رازآلودترین حزب ایران را بشناسید

به گزارش پارس به نقل از خراسان، ۵۳ نفر از روشنفکران، چپ گرایان و ملی گرایان ایرانی که با «تقی ارانی» همکاری می کردند و در انتشار مجله «دنیا» نقش داشتند، در زمان رضاشاه به زندان افتادند و بلافاصله بعد از عزل پهلوی اول و آزادی شان از زندان، دوباره گرد هم آمدند و این بار یکی از رازآلودترین احزاب تاریخ ایران را در ۱۰ مهر ۱۳۲۰ شکل دادند؛ سلیمان میرزا اسکندری، ایرج اسکندری، بزرگ علوی، احسان طبری، خلیل ملکی، فریدون کشاورز، عبدالحسین نوشین و رضا رادمنش از جمله این افراد بودند.

حمایت همزمان از غرب و شرق

حزب توده در شرایطی وارد صحنه سیاسی ایران شد که کشور زیر نظر نیروهای مسلح شوروی و متحدان غربی آن اداره می شد به همین دلیل این حزب تلاش می کرد رضایت هر دو دسته را جلب کند. آن ها در این زمان از تبلیغات کمونیستی خودداری می کردند و سخنی علیه غرب نمی گفتند. با این حال، در برابر حضور مستشاران آمریکایی در ایران موضع انتقادی داشتند و با دادن امتیاز به دولت های خارجی مخالفت کردند. گرچه پس از اعلام تمایل دولت شوروی برای کسب امتیاز، حزب توده هم موضع خود را تغییر داد و خواستار واگذاری امتیاز نفت شمال به شوروی شد و این کار را لازمه ایجاد «موازنه منفی» در برابر آمریکا دانست.

رشد سریع حزب توده در میان دانشگاهیان و روشنفکران

حزب توده در سال های اولیه تاسیس خود توانست در بسیاری از نقاط ایران حضور یابد و عضوگیری کند. آن ها همچنین نفوذ گسترده ای در میان؛ روشنفکران و نویسندگانی همچون بزرگ علوی، فریدون توللی، جلال آل احمد، احمد آرام، ابراهیم گلستان، صادق چوبک، صادق هدایت، داشتند. گرچه بسیاری از آن ها پس از چند سال از آن جدا شدند و حزب توده از سال ۱۳۲۵ با انشعاب های فراوانی مواجه شد با این حال سلطه فکری حزب توده بر جامعه ایران تا دهه چهل شمسی ادامه داشت.در مراسم سالروز تاسیس دانشگاه تهران در ۱۵ بهمن ۱۳۲۷، محمدرضا پهلوی در محوطه دانشگاه تهران ترور شد. عامل این ترور یکی از اعضای حزب توده بود. این ترور گرچه نافرجام بود و پهلوی دوم جان سالم به در برد، اما فعالیت های حزب توده را زیرزمینی کرد. حضور جدی حزب توده در ادبیات و فرهنگ ایران تا سال ها از میان نرفت و بسیاری از روشنفکران همچنان دلبسته آن بودند، اما فعالیت رسمی آن غیرقانونی اعلام شد و از آن پس بسیاری از کادرهای اصلی به اروپای شرقی رفتند و به ادامه فعالیت پرداختند.

کودتای نافرجام؛ اولین حرکت سازمان نظامیان حزب توده

سازمان نظامیان حزب توده ایران اولین بار در سال ۱۳۲۴ دست به نقش آفرینی زد؛ زمانی که ۲۵ تن از اعضای آن در مشهد بر ضد دولت قیام کردند و سرکوب شدند، در کشور حکومت نظامی اعلام شد، دفتر حزب در تهران و برخی شهرها تصرف شد و جراید توده ای توقیف شدند. کمیته مرکزی حزب اما پس از ناموفق ماندن کودتا، آن را محکوم کرد.حزب توده با استفاده از نفوذ گسترده در ارتش شاهنشاهی، توانست کودتای ۲۵ مرداد ۱۳۳۲ را در روزنامه های خود افشا کند و مانع از عملی شدن آن شود. با این حال کودتای ۲۸ مرداد با وجود اطلاع حزب توده، انجام شد و توانست دولت مصدق را کنار بزند. آیت ا... کاشانی نیز یک روز پیش از وقوع کودتا، به دکتر مصدق اطلاع داد اما مصدق توجهی به این اطلاعات نکرد.

۹ اسفند ۳۱؛ چرخش سیاسی بزرگ

حزب توده که در سال های دولت مصدق نمی توانست حضور رسمی در صحنه سیاسی داشته باشد، در ظاهر برخی سازمان های قانونی از جمله «جمعیت ایرانی هواداران صلح» ، «جمعیت ملی مبارزه با شرکت نفت جنوب» و بسیاری سازمان های دیگر، نقش مهمی در ملی شدن صنعت نفت ایفا کرد.حزب توده تا پیش از توطئه دربار برای قتل دکتر مصدق در ۹ اسفند ۱۳۳۱، به شدت مخالف مصدق بود و دولت او را «دولت ضد ملی دکتر مصدق» معرفی می کرد و مدعی بود «آشکارا به منافع ملت خیانت می کند». اما پس از توطئه دربار برای قتل مصدق، یکباره مدافع او شد.

دستگیری، اعدام، فروپاشی

سازمان افسران حزب توده در آذر ۱۳۲۹ توانست اعضای کمیته مرکزی و خسرو روزبه را از زندان قصر فراری دهد و رهبری مخفی حزب تشکیل شد. پس از این بود که حزب توده برای اولین بار خود را «دارای جهان بینی مارکسیستی-لنینیستی» دانست و وظیفه خود را «برانداختن نظام سلطنتی، تغییر قانون اساسی، تقسیم بلاعوض املاک زراعی» و... اعلام کرد.یک سال پس از پیروزی کودتای ۲۸ مرداد و بازگشت شاه به کشور، سروان ابوالحسن عباسی عضو هیئت اجرایی سازمان افسران حزب توده بازداشت شد و ضربه هولناکی به حزب توده و سازمان نظامی آن وارد شد.

تلاش برای نزدیک شدن به انقلاب اسلامی

در ماه های منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی ایران، حزب توده تلاش کرد به امام خمینی(ره) نزدیک شود اما نتوانست کاری از پیش ببرد. با این حال در ۲۷ دی ۱۳۵۷ با صدور اعلامیه ای، رهبری امام خمینی و تشکیل جمهوری اسلامی ایران را پذیرفت.صلاحیت رهبران حزب توده مانند «کیانوری» و «محمدعلی عمویی» و برخی دیگر از رهبران و اعضای آن در انتخابات اولین دوره مجلس شورای اسلامی تایید شد و پس از سال ها حضور زیرزمینی توانست دوباره به فعالیت علنی بپردازد، عضوگیری کند و ده ها نشریه و انبوهی از کتاب را منتشر کند و بر فضای جامعه تاثیر بگذارد. حزب توده و رهبران آن تلاش بسیاری کردند که به رهبر کبیر جمهوری اسلامی نزدیک شوند و اعتماد امام خمینی(ره) را جلب کنند.آن ها همچنین از کاندیداتوری شیخ صادق خلخالی در انتخابات حمایت کردند، زنان را به استفاده از «چادر ضدامپریالیستی» تشویق کردند و همچنین در مقاطعی حساس از جمله در کودتای نوژه و جنگ ایران و عراق (تا پیش از فتح خرمشهر) به همراهی با جمهوری اسلامی ایران پرداختند. بااین حال شاخه نظامی حزب توده باز هم برای حزب توده دردسر ساز شد و در سال ۱۳۶۲ برای همیشه به آن پایان داد.

حزب ایرانی با تعالیم مارکس و لنین و ...

حزب توده ایران در اصول اساسی و خط مشی خود متعهد شده بود «از عقیده مارکسیسم و کمونیسم مبرا باشد»، اما سیر رخدادها نشان داد این حزب، کانون ترویج باورهای سوسیالیستی است و ارتباطی سازمانی با احزاب بلوک شرق، اروپای شرقی و همه کشورهای سوسیالیستی دارد. علاوه بر آنکه دولت پهلوی به شدت از مارکسیسم هراس داشت و مبارزه ویژه ای علیه مارکسیست ها به راه انداخته بود، هراس اعضای حزب توده از واکنش های منفی مردم باعث شد در ابتدا هیچ نشانی از عقاید مارکسیستی خود به میان نیاورند و در شرایطی که احزاب چپ جهان، عموما مارکسیستی یا سوسیالیستی بودن را در نام خود می گنجاندند، اما پایه گذاران آن، نام حزب را «حزب توده ایران» گذاشتند تا از برخورد پلیسی رژیم پهلوی در امان بمانند و مردم نیز از آنان روی گردان نشوند. گذر زمان، ترویج ایدئولوژی های چپ و مارکسیستی و تعالیم مارکس، انگلس، لنین و استالین و حتی تبعیت حزب توده از خواست های سیاسی آنها نشان داد که آرمان های حزب توده از دل مارکسیسم و آموزه های رهبران شوروی صادر می شود؛ نه از دین و سنت اسلامی و آموزه ها و فرهنگ مردم ایران. همین رویکردها باعث شد تلاش های حزب توده در ۴۲ سال حیات خود برای راه یافتن به ذهن و زبان مردم مسلمان و مخصوصا روستانشینان سنتی به شکست بینجامد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی در مناظره های مختلف نظرات خود را آزادانه بیان کردند تا مشخص شود ایدئولوژی وارداتی بلوک شرق، تا چه اندازه از تعالیم اسلامی و اهداف جمهوری اسلامی ایران دور است.

پایان

پرونده حزب توده ۵ سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی برای همیشه پیچیده شد تا یکی از رازآلودترین احزاب ایرانی، با فکر غلط براندازی نظام برای همیشه به کار خود در ایران پایان دهد.