پایگاه خبری تحلیلی «پارس»- پایگاه خبری تحلیلی «پارس»- حجت ميان آبادي- کشور ايران با داشتن حداقل ۱۵ همسايه، بيشترين تعداد همسايه را در جهان پس از کشورهاي روسيه و چين دارد که با تمام همسايه هاي خود نيز مرز مشترک آبي دارد. حدود ۲۲درصد از مرزهاي کشور به وسيله ۲۶ رودخانه کوچک و بزرگ مرزبندي شده است. 

شرايط اقليمي خشک و بحران آب در اين منطقه، صلح و امنيت پايدار را به شدت تهديد مي کند. با توجه به نياز آبي شديد منطقه، پيش بيني مي شود که بحران آب، عاملي مهم در ايجاد تنش ها و تضادهاي آتي خواهد بود. علاوه بر تعدد همسايگان و داشتن مرز آبي با تمام آنها و قرارگرفتن در منطقه خشک و نيمه خشک دنيا، همسايگي با عراق و افغانستان که سال هاست در شرايط جنگ و ناامني به سر مي برند و به شدت به رودخانه هاي مرزي و بين المللي خود وابسته هستند بر اهميت اين موضوع افزوده و شرايط مرزي ايران را از منظر هيدروپلتيک و مديريت رودخانه هاي مرزي، بحراني تر کرده است. 

علاوه بر اين،موقعيت ژئوپلتيک و ژئواستراتژيک ايران و قرارگرفتن در بين ذخاير انرژي خليج فارس، درياي عمان و درياي خزر بر اهميت مسائل هيدروپلتيک ايران افزوده است. علاوه بر موارد اشاره شده، موقعيت متفاوت هيدروپلتيک ايران در شرق و غرب کشور نيز باعث پيچيدگي بيشتر بر مسئله شده است. برخلاف رودخانه هاي شرق کشور، که در اکثر آنها ايران در پايين دست رودخانه قرار دارد، در رودخانه هاي مرزي غرب کشور، ايران در بالادست رودخانه ها قرار گرفته است. اين بدان معناست که ايران هرگونه ادعايي ازکشورهاي بالادست خود در شرق کشور داشته باشد، بايد به بخش زيادي از آن ها در غرب کشور به عنوان کشور بالادست عمل کند. 

در سطح جهان رودخانه هاي اردن، نيل، دجله و فرات، آمودريا و سيردريا، و مکونگ جزو پر تنش ترين رودخانه هاي بين المللي شناخته شده اند. 

قرار گرفتن ايران بين ۲ حوضه بسيار پرتنش هيدروپلتيک آمودريا- سيردريا از يک سو و دجله - فرات از سوي ديگر و همچنين تنش هاي سياسي و بحران هاي ژئوپلتيک در منطقه غرب آسيا (خاورميانه)، پيچيدگي هاي هيدروپلتيک ايران را تشديد کرده است. برخي محققان معتقدند هيچ نقطه اي از دنيا به اندازه آسياي مرکزي (شامل حوضه هاي آبريز آمودريا و سيردريا) مستعد درگيري و تنش بر سر منابع مشترک نيست. 

در نظر گرفتن مجموعه عوامل ذکر شده بيانگر اين است که ايران يکي از خاص ترين نقاط دنيا از منظر هيدروپلتيک است که نيازمند مطالعات عميق و جدي در اين زمينه است که متاسفانه در کشور مورد توجه کافي قرار نگرفته است. با توجه به غيريکنواخت بودن پراکنش بارش در ايران، مسئله کمبود منابع آب در شرق کشور بسيار بحراني تر از غرب کشور است. از اين رو، استفاده از رودخانه هاي مرزي يا واردات آب از کشورهاي همسايه هميشه به عنوان يکي از راهکارهاي اين مسئله مطرح بوده است که احداث سد دوستي- پروژه مشترک بين ۲ کشور ايران و ترکمنستان- يکي از اين موارد است، افزايش نياز آبي در شمال شرق کشور به خصوص شهر مشهد و همچنين اقدامات دولت افغانستان در بالادست رودخانه هريرود به ويژه در تکميل سد سلما، نگراني هايي را در جامعه ايجاد کرد و مسئولان را به فکر گزينه هاي ديگر از جمله واردات آب از کشور تاجيکستان واداشت. 

تامين امنيت آبي به عنوان يک پيش نياز الزامي امنيت غذايي و امنيت ملي به يکي از اصول شناخته شده در مباحث استراتژيک هر کشور تبديل شده است. همکاري ها و مبادلات آبي بين کشورها نمادي از همکاري هاي بين المللي و بيانگر ظرفيت بالقوه منابع آبي است. آب بيش از آن که مظهر جنگ و تضاد باشد، مي تواند به نماد مشارکت و همکاري بين دولت ها و ملت ها تبديل شود. اما در کنار اين مسئله بايد به اين نکته نيز دقت کرد که اين همکاري ها بايد با مطالعه و در نظرگرفتن تمامي جوانب هيدروپلتيک منطقه و به ويژه وضعيت کشورهاي همکاري کننده در حوضه هاي آبريز بين المللي باشد. گرچه تامين امنيت آبي دومين کلان شهر کشور و منطقه شمال شرق کشور ضروري و انکارناپذير است، ولي بايد اين نکته را نيز در نظر داشت که وابسته کردن امنيت آبي به منابع آبي خارج از کشور در واقع وابسته کردن بخشي از امنيت آن منطقه است از اين رو، هرگونه اقدام، طرح و برنامه ريزي در زمينه تامين آب و امنيت آبي در کشور بايد با در نظرگرفتن تمام جوانب اقتصادي، سياسي، اجتماعي، فرهنگي و امنيتي و آشنايي کامل با وضعيت و چشم انداز هيدروپلتيک منطقه انجام شود.

ایران ترکمنستان جنگ جهان خاورمیانه خلیج فارس دریای خزر دولت عراق مشهد