خویشاوندسالاری به جای شایسته سالاری

به گزارش پارس هادی شریفی در الف نوشت:

تعدادی از خوانندگان قسمت های قبل در نظرات خود یکی از دلایل عدم توسعه کشور را اسلام معرفی کردند. از صادق زیبا کلام استاد دانشگاه و نویسنده کتاب ما چگونه ما شدیم؟ پرسیده ام عده ای از روشنفکران سکولار معتقدند اسلام یکی از دلایل عقب ماندگی کشور است. زیبا کلام در پاسخ می گوید: به هیچ عنوان اسلام نمی تواند مانع پیشرفت بشود، در قرن نوزدهم یعنی در ایران عصر قاجار بعد از اینکه ایرانیان متوجه وضعیت جامعه خود شدند و به این نکته پی بردند که جامعه ما چقدر از جوامع دیگر عقب مانده تر است، این سوال را مطرح شد که چه چیزی باعثعقب ماندگی و توسعه نیافتگی جامعه ما شده است؟ جوابهایی که بعد از قرن نوزدهم به این سوال داده شد مختلف بود.
عده ای حکام و سلاطین را باعثعقب ماندگی دانستند، جواب دیگر به سوال بالا این بود که خلقیات ایرانیان با پیشرفت و ترقی نسبیت ندارد، پاسخ دیگری که توسط منور الفکرهای عصر مشروطه به این سوال داده شد این بود که حمله اعراب و اسلام باعثزوال تمدن شکوهمند ایران شد، آخرین جواب، جوابی بود که حزب توده و مارکسیست ها بعد از سقوط شاه دادند و علت عقب ماندگی ایران را امپریالیسم و نظام سرمایه داری دانستند. در کتاب ما چگونه ماشدیم؟ تمام این پاسخ ها را بررسی کردم و معتقدم به هیچ وجه اسلام نمی تواند باعثعدم توسعه ما شود، اسباب و علل عدم توسعه ایران بعد از انقلاب با دلایلی که قبل از انقلاب بوده مغایرتی ندارد، یکی از این عوامل، دولتی بودن اقتصاد در ایران است بعد از انقلاب شاهدیم که اقتصاد ایران دولتی تر نیز شده است.

یکی دیگر از علل عقب ماندگی ایران فقدان توسعه سیاسی بوده که بعد از انقلاب هم این فقدان توسعه ادامه یافت، پیش بینی من این است که مادامی؛ که اقتصاد ما دولتی است، احزاب و تشکل های سیاسی ما مستقل از حکومت نشوند، حاکمیت قانون در ایران حکمفرما نشود، قوه قضائیه مستقل از حکومت نباشد، نه تنها هیچ وقت ژاپن اسلامی نمی شویم بلکه شبیه ترکیه و مالزی هم نخواهیم شد. این پاسخ زیبا کلام به سوال بالا و علت عدم توسعه ایران بود، در ادامه به سایر مواردی که نشان می دهد چرا ژاپن اسلامی نشدیم اشاره می شود:

ششم -تصمیم گیری درست مدیران در مواجهه با بحران ها؛ تصمیم گیری مدیران در مواجهه با بحران ها، نقش تعیین کننده ای در توسعه دارد. مسئولین ژاپنی زیرک و باهوش، بودند و هستند. وقتی در سال ۱۹۴۵، پیام خاتمه جنگ امپراطوری ژاپن قرائت شد، هیچ کس انتظار آن را نداشت که ژاپن به این سرعت تسلیم شود. با اینکه غرور ملی ژاپنی ها اجازه نمی داد تسلیم دشمنی شوند که حتی از طریق زمینی به خاک آنها وارد نشده است. هنوز انگیزه ادامه جنگ وجود داشت(۵۰۰۰ افسر ارشد ژاپنی پس از قرائت بیانیه تسلیم، خودکشی کردند.) اما عقب نشینی ژاپن در واقع به نفع ژاپن تمام شد. زیرا از وارد آمدن خسارت عمده به زیر ساخت صنعتی کشور جلوگیری کرده بود، لذا هزینه های بازرسازی صرف نوسازی و تجهیز صنایع شد.
ژاپن در آن شرایط توانست بهترین تصمیم را بگیرد ولی مسئولین ما در تصمیم گیری ها کوچک داخلی نیز نتوانستند درست عمل کنند، سبد کالا، دستورالعمل های مختلف و متناقض اقتصادی مصداق این مورد است. از نمونه های دیگر این تصمیم گیری های نادرست پرداختن به موضوعی مانند هولوکاست در دولت های نهم و دهم است، اقدام نسنجیده ای که هزینه های زیادی را برای کشور در پی داشت. متاسفانه مسئولین کشور ما در تصمیم گیری ها و جهت گیری ها کمتر منافع ملی را لحاظ می کنند. پرداختن و در اولویت قرار دادن منافع ملی کشور، از پرداختن و تأمین منافع کشور دوست ارجحیت دارد. به قول معروف " چراغی که به خانه رواست به مسجد حرام است "

هفتم –نپوتیسم به جای شایسته سالاری در کشور ما؛ مالزی، سنگاپور، چین، برزیل و آرژنتین از نمونه های بارز و موفق رهیافت نخبه گرایی و شایسته سالاری در جهت توسعه هستند. نخبه و شایسته سالاری به معنای ورود بهترین ها، باسوادترین ها به حوزه سیاست و تصمیم گیری برای اداره یک کشور است.
اولین قدم در پیشرفت یک کشور، خانه تکانی در نهاد دولت است. نحوه فکر کردن و تصمیم گیری، میزان آشنایی از جهان پیرامون، میزان آشنایی از ساختار و قواعد و در کل کیفیت کسانی که حکومت می کنند، دولت را و کشور را مدیریت می کنند بسیار مهم است، این افراد باید بر اساس شایسته سالاری انتخاب شوند نه رابطه و جناح و حزب. چندی پیش وزیر کشور در معرفی یکی از استانداران، اخلاق خوب، مومن و ولایتمدار بودن را ویژگی های آن فرد برشمرد. یک بار برای همیشه باید یک مساله را مشخص کرد و آن هم این است که آدم خوب بودن با آدم توانمند بودن دو مسأله است. همواره آدمهای خوب توانمند نیستند.
همانطور که اشاره شد در بسیاری از دولت های معاصر، همواره نپوتیسم جای خود را به شایشته سالاری داده است؛ این خویشاوند سالاری در تمام دولت‌ها بوده است، به عنوان مثال در دولت احمدی نژاد، انتصاب مهدی خورشیدی داماد محمود احمدی‌نژاد، حمیدرضا افراشته داماد خواهر احمدی نژاد، احد قدمی دیگر داماد پروین احمدی نژاد، اسفندیار رحیم مشایی پدر عروس احمدی‌نژاد، داوود احمدی نژاد برادر رییس جمهور، مسعود زریبافان باجناق محمود احمدی، پروین احمدی نژاد و … در مناصب عالی دولتی تنها نمونه ای از خویشاوند سالاری در دولت گذشته توسط رئیس جمهور بود. این انتصابات در کنار انتصاب و بکار گیری نزدیکان وزرا در دولت احمدی نژاد، نمود گذر از شایسته سالاری به خویشاوند سالاری در کشور بود.

این پدیده در دولت روحانی نیز ادامه یافته است، انتصاب اسماعیل سماوی خواهر زاده رئیس جمهور به عنوان مشاور رئیس دفتر رئیس جمهور، رئیس مرکز ارتباطات مردمی نهاد ریاست جمهوری، سرپرست گروه مشاوران جوان ریاست جمهوری، انتصاب علی اصغر مونسان دیگر خواهر زاده رئیس جمهور به عنوان مدیر عامل منطقه آزاد کیش، انتصاب حسین فریدون برادر رییس جمهور به عنوان دستیار ویژه رئیس جمهور، انتصاب عبدالحسین فریدون پسر عموی آقای رییس جمهور به عنوان مدیرکل وزارتی علوم و آموزش عالی و سرپرست جدید مرکز جذب اعضای هیئت علمی این وزارتخانه. انتصاب علی اصغر پیوندی پسر عمه آقای روحانی به عنوان سرپرست دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی از نمونه های انتصاب فامیلی رئیس جمهور است.

در کنار این‌ها انتصاب علی نوبخت برادر محمد باقر نوبخت به عنوان عضو شورای عالی جمعیت هلال احمر، انتصاب ابراهیم جهانگیری برادر معاون اول رئیس جمهور به عنوان مدیرکل آموزش و پرورش استان کرمان، انتصاب بیژن صادق برادر و محمد مهدی صادق فرزند مشاوره رسانه ای رئیس جمهور به ترتیب به سمت های مدیر عاملی بیمه دانا و عضو هیئت مدیره بزرگترین شرکت انفورماتیک بانک ملی(سداد)، تنها نمونه ای از خویشاوندسالاری در دولت روحانی است. این فرایند کلی و انتصابات آشنایان در واحد کوچک مانند استان ها و شهرستان ها تکمیل می شود، فلان نماینده اقوام و نزدیکان خود را بکار می گمارد و دیگر مسئولی آشنایان خود را.

هشتم _آمار رسمی سازمان بازیافت نشان می دهد در ایران سالیانه ۱۶ میلیون تن زباله تولید می شود. همچنین فقط در تهران روزانه ۷۰۰۰ تن زباله تولید می شود که جمع آوری آن هر روز یک میلیارد و ۲۵۰ میلیون تومان خرج روی دست شهرداری می گذارد. در شهرهای توسعه‌یافته جهان هرشهروند به‌طور متوسط روزانه ۳۵۰ تا ۵۰۰گرم زباله تولید می‌کند این در حالی است که در تهران در روزهای عادی سال میزان تولید زباله ۹۰۰گرم است که این رقم در روزهای اسفندماه سال گذشته به یک کیلوگرم رسید.

می بینیم که فرهنگ آشغال هم نداریم، منظور از فرهنگ اشغال این است که مثلاً می‌گوییم فرهنگ آپارتمان‌نشینی. از این حیث، همان‌طور که می‌گوییم رعایت فرهنگ آپارتمان‌نشینی نمی‌کنیم، می‌توانیم بگوییم فرهنگ آشغال هم نداریم. مردم ما گویی توقع دارند دولت و شهرداری در همه حال مانند مادری که پشت سر یک بچه کوچک تمیز می‌کند، عمل کنند.

رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در این ارتباط می گوید: متاسفانه الگوی رفتاری و زندگی مردم ما با دنیا هیچ تناسبی ندارد، چرا که در تمام دنیا مسئولیت مدیریت پسماند بر عهده خود شهروندان است، هرچند ممکن است پیمانکارانی با دریافت پول بخواهند به شهروندان در این خصوص کمک کنند. اما تفکیک از مبدا، تحویل به مراکز بازیافت و حتی تولید کود کمپوست نیز توسط خود شهروندان در تمام دنیا صورت می‌گیرد.

نهم –فرهنگ و توسعه؛ فرهنگ هم می تواند عامل توسعه باشد و هم مانع توسعه، به همین دلیل است که تا محیط فرهنگی و. اندیشه عمیق لازم جهت توسعه اقتصادی، به هر شیوه و هر سیستم، هم در میان نیروهای مولد و هم رهبران اقتصادی سیاسی یک جامعه حاکم نباشد، برنامه های کاغذی مدرنیزاسیون و … نتیجه ای به بارنخواهد داد. امروزه تقویت و جایگزینی نگرش ها و باورهای مطلوب و سازندۀ توحیدی و انسانی، از ضروریات فرهنگی و از لوازم توسعه اقتصادی است. لازم است بین توسعه فرهنگی و توسعه اقتصادی تعادل ایجاد شود، در غیر این صورت، با بی توجهی به توسعه فرهنگی، تن دادن سریع تر به حاکمیت نظام مادی جهانی، گریز ناپذیر است. ژاپنی ها با آگاهی کامل از این واقعیت که اعتقادات، ارزش ها و نوع فرهنگ، تمام ابعاد زندگی جامعه را متأثر می کند، در طول تاریخ، علیرغم تهاجم فرهنگی کنفسیوس و بودا و غرب، همواره به حفظ ارزش ها و اصول فرهنگ اصیل خود(آئین شینت و) توجه کامل داشته و از میان آموزه های مکاتب دیگر، دست به انتخاب زدند و بهترین آموزه های هر یک را گلچین کرده اند.

اما آمارها در ارتباط با مقولاتی که به فرهنگ ارتباط دارد چه می‌گویند؟ طبق گزارش «سرمایه انسانی» مجمع جهانی اقتصاد کشور ما از لحاظ وضعیت آموزش با امتیاز ۰.۰۵۱ - در رتبه ۶۸، از لحاظ بهداشت و رفاه با امتیاز ۰.۲۷۴ - در رتبه ۸۷، از لحاظ نیروی کار و اشتغال با امتیاز ۱.۰۵۹ - در رتبه ۱۱۹ و از لحاظ محیط فعالیت سرمایه انسانی با امتیاز ۰.۵۶۴ - در رتبه ۸۸ قرار گرفته است.

از طرف دیگر یکی از مقوله‌هایی که می‌توان در برابر کشوری به عنوان شاخصه توسعه فرهنگی مطرح کرد میزان مصرف کاغذ است، دوم شاخص درآمد سرانه. اکنون سرانه مصرف کاغذ در ایران ۱۸ کیلو گرم است. این در حالی است که سرانه مصرف کاغذ در اروپا ۱۵۰ کیلوگرم بر نفر است، در فنلاند تقریباً حدود ۳۰۰ کیلوگرم بر نفر و در چین ۵۰ کیلو. البته در اینجا مصرف سالم کاغذ است و اشاره به چاپ کتاب و روزنامه دارد. در مورد درآمد سرانه نیز در حال حاضر ایران از لحاظ قدرت برابری خرید، هفدهمین کشور دنیاست و بر اساس فهرست درآمد سرانه از صندوق بین‌المللی پول ایران رتبهٔ ۲۷ را داراست. طبق آخرین اطلاعات بانک جهانی سرانه درآمد ناخالص ملی به ازای هر نفر ۴.۲۹۰ دلار بوده است.

در گزارش شاخص لگاتیوم نیز می‌بینیم که کشور ما از لحاظ شاخص سرمایه اجتماعی رتبه ۱۲۰ از ۱۴۲ کشور، از لحاظ رعایت حریم خصوصی رتبه ۱۲۶، از لحاظ ایمنی و امنیت رتبه ۱۲۳، از لحاظ بهداشت رتبه ۶۷ و آموزش ۵۷ قرار دارد. به گزاره زیر توجه کنید، کدام آدم متمدنی و در یک کشور توسعه یافته و یا در حال توسعه این عمل را انجام می دهد:

در فاصله سال‌های ۸۴ تا ۹۲ بیش از ۲۰ میلیون بار برای اورژانس و آتش‌نشانی و پلیس ۱۱۰ کشور مزاحمت تلفنی ایجاد شده است.(اعتماد، ۳ بهمن ۱۳۹۲)، مدیر روابط عمومی اورژانس کشور: ۴۰ درصد تماس‌های مردمی با اورژانس مزاحمت تلفنی است، به اورژانس تهران روزی حدود ۴ تا ۵ هزار تماس برقرار می‌شود که از این تعداد فقط ۱۵۰۰ تماس مأموریت واقعی است در برخی شهرها مثل دزفول این میزان به ۸۰ درصد هم می‌رسد. این دو آمار را بگذاریم در کنار این دو خبر که، فردی در مدت سه ماه ۱۵۰۰ بار برای اورژانس کرج مزاحمت ایجاد کرده است و فرد دیگر نیز در دزفول در مدت سه ساعت ۲۸۰ بار مزاحم مرکز فوریت‌های پزشکی شده است. آرزو دهقانی؛ مدیر روابط عمومی اورژانس کشور در این ارتباط می‌گوید: ۹۵ درصد اپراتورهای تلفن ما خانم هستند و متأسفانه یکی از مزاحمت‌ها برای آن‌ها مزاحمت‌های خاصی است که می‌دانید منظورم چیست!