بحران خاورمیانه، رقابت‌های منطقه‌ای و اثرگذاری بر توازن نظامی جهان

به گزارش پارس به نقل از تسنیم، مؤسسه بین المللی مطالعات استراتژیک لندن روز گذشته گزارش سالانه خود را در مورد توازن نظامی جهان منتشر کرد؛ در این گزارش آمده است که سیاست گذاران بخش دفاعی در جهان روز به روز با شرایط امنیتی پیچیده مواجه می شوند. طبق این گزارش بحران های فراگیر منطقه خاورمیانه، مساله هسته ای ایران، جنگ داخلی سوریه، تنش های امنیتی در افریقا و تشدید تنش و بحران اقتصادی در اروپا همچنین رشد آرام ابرقدر های آسیایی، کشورهای مختلف را مجبور به بازنگری در سیاست های دفاعی و بودجه های نظامی خود کرده است.

در این گزارش آمده است: سال جاری میلادی، زمان و فرصت مهمی برای نیروهای نظامی به ویژه کشورهای غربی به شمار می رود؛ به گونه ای که جهان شاهد مهم ترین عقب نشینی نظامی در سال های اخیر پس از عقب نشینی از عراق خواهد بود، انتظار می رود که آمریکا نیروهای خود را پس از ۱۲ سال اشغالگری در افغانستان، در حالی که در تحقق مأموریت خود شکست خورده است، از این کشور خارج کند.

ائتلاف دفاعی کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس

بر بنای این گزارش کشورهای حاشیه خلیج فارس از طریق امضای قرار داد با بزرگترین صادرکننده های سلاح، سازوبرگ نظامی خود را توسعه می دهند.

در بخش ویژه کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس این گزارش آمده است؛ شورای همکاری خلیج فارس هرچند در سال ۱۹۸۱ با هدف رایزنی و همکاری در زمینه اجرای طرح های اقتصادی و اجتماعی و به منظور تحکیم وحدت کشورهای عضو تاسیس شد اما همچنان به توافقی درخصوص یک دیدگاه مشترک استراتژیک که دربردارنده نیروهای دفاعی یا تحکیم یک سیستم دفاعی جمعی که نیاز کشورهای عضو در این زمینه را برطرف کند، نرسیده است.

چند عامل باعث شکست شورای همکاری خلیج فارس در تحکیم سیستم دفاعی و همکاری های امنیتی آن شده است، چه بسا از میان مهمترین عوامل این اختلاف، ماهیت متفاوت خطراتی است که هر یک از این کشورها را تهدید می کند، در این زمینه همچنین می توان به منافع خاص هر کدام از آن ها، مسائل حاکمیتی و نگرانی مداوم از سیطره عربستان سعودی بر منطقه نیز اشاره کرد.

حمله عراق به کویت در اگوست ۱۹۹۰ مهم ترین تهدید برای کشورهای حاشیه خلیج فارس به شمار می رفت چرا که شکست این ائتلاف در بازدارندگی در مقابل این حمله و نگرانی از میزان توانایی خود در جلوگیری از نفوذ عراق در کویت، نشان دهنده ضعف این سازمان و سازمان نظامی آن موسوم به" سپر جزیره" بود.

به دنبال اذعان کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس به این مشکل و ناتوانی نظامی، کشورهای عضو توافقنامه های امنیتی دوجانبه ای را با کشورهای متعدد خارجی و در رأس آنها با ایالات متحده امریکا، انگلیس و فرانسه منعقد کردند. به احتمال زیاد برخی کشورهای عضو شورای همکاری در سایه نگرانی فزاینده در خصوص عقب نشینی آمریکا و شرکای غربی آن ها از منطقه و هراس از نقش ایران و افزایش شکاف میان گروه های سنی و شیعه، سعی دارند ضمن افزایش هماهنگی ها، استقلال بیشتری در سیاست های خود اتخاذ کنند.

با استناد به تعدد کمیته های مشترک فعال در زمینه مبارزه با دزدی دریایی، ممانعت از گسترش سلاح های کشتار جمعی و تضمین آزادی دریانوردی در مناطق جنوبی و میانی خلیج فارس، می توان گفت که تأمین امنیت دریایی برای کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس یک موفقیت مهم به شمار می رود، اما تلاش آمریکا برای ایجاد یک زیرساخت دفاعی هوایی یکپارچه در منطقه خلیج فارس، با وجود افزایش خطر زرادخانه موشکی ایران هنوز به نتیجه قابل ذکری نرسیده است. کاملا روشن است که مسائل حاکمیتی، و رقابت های زیان بار داخلی و سیاست های تخریب و انهدام تجهیزات نظامی خریداری شده، مانع از به سرانجام رسیدن طرح توسعه سیستم دفاعی مشترک اعضای شورای همکاری خلیج فارس می شود.

خودداری کشورهای عضو حاشیه خلیج فارس از چشم پوشی از منافع شخصی خود در مقابل منافع جمعی به شکست اقدامات سازمان یافته موجود برای ساخت و اجرای طرح استراتژیک تسلیح شورشیان سوریه منجر شد. به همین دلیل کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس – حداقل در آینده ای نزدیک - برای تضمین امنیت داخلی به جای تشکیل ائتلاف دفاعی میان خود بر معادهات منعقده دوجانبه با نیروهای خارجی تکیه خواهند کرد.

توانمندی های نظامی عربستان

نیروهای نظامی عربستان از حیث آمادگی، آموزش و امکانات در سطح خلیج فارس بهترین به شمار می روند، اما گزارش نظامی مرکز مطالعات استراتژیک عربستان از وضعیت کنونی همکاری میان واحدهای مختلف نیروهای نظامی سعودی و رقابت های مسئولان عالی رتبه و کهولت سن آن ها به شدت انتقاد می کند.

در این گزارش از نیروی هوایی عربستان به عنوان کلید برتری ارتش عربستان یاد شده است و از نوسازی تجهیزات نیروی دریایی سخن به میان آمده است اما بنا به گفته این گزارش، نیروی دریایی عربستان خارج از مناطق مرزهای بین المللی این کشور فعالیت نمی کند که همین موضوع منجر به کاهش اطلاعات کارشناسی و توانمندی این نیروها شده است و از نفوذ منطقه ای آن کاسته است. علاوه بر این، در این گزارش همچنین آمده است که عربستان برای مقابله با چالش های روز افزون مرزی خود به ویژه با یمن و عراق در تلاش است تا نیروی زمینی اش را توسعه دهد. در این گزارش، از توانایی های دفاعی هوایی عربستان تمجید شده و به این نکته اشاره شده که نظام دفاع هوایی عربستان به خوبی و به شکل پیشرفته ای همه مناطق این کشور را تحت پوشش قرار داده است.

امارات، قدرت منطقه ای در حال رشد

با اینکه جمعیت امارات کم است، اما برنامه توسعه و تحول نظامی آن چشم کارشناسان غربی را به خود خیره کرده است. کارشناسان مرکز مطالعات استراتژیک انگلیس ضمن اشاره به برنامه نوسازی نیروهای دریایی امارات از برنامه توسعه نظامی این کشور و آمادگی عالی نظامیان آن تقدیر شده است. در این گزارش همچنین به اقدام امارات در به کارگیری سیستم های نوین و توانمند پاتریوت و سامانه های موشکی الثاد برای حراست از خاک خود اشاره شده است.

طبق این گزارش، نیروهای هوایی امارات نیز از تجهیرات جدید و مهمی برخوردار هستند چرا که درخواست جدیدی برای خرید ۲۵ جنگنده دیگر از نوع اف ۱۶ (F۱۶ Black ۶۰S) داده است.

در ادامه این گزارش آمده است که نیروهای مسلح امارات بالغ بر ۵۱ هزار پرسنل داشته که ۴۴ هزار نفر در نیروی زمینی، ۲۵۰۰ نفر در نیروی هوایی و ۴۵۰۰ نفر در نیروی دریایی آن مشغول خدمت هستند.

خاورمیانه، توازن را تغییر می دهد

طی سال ۲۰۱۳، منطقه خاورمیانه و شمال افریقا شاهد بحران های فزاینده ای بود که زمینه مناسبی را برای رشد شبکه القاعده و فعالیت دوباره شاخه های آن فراهم کرد.

مؤسسه بین المللی مطالعات استراتژیک لندن در گزارش خود عنوان می کند که حوادث و بحران های فزاینده منطقه همچنین واکنش ها و تعاملات موجود در منطقه آسیا، سازمان های بین المللی دفاعی را به سمت تفکرات و طرح ریزی های استراتژیک سوق می دهد.

« جان شیپمان» مدیر این مؤسسه معتقد است که آسیا منطقه مهم و جذابی در حوزه سیاست های تسلیحاتی چه در حوزه خریدهای نظامی و چه در حوزه تولیدات نظامی است. این مساله منحر به تحولی ماهوی در تغییر توازن قدرت نظامی در آسیا، خاصه در مقایسه با کشورهای غربی شده است. در این شرایط شاهد افزایش بودجه های نظامی در منطقه اسیا در مقابل کاهش بودجه نظامی اروپا هستیم.

در قاره آسیا هزینه های دفاعی در عمل رشدی بیش از سطح تورم داشته و سه کشور چین، ژاپن و کره جنوبی در بودجه های نظامی خود طی سال های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۳، افزایشی ۱۱.۶ را تجربه کردند در حالی که در همین دوره زمانی اروپا شاهد کاهش ۲.۵ درصدی بودجه دفاعی خود بود.

در خصوص خاورمیانه نیز که به مثابه یک" آتش فشان انقلابی" است، باید گفت که دو کشور ایران و سوریه همچنان بر امنیت منطقه سیطره دارند، این در حالی است که بی ثباتی و ناامنی در اماکن دیگر منطقه تداوم دارد؛ به طور مثال شرایط امنیتی لیبی به گونه ای است که همچنان شاهد حضور شبه نظامیانی هستیم که نفوذ خود را به ویژه در مناطق نفتی گسترش داده اند. عراق نیز به نوبه خود نیز بار دیگر و در سایه جنگ داخلی در استان الأنبار که میان نیروهای دولتی و داعش جریان دارد، وارد گرداب بحران و جنگ شده است.

موضوع سوریه در میان بحران های متعدد کنونی دنیا، به لحاظ مختصات استراتژیک و فعالیت ها و همکاری های بین المللی مرتبط با آن، بخش ویژه ای را در این گزارش ۵۰۰ صفحه ای به خود اختصاص داده است. در پرونده سوریه، این گزارش استراتژیک با اشاره به دستاوردهای طرفین در عرصه نبرد، تغییرات حاصل شده در طرح نظامی - دفاعی رژیم بشار اسد و اجبار دمشق به یافتن راه های مقابله با وضعیت جدید و انتخاب استراتژی نظامی جایگزین؛ مورد بررسی قرار گرفته است.
این گزارش پس از بررسی درگیری های منطقه و اوضاع و احوال جهانی که منجر به افزایش خرید های تسلیحاتی در جهان شده است به حوزه تحولات گسترده رخ داده در صنایع اسلحه سزی و توسعه ربات های جنگنجو پرداخته است.

کارشناسانی که در نشست ارائه این گزارش حضور داشتند اظهار داشته اند که ارتش های آمریکا، چین، روسیه و برخی دیگر کشورها، برای اناجم مأموریت های خود از تجهیزات نوینی همچون تانک های هدایت شونده از راه دور، خودروهای زره پوش و بالگردها استفاده می کنند، امری که پس از موفقیت پهبادهای آمریکایی در افغانستان و یمن افزایش چشمگیری یافته است.

بنا بر این گزارش، کاهش قیمت تمام شده پهبادها به لطف کاربرد فناوری های جدیدتر و کاهش اندازه آن ها (ریزپهبادها) منجر به افزایش کاربردهای آن را چه در عرصه نظامی و چه در عرصه غیرنظامی شده است. در این شرایط، این سازوبرگ نظامی هدایت شونده از راه دور (پهباد) در بسیاری از کشورها یافت شده و دیگر تنها در انحصار نیروهای مسلح کشورهای غربی قرار ندارد. این مرکز در گزارش خود اعلام کرده است که ریزپهبادها برای شرکت ها و افراد غیرنظامی نیز قابل دسترسی است.