گرگان شريان حياتي هستند و خود منطقه خليج نيز محل نوزادگاهي ماهيان خاوياري است.وي تصريح کرد: در حال حاضر آلودگي در خليج گرگان رو به افزايش است و در اين زمينه هم مطالعاتي صورت گرفته که براساس اين مطالعات وجود فلزات سنگين در رسوبات خليج تأييد شده اما هنوز به ميزاني نيست که جامعه را به وحشت بيندازد اما نگران کننده است.

شنا در خليج گرگان، ممنوع!
ورود فاضلاب هاي تصفيه نشده خانگي و صنعتي که مستقيماً به درياي خزر و خليج گرگان سرازير مي شوند، موجب ايجاد آلودگي هاي ميکروبي در اين مناطق شده است.به گزارش خراسان، خليج گرگان محل پرورش و تکثير انواع ماهيان استخواني و غضروفي و بخشي از ماهيان خاوياري است که برخي از مردم هم در فصول خاصي، در اين خليج به شنا مي پردازند.

يک استاد دانشگاه:منطقه حفاظت شده ميانکاله به پارک ملي ارتقا پيدا کند
بايد کلان نگري «منطقه حفاظت شده ميانکاله» را در نظر داشت و عنوان «جزيره آشوراده» اصولي نيست. اين محدوده بخشي از «منطقه حفاظت شده ميانکاله» است. هرگونه تعرض به منطقه حفاظت شده به معناي تخريب و از بين بردن سياسه (Policy) کلي حفاظت در اين منطقه و ارزش هاي ژنتيکي - اکولوژيکي آن است. از سويي ديگر با توجه به اهميت اين منطقه، مديريت منطقه حفاظت شده بايد به پارک ملي ارتقا پيدا کند.دکتراي معماري منظر و دانشيار گروه محيط زيست دانشگاه علوم کشاورزي و منابع طبيعي گرگان در اين باره به خراسان مي گويد: راهکارهاي پيشنهادي براي توسعه و حفاظت و هم چنين جلوگيري از تخريب ها، بايد با نگاه توسعه اي فرامنطقه اي باشد.

ميکائيلي با اشاره به برخي از اين راهکارها افزود: تعيين حدود و مرز منطقه حفاظت شده ميانکاله به منظور حفظ يکپارچگي کل منطقه، تعيين و توسعه محدوده  هاي ضربه گير (بافر) در اطراف و مشخصاً خارج از منطقه حفاظت شده (محدوده هاي خشکي و آبي) وهم چنين تعيين هم  پيوستگي اکولوژيکي مناطق حفاظتي ميانکاله، گميشان، درياچه  هاي 3 گانه، محدوده مرزي و... بخشي از اين راهکارهاست که مي تواند علاوه بر حفاظت جلوي تخريب و از بين بردن ارزش و ميراث  هاي اکولوژيک و ژنتيک منطقه حفاظت شده را بگيرد.به گفته وي زون بندي منطقه حفاظت شده ميانکاله (آمايش اکولوژيکي سيماي سرزمين)، استخراج زون هاي قابل توسعه براي کاربري  هاي انساني،اولويت بندي کاربري  هاي انساني در زون  هاي استخراجي، ارزيابي پيامدهاي محيط زيستي کاربري  هاي انساني مجاز قابل توسعه و تعيين کاربري  هاي تفرجي (آبي- خشکي) در زون  هاي مناسب جهت توسعه انواع فعاليت  هاي تفرجي و فضاهاي تفرجي همگن از جمله مواردي است که بايد در اين زمينه مورد بررسي قرار بگيرد.

نگراني از تصرف اراضي خشک شده خليج گرگان
با خشک شدن بخشي از اراضي خليج گرگان، تصرف و دست اندازي بخشي از اين اراضي منطقه حفاظت شده را تهديد مي کند.يک کارشناس محيط زيست استان مازندران در اين باره گفت: آب ورودي به خليج گرگان طي سال هاي اخير به دليل سيکل پسروي آب دريا کاهش يافته و کانال هاي ورودي آب هم به همين دليل مسدود شده است.ربيعي افزود: با اين حال در شرايط فعلي مهم ترين موضوعي که موجب نگراني است، تصرف بخشي از اراضي خشک شده خليج گرگان توسط عده اي از افراد است.