نبایدهای توافقنامه ژنو

به گزارش پارس به نقل از فارس، استاد دانشگاه دریک در ایالت آیووا آمریکا، با انتقاد شدید به توافقنامه ایران و ۱+۵ و دستاوردهای آن و با تشریح بایدها و نبایدهای توافقات اظهارداشت: توافقنامه هسته ای ایران و گروه ۱+۵ از چند جهت پرسش برانگیز است. مخرب ترین تحریمهای نفتی و بانکی براساس آن به قوت خود باقی مانده اند. در عمل، تحریمهای بیشتر در پس مذاکرات هسته ای در کمین ایران هستند. اساساً مفاد توافق نامه چنان مبهم و متضاد هستند که گویا برای نقض شدن ایجاد شده اند.

  اسماعیل حسین زاده استاد دانشگاه دریک در ایالت آیووا آمریکا است. آثار منتشر شده وی عبارت از دو کتاب و ده ها مقاله مختلف در زمینه های گوناگون اقتصاد سیاسی است. یکی از دو کتاب وی که تحت عنوان « اقتصاد سیاسی نظامی گری آمریکا» به فارسی ترجمه شده، اخیرا توسط نشر نی در تهران به چاپ رسیده است. حسین زاده از کردهای شمال خراسان، متولد روستای بوانلو، از روستاهای شهرستان شیروان است. وی که پس از لیسانس برای ادامه تحصیل در سال ۱۳۵۴ به آمریکا رفته بود، مدرک دکترای خود در رشته اقتصاد سیاسی از دانشگاه نیواسکول (New School) واقع در شهرنیو یورک آمریکا کسب کرد.

وی با تشریح بایدها و نبایدهای ایران در مذاکرات ژنو معتقد است که ایران نباید خود را در مذاکرات مشتاق نشان می داد و باید از موفقیت اخیر جغرافیایی – سیاسی خود در منطقه استفاده بیشتری می کرد. ایران نباید کم کردن غنی سازی ۲۰ درصد را می پذیرفت، چراکه اورانیوم ۲۰ درصد مجاز از نظر ان پی تی و مورد نیاز برای ایزوتوپهای پزشکی است. او همچنین باور دارد که دسترسی و نظارت بر کارگاه های تولید سانتریفیوژ و معادن و کارخانه های اورانیوم نباید پذیرفته می شد، چرا که دسترسی و نظارت بر چنین اماکن و منابعی تجاوز به حق حاکمیت ایران است.

استاد دانشگاه دریک در ایالت آیووا آمریکا معتقد است، ایران علی رغم فشار اقتصادی ناشی از تحریم ها، یک قدرت منطقه ای رو به پیشرفت و نسبتاً ثابت باقی مانده است، و در حقیقت یک صاحب قدرت به شمار می آید. با توجه به این شرایط منطقه ای و نیز با توجه به بالا گرفتن تنشهای اخیر بین آمریکا و روسیه از یکطرف و بین آمریکا و چین از طرف دیگر، ایران می توانست از موضع قویتری با مذاکرات برخورد کند.

وی با انتقاد به پا گرفتن طبقه سرمایه دار غرب گرا در ایران و عدم تحمل اقتصاد مقاومتی توسط آنها، معتقد است که بسیاری از دستاوردهای اقتصادی ایران به واسطه همین اقتصاد مقاومتی به دست آمده است.

دیگر نظرات و تحلیلهای این اقتصاددان را در گفت وگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس در ادامه می خوانید.

• منطق اصلی مذاکرات هسته ای نامعقول است

• نقض کنندگان پیمان منع گسترش سلاحهای هسته ای ایران را به جرم تلاش برای دستیابی به تکنولوژی صلح آمیز هسته ای محاکمه می کنند

  ارزیابی شما به عنوان یک استاد دانشگاه و اقتصاددان ایرانی که در آمریکا مشغول تدریس و تحقیق است، در خصوص توافقنامه هسته ای چیست؟

حسین زاده: به اعتقاد من، توافقنامه (موقتی) که در تاریخ ۲۴ نوامبر ۲۰۱۳ در ژنو بین ایران و گروه ۱+۵ امضا شد، به چند دلیل پرسش برانگیز است. منطق اصلی مذاکرات هسته ای با ایران به طور کلی نامعقول بود (و هست) . در یک طرف میز مذاکرات قدرت های هسته ای اصلی نشسته بودند که همگی پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای (ان پی تی) ، که طبق آن آنها باید سلاح های هسته ای خود را از بین برده و یا تا حد زیادی کاهش داده باشند، را نقض کرده اند. در طرف دیگر کشوری نشسته بود که این پیمان را رعایت کرده و نه سلاح هسته ای دارد و نه در پی ساخت آن است — واقعیتی که دستگاهای جاسوسی آمریکا و اسرائیل نیز به آن اذعان کرده اند. با این حال، به صورت وارونه و واقعاً مسخره ای متخلفین قراردادهای بین المللی نقش پلیس، دادستان و قاضی را ایفا کرده و با بی شرمی تمام کشوری بی گناه را به جرم تلاش برای دستیابی به تکنولوژی صلح آمیز هسته ای محاکمه می کنند!

• نبایدهای توافق ژنو

  از نگاه شما چقدر این مذاکرات به نفع ایران بود؟

حسین زاده: مذاکره کنندگان ایرانی برای دستیابی به توافقنامه موقتی، نباید برخی موارد را می پذیرفتند مانند: کاهش غنی سازی اورانیوم از ۲۰ درصد کنونی به ۳ تا ۵ درصد که ذخیره موجود ۲۰ درصدی را غیرقابل استفاده می کند، عدم استفاده از سانتریفیوژ های پیشرفته IR-M۲ برای غنی سازی های آتی، عدم فعال سازی رآکتور آب سنگین در اراک و توافق با بازرسی های وسیع ناگهانی.

• ناامیدی تعداد زیادی از پژوهشگران، مهندسان و متخصصان متعهد از نتایج مذاکرات و بی حاصلی تلاشهایشان

به عبارت دیگر، طبق این توافقنامه مذاکره کنندگان ایرانی با چیزی بیش از تعلیق تکنولوژی هسته ای موافقت کرده اند، شاید مهمتر از آن، به نوعی دستیابی های چشمگیر علمی و پیشرفت تکنولوژی در سال های اخیر را کاهش داده اند. می توان حس ناامیدی تعداد زیادی از پژوهشگران، مهندسان، متخصصان، تکنسین ها و کارگران متعهد را احساس کرد که برای دست یافتن به چنین پیشرفت هایی تلاش بسیار کرده اند.

• براساس توافقنامه ژنو مخرب ترین تحریمهای نفتی و بانکی به قوت خود باقی می مانند

در عوض چنین سازش های مهمی، آمریکا و هم پیمانان آن موافقت کردند که فقط حدود ۷ میلیارد دلار از ۱۰۰ میلیارد دلار درآمد نفتی مسدود شده در بانک های خارج از کشور آزاد شود و نیز تحریم تجارت فلزهای گران بها، محصولات پتروشیمی، صنعت خودروسازی، خدمات بیمه و حمل و نقل برای فروش نفت ایران (که به میزان بیش از پنجاه درصد کاهش یافته است) مورد بررسی و کاهش قرار گیرد. طبق این توافقنامه مخرب ترین تحریم های نفتی و بانکی بر جای خود باقی خواهند ماند.

• تهدید حاکمیت ملی ایران ناشی از مفاد توافق نامه ایران و ۱+۵

• کانال مالی برای تسهیل تجارتهای « بشر دوستانه» خارج از مدیریت پولی ایران

  مذاکره کنندگان با ایران، چه اهدافی را در قالب این توافقات پی می گیرند؟

حسین زاده: مطالعه دقیق توافقنامه موقت ژنو، نشان می دهد که مذاکره کنندگان ایرانی از چیزی بیش از کاهش تدریجی و توقف تکنولوژی و دانش هسته ای کشور خود صرف نظر کرده اند. مهمتر از آن، این توافقنامه، در صورت اجرا، برنامه هسته ای ایران را (از طریق IAEA) تحت کنترل کامل آمریکا و هم پیمانان آن قرار می دهد. این گفته مبتنی بر حدس و گمان نیست. حتی با نگاهی مختصر به سرفصل « افزایش نظارت» توافقنامه به راحتی می توان متوجه این مسأله شد. براساس این بخش از توافقنامه، ایران موظف به ارائه اطلاعات مشخص به آژانس بین المللی انرژی اتمی، شامل اطلاعات ایران درخصوص طرح های ایران برای تسهیلات هسته ای، توصیف هر ساختمان در سایت های هسته ای، توصیف میزان عملیات در هر مکان دارای فعالیت هسته ای مشخص، اطلاعات معادن و کارخانه های اورانیوم، و اطلاعات درباره مواد اولیه است که این اطلاعات باید در طول سه ماه پس از شروع اقدامات ارائه شوند. از دیگر بندهای توافقنامه، دسترسی روزانه بازرسان IAEA به فوردو و نطنز برای بررسی فیلم های ضبط شده دوربین ها هنگامی که بازرسان برای بازرسی های تأیید اطلاعات طراحی، تأیید موجودی موقت، تایید موجودی فیزیکی و بازرسی های سرزده حضور ندارند و نیز اجازه ورود بازرسان آژانس به کارگاه های مونتاژ سانتریفیوژ، کارگاه های تولید روتور سانتریفیوژ و تاسیسات نگهداری و معادن و کارخانه های اورانیوم، قابل اشاره هستند.

حتی واشنگتن پست بر این نکته تأیید کرد که شرایط قید شده در بخش « افزایش نظارت» توافقنامه حاکمیت ملی ایران را نادیده می گیرد. این روزنامه پر تیراژ و پر نفوذ یک روز پس از امضای توافقنامه گزارش کرد که با توجه به نظر مقامات غربی در ژنو، سازش های ایران « نه تنها پیشرفت هسته ای ایران را متوقف می کند» بلکه اعمال هرگونه تغییر در تکنولوژی هسته ای « بدون شناسایی شدن را برای تهران غیرممکن می سازد. »

نشانه دیگر تهدید شدن حاکمیت ملی ایران، ایجاد یک « کانال مالی برای تسهیل تجارت های بشردوستانه، برای تأمین نیازهای داخلی ایران… » است. این کانال، همچنین می تواند تراکنش هایی برای پرداخت معوقات ایران به سازمان ملل، پرداخت مستقیم شهریه دانشجویان ایرانی دانشگاه ها و کالج های خارح از کشور را ممکن سازد. اگرچه در این کانال مالی از پول ایران (که در حال حاضر در خارج از ایران مسدود شده است) استفاده خواهد شد، این پول توسط ایرانی ها مدیریت و کنترل نخواهد شد و این مسأله، یادآور توافقنامه « نفت برای غذا» در عراق در رژیم صدام حسین است.

• تحریمهای بیشتر در پس مذاکرات هسته ای در کمین ایران هستند

• دو انتخاب پیش روی ایران: اقتصاد جنگی/مقاومتی یا اقتصاد نئولیبرال/ریاضتی و مصالحه کردن حقوق قانونی و منطقی ایران

  به نظر شما آیا ایران برای چنین دستیابی اندکی باید به این میزان چشم پوشی می کرد؟

حسین زاده: اقتصاد و ملت ایران که از بیش از نیمی از درآمد/صادرات نفت خود محروم شده و تقریباً از سیستم تجارت/بانکداری بین الملل کنار گذاشته اند، از اثرات مخرب تحریم های اقتصادی رنج می برند. تحریم های بیشتر، که در پس مذاکرات هسته ای از قبل آماده شده و (مثل شمشیر دمکلی) در کمین ایران هستند، اقتصاد ایران را دچار تنگنای باز هم بیشتری کرده و شرایط زندگی در این کشور را بیش از پیش دشوار خواهند کرد.

در این شرایط ایران اساساً دو انتخاب دارد: یکی از این گزینه ها اقتصاد جنگ یا مقاومت است. با توجه به اینکه آمریکا و هم پیمانانش سالهاست که جنگ اقتصادی بی امانی را علیه ملت ایران اعمال کرده اند، این گزینه کاملا منطقی بنظر می رسد؛ همان طور که در زمان جنگ تحمیلی هشت ساله ایران چنین برنامه اقتصادی ای را اتخاذ کرد. گزینه دوم در مصالحه کردن حقوق قانونی و منطقی خود برای داشتن تکنولوژی صلح آمیز هسته ای به منظور خرسند ساختن قلدر جهانی (آمریکا) و زیردستان او است به امید این که این کار از تنگ تر شدن حلقه تحریم های اقتصادی بر گردن مردم ایران جلوگیری کند.

• ایران در طول هشت سال جنگ با عراق، اقتصاد جنگ را برگزید و به تحولات مهم اقتصادی رسید

در طول هشت سال جنگ تحمیلی با عراق در زمان صدام حسین، قدرت های غربی و هم پیمانان آنها در منطقه نه تنها از نظر نظامی دیکتاتور بغداد را حمایت کردند، بلکه تحریم های شدید اقتصادی نیز بر ایران تحمیل کردند. ایران که در تنگنا قرار گرفته بود، مسیر انقلابی اقتصاد جنگ را انتخاب کرد و با موفقیت برنامه ها و نیروهایی مردمی را برای دفاع از یکپارچگی قلمرو خود، و همچنین برای فراهم کردن شرایط زندگی مناسب برای ملت خود، فراهم کرد. سیاست گذاران مملکت در آن زمان با به دست گرفتن اهرمهای کلیدی اقتصاد ملی از طریق بخش دولتی و استفاده مناسب از انرژی انقلابی و از خودگذشتگی مردم موفق به دستیابی به تحولات اقتصادی مهمی شدند.

  چه تحولاتی؟

حسین زاده: دستاوردهایی مانند برق رسانی به اقصی نقاط کشور، گسترش شبکه های حمل و نقل، ساخت هزاران مدرسه و کلینیک بهداشتی در سراسر کشور، تهیه مواد غذایی و دیگر کالاهای اساسی برای نیازمندان با قیمت های مناسب و غیره از همین جمله اند.

• رد اقتصاد مقاومتی توسط برخی دست اندرکاران و سیاستگذاران ایران در عمل

• طیف های مختلفی در داخل و خارج دولت، تحمل اقتصاد مقاومتی یا اقتصاد جنگ را ندارند

  به نظر شما آن روحیه و باورهایی که اشاره کردید، هنوز هم حفظ شده است؟

حسین زاده: برخی از دست اندرکاران و سیاستگذاران ایران کنونی این گزینه اقتصاد مقاومتی را علی رغم تجربه موفقیت آمیز آن رد می کنند. دلایل متعددی برای این بی رغبتی نسبت به گزینه اقتصاد جنگ وجود دارد. بحث تفصیلی درباره این دلایل از حوصله این مصاحبه خارج است. همین اندازه می گویم که برخی از کسانی که در زمان جنگ تحمیلی به این دیدگاه باور داشتند، به مرور زمان در مقام تجار و سرمایه دارانی موفق قرار گرفته اند که دیگر تمایلی به اقتصاد درونگرای مقاومتی ندارند. این افراد که عمدتاً در سایه بخش عمومی یا به تفضل جایگاه سیاسی/بوروکراتیک خود در بخش های مختلف دولتی صاحب ثروت و سرمایه شده اند، تمایلات و دیدگاهای اقتصادیشان حالا دیگر به سمت سرمایه گذاری و یا دادوستد با همتایان خود در غرب معطوف شده است.

در سپتامبر ۲۰۱۳ یک گروه از نمایندگان همین قشر، رئیس جمهور روحانی را در سفرش به سازمان ملل در نیویورک همراهی کردند تا (به صورت پشت پرده) درباره معاملات تجاری/سرمایه گذاری بالقوه بین دو کشور گفت و گو کنند. همین اتفاق در سفرهای ظریف وزیر امور خارجه ایران به اروپا رخ داد تا اهدافی مشابه را در جهت تجارت و سرمایه گزاری دنبال کنند.

بنابراین می توان درک کرد که چرا طیف های مختلفی در داخل و خارج دولت، تحمل اقتصاد مقاومتی یا اقتصاد جنگ را ندارند و چرا در مسائل مربوط به برنامه هسته ای به سازش و اقتصاد نئولیبرالی روی آوردند.

• ایران باید از موضع قدرت در مذاکرات برخورد می کرد

• ایران علیرغم فشار اقتصادی ناشی از تحریم ها، یک قدرت منطقه ای رو به پیشرفت و نسبتا ثابت باقی مانده است

  به نظر شما چرا؟

حسین زاده: به نظر من، دو دلیل در این میان موثر بود. اول این که، برخورد رئیس جمهور با مسأله هسته ای و ارتباط مذاکره کنندگانش با گروه ۱+ ۵ به طور اصولی آغاز نشد؛ چرا که آنها زودتر از موعد اهداف خود را آشکار کرده و تمایل، حس نیاز به دستیابی به توافقنامه را به طور زودرس نمایان کردند. البته باید بگویم که رئیس جمهور روحانی حتی پیش از پیروزی در انتخابات، ایران را به توافقنامه نامعقول و کم ارزش محکوم کرده بود. به این ترتیب که در کمپین تبلیغاتی خود شانس پیروزی اش را با قول بهبود اقتصادی از طریق توافقنامه هسته ای تثبیت کرد. این اشتباه بزرگی بود، چرا که موقعیت مذاکره ای ایران را ضعیف کرده و به همین ترتیب موقعیت مذاکره ای آمریکا و همپیمانانش را تقویت کرد. او با اغراق و تکرار در مقصر نشان دادن رئیس جمهور سابق در تشدید تحریم های اقتصادی علیه ایران، دو اشتباه بزرگ مرتکب شد: اول (و به طور ضمنی) کم اهمیت جلوه دادن نقش آمریکا و هم پیمانانش در اعمال و تحمیل تحریمهای ظالمانه، و دیگری (و به همان دلیل) قرار دادن بیشتر مسئولیت دستیابی به توافقنامه بر عهده ایران.

دوم این که، در حالی که آمریکا و همدستانش برای دستیابی به امتیازهای بیشتر دائماً « چوب» تحریم های بیشتر را در پس زمینه مذاکرات ژنو به اهتزاز در می آوردند، به نظر می رسد مذاکره کنندگان ایرانی از موفقیت های اخیر جغرافیایی-سیاسی کشور خود در منطقه برای مقاومت در مقابل سازش های یک طرفه به خوبی استفاده نکرده باشند. در حالی که آمریکا و هم پیمانانش در ماه های اخیر به دلیل بحران سوریه ضربه شدیدی خوردند، ایران و هم پیمانان این کشور، بر همین اساس به موفقیت دست یافتند. با این که نتیجه ماجراجویی های آمریکا در سال های اخیر چیزی جز آشوب وبی ثباتی و جنگ داخلی در کشورهایی چون افغانستان، لیبی، یمن، عراق و سوریه نبوده است، ایران علیرغم فشار اقتصادی ناشی از تحریم ها، یک قدرت منطقه ای رو به پیشرفت و نسبتا ثابت باقی مانده است، و در حقیقت یک صاحب قدرت به شمار می آید. با توجه به این شرایط منطقه ای، و نیز با توجه به بالا گرفتن تنشهای اخیر بین آمریکا و روسیه از یکطرف و بین آمریکا و چین از طرف دیگر، ایران می توانست از موضع قویتری با مذاکرات برخورد کند.

• بایدها و نبایدهای ایران در مذاکرات ژنو

• ایران نباید خود را در توافقات مشتاق نشان می داد

• ایران باید از موفقیت اخیر جغرافیایی – سیاسی خود در منطقه استفاده بیشتری می کرد

• ایران نباید کم کردن غنی سازی ۲۰ درصد را می پذیرفت؛ اورانیوم ۲۰ درصد مجاز از نظر ان پی تی و مورد نیاز برای ایزوتوپهای پزشکی

• باید در مقابل دسترسی و نظارت بر کارگاههای تولید سانتریفیوژ و معادن و کارخانه های اورانیوم مقاومت می شد

• مفاد توافق نامه چنان مبهم و بدون انسجام هستند که گویا برای نقض شدن ایجاد شده اند

به نظر شما ایران باید چگونه در مذاکرات ظاهر می شد تا به نتایج بهتری دست می یافت؟

حسین زاده: با توجه به آنچه تاکنون شرح دادم، به نظر می آید که اگر ایران با برخوردی مشتاقانه برای دستیابی به توافق نامه به ژنو نرفته بود و استفاده بیشتری از موفقیت اخیر جغرافیایی-سیاسی خود در منطقه کرده بود، به توافق نامه هسته ای بهتری دست می یافت. برای مثال، با این که توافق بر تعلیق تکنولوژی هسته ای (با توجه به شرایط حاکم) ناگزیر بود، ایران می توانست قاطعانه تر برای عدم کم کردن غنی سازی ۲۰ درصدی به ۵ درصدی تلاش کند؛ اورانیوم ۲۰ درصدی هم از نظر NPT مجاز و قانونی است و هم برای رآکتور پژوهشی تهران برای تولید ایزوتوپ های پزشکی مورد نیاز است.

به همین صورت در حالی که (باز هم با توجه به شرایط موجود) گریزی از بازرسی های سرزده از سایت های هسته ای وجود نداشت، مذاکره کنندگان ایرانی می توانستند بسیار منطقی در برابر ادعای دسترسی و نظارت بازرسان به کارگاه های تولید سانتریفیوژ و معادن و کارخانه های اورانیوم مقاومت کنند. علاوه بر آن تیم مذاکره کننده ایران می توانست، باز هم خیلی منطقی، درباره مواد یا نکات « توافق نامه نهایی» ، که ظاهرا و بطور مبهم قرار است تمام تحریم هارا لغو بکند، شفافیت یا تفصیل لازم را تا حدی درخواست بکند که محلی برای « دبه درآوردن» و نقض شدن باقی نماند. متأسفانه، نکات « توافقنامه نهایی» در حال حاضر چنان مبهم و متناقضند که گویی برای « دبه درآوردن» و نقض شدن سرهم بندی شده اند.

• تلاش های شکست خورده برای تغییر رژیم ایران

به نظر شما غرب در قالب توافقات اخیر چه اهداف ناپیدایی را دنبال می کند؟

حسین زاده: آمریکا از زمان انقلاب ۱۹۷۹ در ایران که منجر به کاهش چشمگیر نفوذش در ایران و دیگر نواحی منطقه شد، دائم در تلاش برای تغییر رژیم دراین کشور بوده است. تلاش های آمریکا برای دستیابی به این هدف شرورانه به خوبی شناخته شده اند. این تلاش ها از تشویق و حمایت از صدام حسین برای حمله به ایران گرفته تا آموزش و حمایت سازمان های تروریست برای حمله به ایران، تهدیدهای جنگی و نظامی دایمی، تلاش برای تخریب انتخابات ۲۰۰۹ از طریق « جنبش سبز» ، و افزایش سیستماتیک تحریم های اقتصادی را شامل می شود.

این طرح های استعمارگرایانه نه تنها به هدف « تغییر رژیم» درایران دست نیافتند، بلکه باعث تبدیل این کشور به قدرت عمده ای در منطقه شده اند که برنامه های جغرافیایی-سیاسی آمریکا در ناحیه را با شکست بیشتری مواجه کرده است. در حالی که نیروهای مزدور با حمایت آمریکا در سوریه و علاوه بر آن هم پیمانان این کشور در آنکارا، قاهره و ریاض در تلاش خود برای سرنگون کردن دولت سوریه با شکست مواجه شده اند، اتحاد ایران و هم پیمانانش (به همین منوال) در ماه های اخیر قدرت و اعتبار کسب کرده اند.

بنابراین آمریکا (یا به طور دقیق تر، بخشی از قدرت حکومتی این کشور) که در تلاش های خود برای « تغییر رژیم» از بیرون با شکست مواجه شده است، اکنون تمایل به تغییر (یا اصلاح) رژیم از درون کشور پیدا کرده است، یعنی از طریق ارتباط سیاسی و اقتصادی با ایران. حتی هم پیمانان آمریکا مانند ترکیه، قطر، عربستان سعودی و اسرائیل که همیشه نگران نفوذ رادیکال ایران در منطقه بودند و در ابتدا با توافق نامه ایران و ۱+۵ قاطعانه مخالفت کردند، کم کم متوجه منافع « اعتدال گرایانه» یا « نرم کننده» مترتب بر موفقیت این تاکتیک جدید آمریکا می شوند.

• امیدواری رو به افزایش آمریکا و هم پیمانانش به جلب قشری از سرمایه داران غربگرای ایرانی

چیزی که این گزینه را (برای آمریکا و رژیم های تحت الحمایه اش) امیدوارکننده تر ساخته است، پیدایش و پا گرفتن قشر سرمایه داری در ایران است که توانایی تجارت با همتایان خود در غرب را در اولویت اصلی قرار می دهد. از نظر این قشر مسائلی مانند تکنولوژی هسته ای و حق حاکمیت ایران در درجه دوم اهمیت قرار دارند.

همچنین همان طور که پیش از این گفتم، هیات های اعزامی به آمریکا و اروپا به همراه رئیس جمهور روحانی و وزیر امور خارجه ظریف، به منظور تبادل نظر درباره معاملات تجاری/ سرمایه گذاری با همتایان خود در غرب، در واقع نمایندگان این قشر بودند.

• بازگشت به خانه اول: ادامه سیاست دیرینه تغییر رژیم از خارج به موازات سیاست جدید تغییر رژیم از درون

جناحهای جنگجو و میهن پرستان افراطی در دوایر حکومتی آمریکا، به سرکردگی ذینفعان سودهای حاصل از جنگ و گروه های فشار اسرائیلی، هم چنان به دخالت نظامی و یا اعمال فشار بیشتر اقتصادی بر ایران اصرار می ورزند. ولی رهبران و یا ذینفعان صنایع غیرنظامی (مانند نفت، خودرو، خطوط هواپیمایی، کشاورزی و از این قبیل) نیروهای پشت جبهه دولت اوباما برای ایجاد ارتباط سیاسی و اقتصادی با ایران هستند.

این که کدام یک از این دو جناح حکومتی آمریکا (طرفداران تغییر رژیم از درون یا از بیرون) موفق خواهد شد، به میزان زیادی به فرآیند و نتیجه مذاکرات هسته ای بستگی دارد. به نظر می رسد جناح نظامی گرا با این که دائماً ایران را تهدید به تحریم های بیشتر می کند، فعلاً به قول معروف « وسط ریسمان» را گرفته باشد: اگر ایران به توافقات یک طرفه ادامه دهد، آنها از موضع پرخاشگری خود عقب نشینی کرده و صدای تهدید آمیز خود را کمتر خواهند کرد. از طرف دیگر، اگر ایران از حق قانونی و منطقی خود برای غنی سازی اورانیوم صرف نظر نکند، و اصرار داشته باشد که آمریکا و هم پیمانانش با لغو تحریم ها سازش های ایران را پاسخ دهند، آنها نیز موضع محکم تری اتخاذ کرده و تحریم های بیشتر و یا دخالت نظامی را مطرح خواهند کرد. در صورت وقوع سناریوی دوم، طرفداران ارتباط دوستانه با ایران که در تاکتیک خود برای تغییر رژیم از درون شکست خورده خواهند بود، به احتمال زیاد به افراطی ها می پیوندند و بار دیگر سیاست دیرینه تغییر رژیم از خارج از کشور را آغاز می کنند؛ در واقع به خانه اول بازمی گردند.

• آینده پیچیده و نامشخص توافق نامه هسته ای موقت

• احتیاج تیم مذاکره کننده ایران به وکیل یا وکلای مجربی در نوشتن قراردادهای بین المللی از نوع توافقنامه ژنو

• دورنما یا محصول نهایی توافقنامه موقت هسته ای چندان مایه امیدواری و خوشبینی نیست

این تحولات جدید از طرف ایران و آمریکا چگونه بر توافق نامه هسته ای موقت به سوی « قدم نهایی همه جانبه» تاثیر گذاشته و از آن تاثیر می پذیرند؟

حسین زاده: بخش های مختلف توافق نامه موقت آن چنان مبهم و متناقض هستند که در معرض تفسیرهای متفاوت و لذا در خطر نقض شدن توافق نامه در آینده قرار دارند. دقیقاً به همین دلیل بود که بلافاصله پس از انعقاد توافق نامه، برداشت های متناقضی از آن استنباط شد. در حالی که رئیس جمهور ایران و تیم مذاکره کننده اش بر به رسمیت شناخته شدن حقوق غنی سازی اورانیوم در ایران اشاره می کنند، اوباما و وزیر امور خارجه اش، جان کری، چنین برداشتی را اشتباه یا سوء تفاهم از جانب ایران می دانند.

به دلیل متناقض و تفسیر پذیر بودن قسمتهای مختلف توافقنامه ژنو، هر یک از طرفین بنا به اقتضای منافع خود، سعی می کند روی قسمتهای مطلوب یا مورد پسند خود تاکید کرده و قسمتهای دیگر را نادیده بگیرد. مثلا، طرف ایرانی عمدتا روی این جمله توافقنامه به عنوان ملاک یا نتیچه نهایی مذاکرات تأکید می کند که: « قدم نهایی تحریم های چند جانبه، یکجانبه و هم چنین تحریم های شورای امنیت سازمان ملل را به کلی از میان خواهد برد. » طرف آمریکایی، بر عکس، بر این جمله مبهم و پر از قید و شرط تاکید میکند که: « قدم نهایی شامل برنامه هسته ای با تعریف متقابل؛ پارامترهایی مورد توافق دو طرف و متناسب با نیازهای واقعی؛ محدودیت مورد توافق برای حدود و درصد فعالیت های غنی سازی؛ ظرفیت، محل اجرای این فعالیت ها و ذخیره اورانیوم غنی شده برای مدت زمان مورد توافق است. » اصلا معلوم نیست معنی این جمله چیست. منظور از کلمات یا عباراتی مانند « برنامه هسته ای با تعریف متقابل» ، « پارامترهای مورد توافق دو طرف و متناسب با نیازهای واقعی» ، « محدودیت مورد توافق برای حدود و درصد فعالیت های غنی سازی» ، و یا « ظرفیت، محل اجرای این فعالیت ها و ذخیره اورانیوم غنی شده برای مدت زمان مورد توافق است» چیست. وجود چنین نواقص و ابهاماتی در توافقنامه ژنو همچنین نشانگر این است که، صرفنظر از مشکلات و نارسایی های دیگر، تیم مذاکره کننده ایران شاید احتیاج به وکیل یا وکلای مجربی دارد که تخصصشان در نوشتن قراردادهای بین المللی از نوع توافقنامه ژنو است.

همان طور که گارت پورتر (Gareth Porter) و بسیاری دیگر از ناظران مذاکرات هسته ای اشاره کرده اند، متن مبهم، تفسیر پذیر و متناقض توافقنامه ژنو « نشانه بارزی از تعهد متزلزل یا عدم پایبندی آمریکا به مرحله نهایی توافقنامه است. » همین رویکرد مبهم، عاری از صداقت و تهی از تعهد آمریکا و هم پیمانانش خیلی از ناظران توافقنامه ژنو، از جمله این ناظر، را به این نتیجه رسانده است که دورنما یا محصول نهایی توافقنامه موقت هسته ای چندان مایه امیدواری و خوشبینی نیست.