چهار سناریو برای دستیابی به توافق نهایی هسته‌ای

به گزارش پارس به نقل از تسنیم، سید حسین موسویان، مذاکره کننده پیشین هسته ای ایران، طی یادداشتی در وب سایت الجزیره به چهار سناریویی می پردازد که ایران و قدرت های جهانی می توانند بر اساس آن به یک توافق جامع و نهایی دست یابند. وی می نویسد:

ایران و پنج عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل به علاوه آلمان (گروه ۱+۵) سعی دارند تا جولای ۲۰۱۴ به توافقی جامع دست یافته و یک دهه معمای هسته ای ایران را حل نمایند. ایران و قدرت های جهان که ماه گذشته در وین دیدار کردند به پیشرفتی قابل توجه، شامل توافقی درباره یک چارچوب، برنامه عمل و نیز جدول زمانی برای دور بعدی گفتگوها دست یافتند.

با این حال، اختلاف های عمده ای بین دو طرف وجود دارند. کشورهای ۱+۵، بالاخص آمریکا، استراتژی اصلی خود را محدود کردن برنامه هسته ای ایران قرار داده اند، در حالی که ایران قصد دارد توافق را بر اساس شفافیت از طریق ارائه تضمین هایی درباره ماهیت صلح آمیز برنامه هسته ای اش، به پیش برد.

قدرت های جهانی در جستجوی توافقی هستند که به ایران اجازه دهد یک برنامه غنی سازی اورانیوم کوچک و بومی در اختیار داشته باشند. بنابراین می خواهند محدودیت های فیزیکی سخت بر تأسیسات آب سنگین، تعداد و نوع سانتریفیوژها، سطح غنی سازی، میزان ذخایر اورانیوم غنی شده و تعداد تأسیسات غنی سازی هسته ای تهران – اعمال کرده و نیز تمهیدات بازرسی و بررسی بیشتری نصب کنند.

از نظر عملیاتی، این امر مستلزم تعطیل شدن رأکتور آب سنگین اراک، توقف فعالیت تأسیسات غنی سازی فردو، برچیده شدن تعداد زیادی از ۲۰ هزار سانتریفیوژ، متوقف کردن غنی سازی ۵ درصد (بسیار پایین تر از ۲۰ درصد استاندارد که می تواند به راحتی تبدیل به سطح تسلیحاتی شود) ، صادرات یا تبدیل بخش اعظمی از هگزافلوراید اورانیوم غنی شده، محدود کردن تولید دستگاه های سانتریفیوژ پیشرفته تر و صرفنظر کردن از تمام تأسیسات بازفراوری است.

با این حال، این درخواست ها بسیار فراتر از تعهداتی هستند که کشوری بر اساس پیمان منع اشاعه هسته ای پذیرا می شود و ایران به احتمال زیاد آنها را نخواهد پذیرفت.

درخواست های ناعادلانه

قدرت های جهانی سعی دارند، با محدود کردن برنامه هسته ای ایران، خطر تبدیل را از بین برده و احتمال دستیابی ایران به توانمندی برک آوت هسته ای – توانایی ساخت بمب هسته ای از ذخایر اورانیوم با درصد غنای بالا – بدون شناسایی شدن، را به حداقل برسانند.
هدف از استراتژی شفاف سازی ایران افزایش اطمینان است. ایران بر اساس پیمان منع اشاعه هسته ای و نیز قوانین آژانس بین المللی انرژی هسته ای، متعهد به شفاف سازی برنامه هسته ای، بدون هیچ استثنایی، است.

آژانس برای از بین بردن خطر تسلیحاتی شدن هسته ای سه اقدام شفافیت ساز پیشنهاد می کند. توافقنامه جامع پادمانی که به آژانس اجازه می دهد تأیید کند هیچ میزان قابل توجهی از مواد هسته ای از فعالیت های صلح آمیز به سمت ساخت تسلیحات هسته ای منحرف نشده اند. همچنین دو تمهید داوطلبانه که به عنوان پروتکل الحلاقی و ترتیبات متمم ۳.۱ نامیده شده و هدف از آنها ترسیم تصویری کلی از فعالیت های هسته ای کشور و نیز ارائه جزئیات مشروح برای فرآیندهای پادمانی و نیز الزاماتی برای اطمینان از بالاترین حد شفافیت است.

درخواست های قدرت های جهانی از ایران فراتر از تعهدات پروتکل الحاقی و قوانین آژانس بین المللی انرژی هسته ای هستند. با این وجود، از زمانی که معاهده منع اشاعه هسته ای در سال ۱۹۶۸ تصویب شد، برخی اعضای دیگر به مانند مصر، کره جنوبی و رومانی از آن تخطی کرده اند اما با هیچیک رفتاری به مانند ایران نشده است.

استراتژی محدود کننده قدرت های جهانی این خطر را ایجاد کرده که ایران از توافق خود با گروه ۱+۵ خارج شده، بازرسان سازمان ملل را اخراج کرده، تجهیزات مونیتوریگ آژانس را برچیند و در نهایت بمب هسته ای بسازد. در صورتی که مذاکره کنندگان نتوانند به تواق نهایی دست یابند احتمال رویارویی نظامی با ایران جدی است. این رویارویی می تواند تبعات منطقه ای و بین المللی وحشتناکی داشته باشد. قدرت های جهانی و ایران چهار سناریوی زیر را برای دستیابی به توافقنامه نهایی در نظر دارند.

نخست، عملیاتی ساختن فتوای ایران. ایران متعهد به حکمی مذهبی است که توسط آیت الله خامنه ای، رهبر معظم ایران، صادر شده و تولید، ذخیره سازی و استفاده از تسلیحات کشتار جمعی را ممنوع کرده است. احترام به حقوق ایران برای نیل به تکنولوژی صلح آمیز هسته ای بدین معنا است که این کشور دلیلی برای ترک پیمان منع اشاعه هسته ای نخواهد داشت. این امر نگرانی برچیده شدن ناگهانی نظارت بر برنامه هسته ای ایران را از بین می برد زیرا ایران از پیمان منع اشاعه هسته ای بیرون نخواهد آمد. در چنین پایانی، ایران و قدرت های جهانی فراتر از مسائل محدود کننده رفته و تنها درباره تمهیدات شفافیت سازی در توافق نهایی سخن خواهند گفت.

دوم، همکاری درباره طیف گسترده ای از مسائل، شامل نیازها و پتانسیل های گسترده ایران در حوزه انرژی. چنین همکاری و تعاملی تمام نگرانی ها از جمله نگرانی های امنیتی ایران و نیز واهمه قدرت های جهانی از اینکه برنامه هسته ای ایران به سمت تسلیحاتی شدن منحرف خواهد شد، را برطرف خواهد کرد.

سوم، برقراری مجموعه ای واقع گرایانه ای از محدودیت ها بر برنامه هسته ای ایران. به جای مطرح کردن درخواست های غیرممکن به مانند تعطیلی سایت غنی سازی ایران در فردو و یا تأسیسات آب سنگین اراک، ایران و گروه ۱+۵ باید بر روی محدویت های واقع بینانه که عدم اشاعه را برای یک مدت مشخص اعتمادسازی تضمین می کند، توافق کنند. این امر زمان کافی در اختیار آژانس قرار خواهد داد تا به تمام ابهامات فنی در برنامه هسته ای ایران بپردازد.

نهایتا، طرح چشم اندازی جامع برای خلیج فارس و خاورمیانه عاری از تسلیحات هسته ای. برای اینکه چنین برنامه گسترده ای جامه عمل بپوشد، قدرهای جهانی ابتدا باید به توافقی با ایران دست یابند که برای سایر کشورهای منطقه قابل پذیرش باشد و سپس از توافق نهایی با ایران به عنوان مدلی برای تمام منطقه استفاده کنند.

برای نیل به این هدف، پانل بین المللی برای مواد شکافت پذیر، گروهی از کارشناسان هسته ای مستقل از ۱۵ کشور، تمهیداتی معقول ارائه کرده اند: ممنوعیت شکافت یا استفاده از پلوتونیوم و اورانیوم ۲۳۳، محدودیت استفاده از اورانیوم با غنای بالا به عنوان سوخت رآکتوری، محدودیت بر غنی سازی اورانیوم کمتر از ۶ درصد و توافق برای یک سیستم تولید اورانیوم از تولید به مصرف به جای ذخیره کردن اورنیوم غنی شده. هر دو طرف باید درباره اتخاذ این اقدامات از جانب ایران توافق کنند.