آیا ایران باید از کشورهای دیگر آب وارد کند؟/ آمریکا و چین تبعات وحشتناک واردات آب را دیدند
ایران کشور خشکی است و انتقال آب توسط کانال‌های روباز مطمئنا موجب تبخیر ٤٠درصد آن می‌شود.
پایگاه خبری تحلیلی «پارس»- نیما صائب- ایران، کشور خشکی است و اکنون در یک مرحله ٣٠ ساله خشکسالی هم قرار گرفته است. بنابه‌اعتقاد بسیاری از کارشناسان، بزرگترین معضل ایران، «کمبود آب» است. بعضی‌ها این مشکل را آن‌قدر بزرگ و خطرناک می‌دانند که نسبت به خطر سومالی‌شدن ایران هشدار می‌دهند. از این‌رو دولت به فکر تأمین آب است. یکی از راه‌هایی که به ذهنش رسیده، این است که از کشورهای همسایه آب بخرد.
اگرچه رئیس‌جمهوری می‌گوید که امکان تحقق این طرح تا پایان سال٩٤ وجود ندارد اما صراحتا اعلام کرده که «دولت به‌دنبال خرید آب از کشورهای همسایه و انتقال آن به‌استان‌هاست.» رئیس مجلس هم از طرحی خبر می‌دهد که مجلسیان درصدد تصویب آن هستند تا بلکه بتوان از کشورهای همجوار آب خرید. این‌گونه بود که سرپرست معاونت آب و آبفا وزارت نیرو نیز وارد ماجرا می‌شود و از مذاکرات انجام شده با کشورهای همسایه برای واردات آب می‌گوید.
علی ایرانپور، عضو کمیسیون کشاورزی مجلس هم در حمایت از مذاکرات وزارت نیرو خبر می‌دهد که طرحی در کمیسیون کشاورزی مجلس درحال‌بررسی است که براساس آن کشور تاجیکستان مناسبت‌ترین کشور برای خرید آب و حل مشکل آب استان‌های خراسان است. سیدحمیدرضا کاشفی، یکی از مدیران ارشد وزارت نیرو نیز از نیاز ٦٠٠ میلیارد تومانی صنعت آب و فاضلاب کشور برای خرید آب در ردیف بودجه ٩٤ گفت. اما درحالی‌که اکثر مدیران دولتی و مجلسیان صحبت از خرید آب از کشورهای همسایه کردند، آل‌اسحاق، رئیس اتاق بازرگانی و صنایع و معادن تهران خبر داد که قطر برای خرید آب از ایران اعلام آمادگی کرده است و خودش نیز ابراز امیدواری کرد که مذاکرات انجام گرفته به‌نتیجه مثبت برسد. معلوم نیست که آیا ایران که خود درگیر خشکسالی است بتواند آب به کشورهای دیگر بفروشد یا خیر اما آنچه معلوم است، این که ایران تمایل جدی به خرید آب از کشورهای دیگر دارد و درحال وارد شدن به فاز عملیاتی این ایده است.
درحالی‌که مقامات درحال اجرایی‌کردن طرح خود هستند، بسیاری از کارشناسان، با خرید آب مخالفت می‌کنند. برخی‌ها آب را ماده اساسی می‌دانند که خریدش از کشور دیگر وابستگی ایجاد می‌کند و برخی‌ها نیز راه‌های دیگری را برای تأمین آب موردنیاز کشور پیشنهاد می‌کنند. عده‌ای از اصلاح الگوی کشاورزی می‌گویند، عده‌ای از تغییر رویکرد در سدسازی‌ها، عده‌ای از اصلاح الگوی مصرف آب، عده‌ای از اصلاح روند معیوب استفاده از آب در صنایع و عده‌ای هم از مبارزه با حفر چاه‌های غیرقانونی کشور. اما با این حال بازهم هستند کسانی که تمام‌قد از واردات آب دفاع می‌کنند. باید دید در ماه‌های آینده کدام گروه حرفش را به کرسی می‌نشاند؛ گروه اول آنهایی هستند که آسان‌ترین راه را انتخاب کرده‌اند و برای جبران کمبود آب ایران قصد واردات آب دارند و گروه دوم که راهکارهای علمی اما سخت و دشوار و درازمدت برای مبارزه با خشکسالی ارایه می‌دهند؟
اصلاح الگوی مصرف آب به جای وارادت
دکتر محمد خسروشاهی از مخالفان طرح وارادت آب است. او دکترایش را در رشته جغرافیای طبیعی از دانشگاه تربیت مدرس گرفته و مطالعات تحقیقاتی زیادی درباره هوا و اقلیم ایران داشته است. او راهکارهای دیگری را برای تأمین منابع آب ایران پیشنهاد می‌کند که از نظر او علمی‌تر و اصولی‌تر از واردات آب است. بخشی از راهکارهای این پژوهشگر را بخوانید:
١-مصرف آب در ایران را باید مطابق با استانداردهای جهانی کرد. باید مطابق با قوانین جهانی استفاده ٨٠درصدی از آب‌های قابل تجدید را به ٤٠درصد برسانیم و باقی را ذخیره کنیم. به عبارتی نباید ٩٠درصد آب شرب را در بخش کشاورزی استفاده کرد. کشاورزی در ایران باید علمی و براساس شرایط اقلیمی انجام شود.
٢-براساس تحقیقات انجام‌شده در ایران به ازای یک تن آب برای کشاورزی فقط ٧٠٠ گرم ماده خشک برداشت می‌شود درحالی‌که در کشورهای همسایه این عدد دوبرابر است و در کشورهای توسعه‌یافته به ٢کیلوگرم هم می‌رسد. پس می‌بایست محصولاتی تولید کرد که صرفه اقتصادی داشته باشد و نه این‌که آب زیادی مصرف کند و فروش‌اش در ازای آبی که مصرف می‌کند بسیار ارزان است.
٣-سدسازی‌های پی‌درپی که متاسفانه در دولت جدید هم ادامه دارد پدر این مملکت را درآورده است. برابر آمار خود دولت تاکنون ١٠میلیارد متر مکعب از مساحت آب‌های جمع شده پشت سدها تبخیر شده است. به جای سدسازی دولت باید به سمت هدایت سفره‌های زیرزمینی باشد تا هم آب تبخیر نشود و هم ذخیره بماند.
٤-باید به جای آبیاری سنتی در کشاورزی به سمت آبیاری کوزه‌ای برویم. با این کار راندمان آبیاری را بیشتر می‌کنیم. اگر فقط ١٠درصد راندمان بیشتر شود معادل آب تمام سدهای کشور صرفه‌جویی خواهیم کرد.
٥-باید به سمت استفاده از آب‌های مجازی برویم. مثلا تولید یک کیلو گوشت گاو، ٥ متر مکعب آب نیاز دارد. اما مرغ آب کمتری نیاز دارد. یا نیاز نیست برای تولید برنج و چغندر قندی که هر هکتارش ١٤هزار مترمکعب آب نیاز دارد، در زمین‌های خشک اصرار ورزید. کشورهای کم آب‌برنج نمی‌کارند بلکه برنج را وارد می‌کنند اما آبشان را ذخیره می‌کنند. در ایران نیز فقط در شمال است که برنج‌کاری توجیه اقتصادی دارد.
٦-هم‌اکنون ٧٦٣هزار چاه عمیق و نیمه‌عمیق در این مملکت احداث شده است که حدود ٤٠٠هزار چاه با پروانه بوده و ٣٦٣هزار چاه بدون مجوز دولت حفر شده است. این چاه‌های غیرمجاز ٣٦میلیارد مترمکعب آب را از سفره‌های زیرزمینی بیرون می‌کشد و استفاده می‌کند. درحالی‌که آن ٤٠٠هزار چاه مجاز حدود ١١میلیارد مترمکعب آب استخراج می‌کنند. یعنی چاه‌های غیرمجاز دارند بیش از ٣ برابر چاه‌های مجاز آب برداشت می‌کنند. حال با جلوگیری از فعالیت چاه‌های غیرقانونی می‌توان به میزان بسیار بالایی از مصرف بی‌رویه آب جلوگیری کرد.
٧-در کشورهای توسعه‌یافته، آب مصرفی در بخش صنعت ١٠ تا ١٥ بار استفاده می‌شود. اما در کشور ما آب بعد از یکی دوبار مصرف از دسترس خارج می‌شود. پس باید آب مصرفی در کارخانه‌ها را چندین بار استفاده کنیم. همچنین می‌توان در شهرهای خشک از آب‌های نامتعارف غیرقابل شرب در کارخانه‌ها استفاده کرد.
٨-می‌توان از آب‌های فاضلاب برای فضای سبز و جنگل‌کاری استفاده کرد. با این کار هم آب شرب را هدر نمی‌دهیم هم فضای سبز بیشتری خواهیم داشت که می‌تواند در مقابل گاز کربنیک و پدیده گازهای گلخانه‌ای مقابله کند و هم اکسیژن بیشتری تولید کند.
٩-جداسازی لوله‌های آب شرب و آب نظافت هم راه دیگر مبارزه با کم‌آبی است. اکنون ٢٥ تا ٣٠درصد آب در شبکه شهری ما تلف می‌شود. درحالی‌که میانگین این هدررفت در دنیا ٩ تا ١١درصد است. در عین حال سیستم لوله‌کشی کشور فرسوده است و باید نوسازی شود. ما باید به سمت استفاده از آب‌های مجازی برویم نه این‌که آب شرب خودمان را صرف همه موارد کنیم بعد بخواهیم به واردات آب شرب از کشورهای دیگر هم فکر کنیم.
به شرطی که برای استفاده درست از آن برنامه داشته باشیم
دکتر بهزاد قره یاضی، رئیس پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی ایران یکی از موافقان واردات آب است اما به شرط و شروطی. او گفت: متاسفانه ایران ناگزیر است که آب وارد کند. همین الان ١٤ استان کشور در وضع بحرانی آب قرار دارند. مردم بزرگترین شهرهای ایران با مشکل کمبود آب دست و پنجه نرم می‌کنند. بسیاری از شهرهای ما تشنه هستند و اگر ما نتوانیم آب وارد کنیم چند صباح دیگر در مشهد، تبریز، اصفهان و حتی شیراز با ضرورت مهاجرت مواجه می‌شویم. در عین حال نظر مخالفین را هم قبول دارم که بابت وابستگی ایران به کشور صادرکننده آب نگران هستند. اما از نظر من هر وارداتی وابستگی ایجاد می‌کند. جهان امروز جهانی نیست که بشود بدون صادرات و واردات و تعامل با کشورهای دیگر، در آن زندگی کرد.
وی افزود: ما چاره‌ای نداریم. قدرتمند‌ترین کشورهای دنیا هم صادرات دارند و هم واردات. ما باید با تعقل آب را وارد کنیم. آب را باید تبدیل به یک سرمایه ملی کنیم و از آن محصولی تولید کنیم که با قیمت بالاتر از خرید آب فروخته شود. در این‌صورت نه‌تنها واردات آب، وابستگی ایجاد نمی‌کند که استقلال هم به ارمغان می‌آورد. این کار هم نیاز به فن‌آوری دارد. اما اگر ما آب وارد کنیم و آن را تصفیه کنیم و تبدیل به آب شیرین نماییم و بعد آنگاه خودروی سواری‌مان را با شلنگ آب شیرین بشوریم، طبیعی است که این روال وابستگی به دنبال می‌آورد. اما اگر آن‌قدر در فن‌آوری پیشرفت کنیم که مثلا بتوانیم آب دریا را تا حدی نمک‌زدایی کنیم که بتوان در صنعت از آن استفاده کرد – ونه آن‌قدر شیرین کنیم که بنوشیم- یا نیاز گیاهانمان را برطرف کند و همزمان گیاهانی که تحمل کم‌آبی بیشتری را دارند هم تولید کنیم آنگاه تهدید را به فرصت تبدیل کرده‌ایم. در این‌صورت ما زندگی آیندگان‌مان را نیز می‌توانیم رقم بزنیم. اما الان نمک‌زدایی و آب شیرین‌کنی بسیار گران است. مثلا عربستان‌سعودی که تمام آب‌های شیرینش توسط آب شیرین کن‌های دریاها تأمین می‌شود، بیش از یک سوم درآمد نفتی‌اش را به این فرآیند اختصاص داده است. این وضع یک کشور کم جمعیت ثروتمند است. ما که نمی‌توانیم مثل عربستان چنین پول‌هایی خرج کنیم. ما باید فردا را هم ببینیم. از الان باید به دنبال فن‌آوری‌ای باشیم که بتواند آب را در حد قابل قبولی نمک‌زدایی کند تا بشود از آن آب در بخش صنعت و بخش کشاورزی استفاده کرد.
قره یاضی در پایان گفت: اگربنا باشد آب را وارد کنیم و بعد هدرش بدهیم بهتر است که اصلا این کار را نکنیم. وقتی آب را وارد می‌کنیم باید برنامه‌ریزی برای استفاده بهینه از آن را هم داشته باشیم.
آمریکا و چین تبعات وحشتناک واردات آب را دیدند
دکتر مجید مخدوم، فارغ‌التحصیل رشته ارزیابی اثرات محیط‌زیست دانشگاه سیدنی استرالیا و عضو هیات‌علمی دانشگاه تهران و عضو آکادمی علوم نیویورک شدیدا مخالف واردات آب است. او گفت: به‌نظرم طرح واردات آب کاملا مردود است. وی افزود: آمریکایی‌ها سال‌ها پیش شروع به انتقال آب کردند اما بدبخت شدند و این پروژه را رها کردند. چین، هند و ترکیه هم با اجرای این طرح گرفتار شدند و رهایش کردند و اکنون سال‌هاست که دارند ضررهایش را پس می‌دهند. به همین دلیل با کسب تجربه از کشورهای دیگر باید طرح انتقال آب را فراموش کنیم. وقتی کشورهای ثروتمندی چون آمریکا و دارای تکنولوژی چون چین نتوانستند با این طرح به موفقیت برسند و انتقال آب جز دردسر چیزی برایشان نداشت چرا ما بازهم باید پافشاری کنیم بر تجربه‌ای که درست از کار درنیامد.
مخدوم اظهار داشت: طرح انتقال آب از کشور دیگر مثل این می‌ماند که از ایران به کنیا برویم و با فرهنگ آن‌جا نتوانیم اخت شویم و جنگ دامن ما را بگیرد و آتش بیشتری شعله‌ور شود. آب هم همین وضع را دارد. ورود آب از کشور دیگر به ایران می‌تواند تبعات وحشتناکی داشته باشد.
وی تصریح کرد: برای انتقال آب باید مسیر مشخص شود. باید کانال‌کشی شود. بعد باید آب را پمپاژ کرد. اما وضع جغرافیای ایران را ببینید؟ با وجود البرز در شمال و زاگرس در غرب چگونه می‌توان مسیر مناسبی برای انتقال پیدا و کانال احداث کرد. ما برای انتقال آب الموت به تهران و احداث تونل آب دچار مشکل شدیم و گرفتاری‌های زیادی برایمان به‌جا ماند، حال چطور می‌توانیم از یک کشور دیگر با مسیری طولانی آب وارد کنیم. درضمن پمپاژ آب هم هزینه‌های خودش را دارد. آیا پولش را داریم؟ آیا این هزینه اصلا به‌صرفه است؟ کانال روباز هم که نمی‌توانیم برای انتقال آب بگذاریم. چون ایران کشور خشکی است و انتقال آب توسط کانال‌های روباز مطمئنا موجب تبخیر ٤٠درصد آن می‌شود. پیامد دیگر انتقال آب، به‌هم خوردن و اختلال در اکوسیستم در ایران است. وقتی روس‌ها رود الگا را باز کردند و آب دریای‌سیاه به دریای‌خزر رفت، شانه‌به‌سرها هم به خزر آمدند و دیگر اثری از کیلکا و بسیاری از ماهیان تخم‌ریز دیگر نماند. در عین حال، آب پر از باکتری است که معلوم نیست ورودش به‌اکوسیستم دیگری مانند ایران چه مشکلاتی ایجاد می‌کند. ما نباید تجربیات تلخ هامون و خلیج‌فارس را بار دیگر تکرار کنیم. کشوری به عظمت آمریکا با انتقال آب دچار ضررهای فراوانی شد، چه در بعد مالی و چه در بعد زیست‌محیطی. ما که دیگر پیشرفته‌تر از آمریکا نیستیم که بتوانیم بدون تبعات منفی، آب را وارد کنیم.
این استاد دانشگاه اذعان کرد: ٢٥سال است به مسئولان می‌گویم که نکنند اما کردند و تبعاتش را دیدند. الان هم می‌گویم که این کار را نکنید و این‌بار امیدوارم گوش دهند چون شاید ٢٥سال دیگر نباشم که بازهم به آقایان بگویم کار اشتباه را انجام ندهند.
ارسال نظر