دولت برای تامین نان چقدر هزینه می کند؟

به گزارش پارس به نقل از ایرنا، تا پایان دولت هشتم نه تنها نیاز آرد و گندم کشور تامین می شد بلکه امکان صادرات آرد و گندم از محل گندم های داخلی نیز وجود داشت. اما بر اساس آمار گمرک ایران میزان واردات گندم در فصل بهار سال جاری2 میلیون و 143 هزار تن بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل رشد بیش از صددرصدی داشته است.

سال ها است که نگرانی های غیراقتصادی بی شماری به خصوص در دهک های اول و دوم و مناطق حاشیه یی شهرهای کشور برای تامین سبد غذایی به وجود آمده است. گزارش های رسمی مرکز آمار ایران تایید می کند میزان مصرف محصولاتی مانند گوشت در کشور کاهش داشته است. به طور متوسط سالیانه 3 میلیون تن آرد گندم در کشور اتلاف می شود. بررسی ها نشان می دهد سرانه مصرف نام در ایران سالیانه 160 کیلوگرم برای هر ایرانی است. تمامی دولت های پس از انقلاب در مورد تامین نان مورد نیاز مردم و افزایش قیمت آن با نگرانی هایی مواجه بوده اند.

بررسی سرانه درآمد خانوارهای ایرانی نشان می دهد که آنها در آستانه شکننده ای قرار دارند. تا سال 89 میزان کسری بودجه ماهیانه خانوارها 748 هزار تومان بود که این عدد در سال 92 به رقمی کمتر از 400 هزار تومان رسیده بود. در حال حاضر حدود 7دهم درصد جمعیت کشور را زاغه نشینانی تشکیل می دهند که «نان شب» دغدغه شب و روزشان است.

ایران در تازه ترین آمارهای منتشر شده از نظر مصرف گندم در جهان رتبه چهارم را در اختیار دارد.

سیدمحمدرضا مرتضوی، رییس خانه صنعت و معدن تهران بر این باور است که دخالت های دولت که بیشتر از منظر کنترل قیمت نان اعمال می شود نه تنها موفق نبوده که قیمت را کنترل کند بلکه در بهبود کیفیت نان هم تاثیر آنچنانی نداشته است. وی براین باور است که آزاد سازی صنعت آرد و ایجاد زیرساخت های مناسب می تواند کشور را در آینده به یکی از قطب های بزرگ صادرکننده آرد و گندم دنیا تبدیل کند.

با وجود اینکه دولت طی 35 سال گذشته بر صنعت نان نظارت داشته و در بعضی مواقع نیز نگاه انحصاری داشته است اما درحال حاضر صنعت آرد در انحصار دولت نیست. بخش صنف و صنعت، مصارفی مثل صنایع ماکارونی، بیسکویت یا کیک و کلوچه که خیلی هم بزرگ شده است دیگر در انحصار دولت نیست. اما در بخش خبازی که بزرگ ترین قسمت مصارف صنعت آرد به حساب می آید این انحصار هنوز هم وجود دارد.

به گفته برخی از تحلیلگران اقتصادی دولت به دلیل اینکه علاقه دارد قیمت نان را کنترل کند، نظارت بر صنعت آرد، گندم و نان به صورت یک نظارت مستمر وجود داشته است. اما آیا این نظارت مستمر فایده یی هم داشته است یا در بهبود کیفیت گندم یا در توسعه کشت گندم یا در بهبود وضعیت صنعت آرد کشور و نان کشور اثری داشته است بحث های دیگر را به میان خواهد آورد.

صنعت آرد از قدیمی ترین صنایع کشور است و 100درصد این صنعت خصوصی است. یعنی در برهه یی از زمان، دولت تلاش کرد که بخشی از صنعت آرد را در اختیار خود بگیرد و حتی کارخانه هایی را تاسیس کرد. اما این کارخانه ها به دلیل غیراقتصادی بودن تعطیل شدند.

در حال حاضر 300 کارخانه آردسازی با ظرفیت 20 میلیون تن در کشور وجود دارد که حدودا این عدد بین 12 تا 13میلیون تن متغیر است. این در حالی است که 87 درصد صنعت نان برای بخش خبازی است که هنوز هم در انحصار دولت است.

از دیدگاه رییس خانه صنعت و معدن تهران انحصار دولت به غیر از اینکه برای دولت ایجاد درگیری های اضافه کند هیچ تاثیر دیگری ندارد و روی بهبود کیفیت نان هم تاثیرگذار نبوده است.وی بر این باور است که دخالت، اصرار بر کنترل قیمت ها دارد و با توجه به رشد تورم هزینه های تولید مخصوصا در 10 ساله گذشته، اصرار به کنترل قیمت، آسیب های جدی بر کیفیت نان وارد کرده است.

مرتضویی همچنین در سخنانش تاکید کرد که نان برای اقتصاد کشور بسیار گران تر از آن چیزی است که باید تمام شود. به این دلیل که دولت کیلویی 800 تومان روی گندم زیان می دهد و 500 تومان در کیلو بابت نان سوبسید مستقیم به مردم پرداخت می کند. مردم هم حدودا نان را از نانوایی ها سنتی کیلویی 2هزار تومان خریداری می کنند و این قیمت تمام شده نان برای اقتصاد ایران گران تر از نرخ معمولی آن است. اگر همه مراحل و سیکل تولید گندم، آرد و نان آزاد شود، قیمت نان کاهش پیدا خواهد کرد. نه اینکه از 2هزار تومان کمتر شود اما برای اقتصاد کشور ارزان تر تمام می شود و عرصه رقابت شکل خواهد گرفت و کیفیت نان هم بهتر خواهد شد.

کسانی که در بخش صنعت نان و آرد فعالیت دارند همگی بر این باورند که دخالت های دولت نه تنها تاکنون موفق نبوده که قیمت را کنترل کند بلکه تاثیری در بهبود کیفیت نان هم نداشته است.

به گفته رئیس خانه صنعت اگر دولت پای خود را از صنعت گندم، آرد و نان بیرون بکشد شاید اتفاقات بزرگی بیفتد. مرتضوی بر این باور است که یکی از این اتفاقات این است که دولت گندم های کشور را به یک قیمت می خرد یعنی هم گندم های مرغوب استان های خوزستان، گلستان و فارس را با همان قیمتی می خرد که گندم های ضعیف استان های دیگر را خریداری می کند که این امر در دنیا بی سابقه است. اختلاف قیمت گندم مرغوب با قیمت گندم معمولی یا با گندم پروتئین پایین در همه جای دنیا حدودا 30درصد قیمت است. اما در کشورمان دولت همه گندم ها را حدود یک قیمت خریداری می کند و این نشان می دهد که فرقی بین کاشت مرغوب یا نامرغوب گندم وجود ندارد و این یک آسیب جدی محسوب می شود.

بررسی ها نشان می دهد چند سال آینده سرمایه گذاری برای بهبود و توسعه کارخانه های آرد شکل نخواهد گرفت. ثابت نگه داشتن قیمت آرد فضای رقابتی که در کارخانه ها باعث بهبود کیفیت آرد شده بود را کاملا از میان برداشته و امروزه کارخانه داران بیشتر به دنبال این موضوع هستند که چه کسی سهمیه بیشتری از دولت بگیرد.

مرتضوی تاکید دارد، زمانی که دولت با پرداخت سوبسید قیمت یک کالا را پایین نگه می دارد آن کالا آسیب پذیر می شود و در واقع فضای رانت به وجود می آید و کسانی که همیشه منتظر هستند که ببینند کجا می توانند از اشتباه اقتصادی دولت سوءاستفاده کنند آنجا متمرکز می شوند. قطعا صنعت آرد و قیمت تمام شده آن محلی برای رشد تخلفات افراد فرصت طلب شده است. این افراد فرصت طلب در همه قسمت ها وجود دارند. برخی ممکن است اقدام به قاچاق آرد کنند، برخی اقدام به قاچاق گندم می کنند و عده یی دیگر مثل نانواها سهمیه آرد خود را بگیرند و پخت نکنند و به سایر صنوف که می خواهند آرد گران بخرند به فروش برسانند. این مشکلات در مردم و این افراد نیست، مشکل در اصرار به سیاستی است که در گذشته هم نشان داده که کاملا سیاست غلطی است. اگر همین الان نان را آزاد کنند قیمت نان کیلویی 2500 تومان تمام می شود. اما همین نان در حال حاضر برای اقتصاد کشور حدود 3300 تومان تمام می شود. یعنی دولت 1300 تومان در کیلو سوبسید پرداخت می کند و از جیب خودش پول می دهد و مردم هم نان را کیلویی 2000 تومان خریداری می کنند و همین موضوع نشان می دهد که درصد بسیار کمی از قیمت نان کاهش پیدا می کند. اگر قیمت نان آزاد شود نان کیفیتش بالا می رود و دور ریز آن کاهش پیدا می کند و این تفاوت قیمت از محل بهبود کیفیت در اقتصاد خانوار تامین می شود.کما اینکه در آن دوره کوتاهی که دولت پای خود را از آرد و نان بیرون کشید به گواهی آمار و اظهارات خود مقامات دولتی مصرف کاهش بسیاری داشت. یعنی میزان مصرف گندم برای نان حدود 2میلیون 500 تن کاهش داشت. چرا کاهش پیدا کرد؟ به این دلیل که کیفیت نان ها بهتر شد و مردم نان کمتری خریدند و به تبع آن گندم کمتری مصرف شد و به همان نسبت آرد کمتری تولید شد. این موضوع هم به اقتصاد کشور و هم به اقتصاد خانوار کمک شایانی کرد. درست است که نان را با قیمت 2هزار تومان خریداری می کنیم اما 30درصد آن دور ریخته می شود.

نسخه که بسیاری از تحلیل گران اقتصادی برای صنعت آرد و مشکلات آن پیچیده اند این است که دولت قیمت گندم را آزاد کند و کشت مرغوب در کشور توسعه پیدا کند. کارخانه های آرد زمانی که قیمت گندم آزاد باشد رقابت بیشتری با هم خواهند داشت هم در پایین آوردن قیمت ها و هم در کیفیت آرد تولیدی و نانواها هم نان باکیفیت تری برای مردم می پزند و مردم هم دیگر در این اسراف ملی سهمی نخواهند داشت.

در حال حاضر در بخش صنعت نان، دولت پول هنگفتی را هزینه می کند. دولت به هر فرد ایرانی سالیانه 50 هزار تومان یارانه نان می دهد که با نرخ فعلی 20دلار می شود. در مجموع دولت 1.4میلیارد دلار فقط بابت خرید نان مردم هزینه می کند و حدود 3میلیارد دلار زیان می دهد. بابت پایین نگه داشتن قیمت نان. 4.2میلیارد دلار هر سال هزینه می شود و این در حالی است که نه مردم و نه کشاورزان راضی هستند نه نانواها و نه کارخانه داران.