آریتمی قلبی چیست ؛ علت، علائم و درمان این بیماری
آریتمی نوعی ضربان قلب غیرطبیعی است که ممکن است به‌سبب آن قلب شما سریعتر یا آهسته‌تر از حالت طبیعی بتپد. البته افزایش یا کاهش ضربان قلب در بعضی شرایط طبیعی است. مثلا در زمان ورزش ضربان قلب افزایش و در زمان خواب کاهش می‌یابد. اما در سایر موارد ممکن است آریتمی قلبی برایتان دردسرساز شود.
آریتمی یا ضربان قلب نامنظم یک نوع بیماری قلبی می باشد. آریتمی موجب بی نظمی ضربان قلب می شود و این بی نظمی باعث درست پمپاژ نشدن خون در اعضای بدن می باشد.
آریتمی چیست؟
آریتمی یا دیس ریتمی به ضربان قلب نامنظم یا غیرطبیعی گفته می‌شود. در زمان آریتمی، ممکن است تکانه‌های الکتریکی خیلی سریع، خیلی آهسته یا نامنظم باشند که موجب بی‌نظمی ضربان قلب می‌شود. وقتی قلب درست نتپد، خون مؤثر پمپ نمی‌شود. در نتیجه ریه و مغز و سایر اندام‌ها نمی توانند به‌خوبی کار کنند، بنابراین ممکن است از بین بروند یا آسیب ببینند. برای درک آریتمی لازم است کمی با ساختار قلب آشنا باشید.
ساختار قلب
قلب طبیعی پمپی قوی و عضلانی است که کمی بزرگ‌تر از مشت دست است. این اندام خون را به تمام بخش‌های بدن پمپ می‌کند. قلب ۴ اتاقک دارد که ۲ تا از آنها سمت راست قلب و ۲ تای دیگر سمت چپش هستند. ۲ اتاقک بالایی دهلیز و ۲ اتاقک پایینی بطن نامیده می‌شوند. قلب همچنین ۴ دریچه دارد که با باز و بسته‌شدنشان اجازه می‌دهد خون در یک مسیر حرکت کند.
هر دریچه چند لت دارد؛ دریچه میترال ۲لتی و سایر دریچه‌ها ۳لتی هستند. جریان خون تنها زمانی ایجاد می‌شود که اختلاف فشار در دریچه‌ها وجود داشته باشد که باعث باز شدن آنها می‌شود. برای اینکه قلب عملکرد مناسبی داشته باشد، اتاقک‌ها باید هماهنگ کار کنند.
سیستم الکتریکی قلب
ضربان یا انقباض قلب زمانی اتفاق می‌افتد که تکانه‌های الکتریکی از گره سینوسی از درون بافت عضلانی قلب عبور می‌کند. گره سینوسی شروع ضربان‌سازی قلب است، پس ضربان‌ساز طبیعی قلب شناخته می‌شود. این ضربان الکتریکی در دهلیز راست شروع می‌شود و به گره دهلیزی‌بطنی می‌رسد. سپس تکانه‌های الکتریکی به‌سمت پایین دسته هیس حرکت می‌کنند و از فیبرهای پورکنژ عبور می‌کنند و باعث انقباض بطن‌ها می‌شوند.
قلب سالم و طبیعی منظم می‌تپد، زیرا تکانه‌های الکتریکی باعث ایجاد توالی انقباضات سازمان‌یافته می‌شوند. در افراد بزرگ‌سال، تپش طبیعی قلب ۶۰ تا ۱۰۰ بار در دقیقه است. الکتروکاردیوگرام (EKG) نوعی روش ساده و بی‌درد است که فعالیت الکتریکی قلب را ثبت می‌کند و می‌تواند به تشخیص آریتمی (ضربان نامنظم قلب) کمک کند.
تفاوت آریتمی و دیس ریتمی
این دو عبارت معمولا به‌جای هم استفاده می‌شوند، بااین‌حال عبارت «آ» در ابتدای کلمه به‌معنی نبود چیزی و عبارت «دیس» در ابتدای کلمه به‌معنی عملکرد نامناسب است. بنابراین آریتمی یعنی فقدان ضربان طبیعی و دیس ریتمی یعنی ضربان غیرطبیعی. در حال حاضر استفاده از کلمه آریتمی شایع‌تر است.
تعداد ضربان قلب طبیعی چقدر است؟
ضربان قلب بیشتر بزرگسالان در حالت استراحت بین ۶۰ تا ۱۰۰ ضربان در دقیقه است.
هرچه تناسب اندام بهتری داشته باشیم، احتمال دارد که ضربان قلبمان در حالت استراحت کمتر باشد. به عنوان مثال، ممکن است تعداد ضربان قلب ورزشکاران در حالت استراحت ۴۰ تا ۶۰ ضربان در دقیقه یا حتی کمتر نیز باشد.
به ضربان قلب کمتر از ۶۰ ضربه در دقیقه در حالت استراحت برادی‌کاردی گفته می‌شود. برخی از افراد، به ویژه جوانان یا افردی که وضعیت بدنی مناسبی دارند، معمولاً ممکن است ضربان قلب آهسته‌تری داشته باشند. اگر ضربان قلبمان آهسته باشد، پزشک می‌تواند تشخیص دهد که آیا این امر طبیعی است یا خیر.
به ضربان قلب سریعتر از ۱۰۰ ضربه در دقیقه در حالت استراحت تاکی‌کاردی گفته می‌شود.
اگر فکر کنیم که ضربان قلبمان به طور مداوم بالای ۱۰۰ ضربان در دقیقه یا کمتر از ۶۰ ضربان در دقیقه است، باید برای معاینه به پزشک مراجعه کنیم، اگرچه ممکن است این امر، مسئله‌ای طبیعی باشد.
چگونه متوجه شویم که قلبمان خیلی سریع یا خیلی کُند می‌تپد؟
برخی از ساعت‌های هوشمند یا برنامه‌های تلفن همراه می‌توانند به ما کمک کنند ضربان قلب خود را در حالت استراحت ارزیابی کنیم. همچنین می‌توانیم با لمس نبض خود، ضربان قلبمان را بشماریم.
برای پیدا کردن نبض خود می‌توانیم انگشت اشاره و میانی را به آرامی روی شریانی که در قسمت خارجی مچ، زیر انگشت شست، قرار دهیم. باید نبض یا ضربه زدن به انگشتان خود را احساس کنیم. با شمردن تعداد ضرباتی که در ۳۰ ثانیه احساس می‌کنیم و دو برابر کردن این عدد، می‌توانیم ضربان قلب یا نبض خود را در ۱ دقیقه بدانیم.
علت آریتمی قلب
ممکن است آریتمی به علل مختلفی ایجاد شود، از جمله:
- بیماری عروق کرونر.
- تحریک‌پذیری بافت قلب.
- عفونت کووید ۱۹.
- آپنه خواب.
- کم‌کاری تیروئید.
- فشار خون بالا.
- ژنتیک.
- مصرف مواد مخدر.
- آسیب ناشی از حمله قلبی.
- فرایند بهبودی بعد از جراحی.
- اختلال دریچه قلبی.
- تغییراتی در عضله قلبی.
- تأخیر یا انسداد پیام‌های الکتریکی کنترل‌کننده ضربان قلب.
- عمل‌کردن بخش دیگری از قلب به‌عنوان ضربان‌ساز.
- تغییر در بافت قلب به‌علت تغییر جریان خون، آسیب سیستم الکتریکی قلب یا آسیب یا زخم بافت قلب.
- تلاش، فشار یا استرس بیش از حد.
- عدم تعادل مایعات، هورمون‌ها یا الکترولیت‌ها در خون.
- ضربان یا ریتم غیرطبیعی در ضربان‌ساز طبیعی قلب؛
- اختلال یا تغییر در مسیر انقباض طبیعی؛
- مصرف داروهای قلبی خاص.
علائم آریتمی قلبی کدامند؟
آریتمی ممکن است علائم واضحی ایجاد نکند. ممکن است علائمی مانند احساس ضربان قلب آهسته یا نامنظم داشته باشیم. همچنین ممکن است احساس کنیم که قلبمان در حال تپش یا ضربان بیش از حد شدید یا خیلی سریع است.
سایر علائم آریتمی عبارتند از:
- اضطراب
- درد یا احساس ناراحتی در قفسه سینه
- گیجی
- مشکل در تنفس، یا نفس نفس زدن در هنگام خواب
- سرگیجه و غش
- خستگی یا ضعف
باید حواسمان به زمان وقوع و اینکه هر چند وقت یک‌بار علائم بروز می‌یابد، احساسمان، کاری که انجام می‌دادیم و اینکه آیا در طول زمان علائم مان تغییر می‌کنند یا خیر، باشد. اگر علائممان بسیار جدی است، مانند مشکل در تنفس یا درد قفسه سینه، باید به دنبال مراقبت‌های پزشکی اورژانسی باشیم.
نحوه تشخیص آریتمی قلبی
گاهی اوقات، به خصوص اگر هیچ علامت قابل توجهی نداشته باشیم، ممکن است پزشک طی یک معاینه روتین متوجه آریتمی شود.
برای تشخیص آریتمی، پزشک از ما در مورد علائم، سبک زندگی و سایر عوامل خطر آریتمی سؤال می‌پرسد. معاینه فیزیکی پزشک ممکن است شامل مراحل زیر باشد:
- بررسی تورم در پاها یا ساق پا، که می‌تواند نشانه بزرگ شدن قلب یا نارسایی قلبی باشد.
- بررسی نبض
- گوش دادن به صدا و ارزیابی ریتم ضربان قلب
- بررسی وجود علائم بیماری‌های دیگر، مانند مشکلات تیروئید، که می‌تواند باعث آریتمی شود.
تست‌های تشخیصی
نوار قلب یا الکتروکاردیوگرام (EKG یا ECG) رایج‌ترین آزمایش برای تشخیص آریتمی است. نوار قلب فعالیت الکتریکی قلب ما را ثبت می‌کند. پزشک ممکن است این بررسی را در طول تست استرس انجام دهد، تا بتواند فعالیت قلب ما را در زمانی که سخت کار می‌کند و سریع می‌تپد، ثبت و ارزیابی کند.
پزشک با بررسی نتایج آزمایش خون می‌تواند سطح برخی از مواد مانند پتاسیم یا سایر الکترولیت‌ها و هورمون تیروئید را در خون ارزیابی نماید.
مانیتورهای هولتر، ریتم قلب را حین انجام فعالیت‌های عادی برای مدت طولانی ثبت می‌کنند.
تصویربرداری از قلب به کمک سی‌تی‌اسکن یا MRI، می‌تواند ساختار حفره‌های قلب را بررسی کند و نشان دهد که قلب چقدر خوب کار می‌کند.
چه عواملی خطر آریتمی را افزایش می‌دهند؟
سن
با افزایش سن و بروز تغییراتی در قلب مانند اثرات سایر بیماری‌های مزمن، خطر آریتمی افزایش می‌یابد. احتمال ابتلای افراد مسن به بیماری‌های منجر به آریتمی مانند فشار خون بالا، نارسایی قلبی، دیابت و اختلالات تیروئیدی نیز بیشتر است. هرچند آریتمی‌های ناشی از نقایص مادرزادی قلب یا بیماری‌های ارثی در کودکان و جوانان شایع‌تر است.
سابقه خانوادگی و ژنتیک
اگر والدین یا سایر بستگان نزدیک، مبتلا به آریتمی باشند، ممکن است خطر بروز انواع آریتمی افزایش یابد.
سبک زندگی
موارد زیر سبب افزایش خطر بروز آریتمی می‌شود:
- سیگار کشیدن
- مصرف مواد مخدری مانند کوکائین یا آمفتامین‌ها
- الکل
- داروها: گاهی داروهای تجویز شده برای سایر بیماری‌ها، می‌توانند باعث بروزآریتمی شوند. بهتر است دراین رابطه با پزشک خود مشورت کنیم. لازم به یادآوری است که برخی از آنتی‌بیوتیک‌ها و داروهای بدون نیاز به نسخه نیز می‌توانند خطر آریتمی را در برخی افراد افزایش دهند.
سایر بیماری‌ها
در صورت ابتلا به بیماری‌های زیر ممکن است احتمال بروز آریتمی بیشتر باشد:
- بیماری‌های قلبی و عروقی
- بیماری‌های کلیوی
- بیماری‌های ریوی
- چاقی
- آپنه خواب: آپنه خواب یک اختلال شایع است که در آن تنفس در طول خواب چندین بار متوقف شده و دوباره شروع می‌شود. این اختلال می‌تواند مانع از رسیدن اکسیژن کافی به بدن شود.
- اختلالات تیروئید
- عفونت‌های ویروسی مانند آنفلوآنزا یا کووید-19
اعمال جراحی
ممکن است در روزها و هفته‌های اول پس از جراحی قلب، ریه یا ناحیه گلو، بیشتر در معرض خطر آریتمی باشیم.
انواع آریتمی قلبی
به هر تغییری در توالی طبیعی تکانه‌های الکتریکی قلب آریتمی می‌گویند. بعضی از انواع آریتمی ممکن است مختصر باشند (مثل مکث موقت یا ضربان زودرس) و بر تعداد یا ریتم کلی قلب اثر چندانی نگذارند. اما اگر آریتمی طولانی شود، می‌تواند ضربان قلب را خیلی آهسته، خیلی سریع یا بی‌نظم کند، بنابراین پمپاژ قلب کارایی کمتری خواهد داشت.
آریتمی انواع مختلفی دارد که هرکدام به زیرمجموعه‌هایی تقسیم می‌شوند. البته قبل از بررسی آنها، بهتر است با ۲ اصطلاح آشنا شویم:
- ضربان سریع قلب (در بزرگسالان بیشتر از ۱۰۰ ضربان در دقیقه) تاکی‌کاردی نامیده می‌شود؛
- ضربان قلب آهسته (کمتر از ۶۰ ضربان در دقیقه) برادی‌کاردی نامیده می‌شود.
۱. آریتمی فوق‌بطنی
- تاکی‌کاردی فوق‌بطنی پراکسیسمال: ضربان قلب سریع اما منظم که در بطن اتفاق می‌افتد. این نوع آریتمی ناگهانی شروع و تمام می‌شود.
- تاکی‌کاردی مسیر جانبی: ضربان قلب سریع که به‌علت مسیر یا انقباض الکتریکی غیرطبیعیِ بین دهلیز و بطن ایجاد می‌شود. درنتیجه تکانه‌ها به‌سرعت از همه قلب عبور می‌کنند و موجب سرعت غیرطبیعی ضربان می‌شود.
- تاکی‌کاردی با ورود مجدد به گره دهلیزی‌بطنی: ضربان قلب سریع که به‌علت وجود مسیرهای بیشتر در گره دهلیزی‌بطنی ایجاد می‌شود.
- تاکی‌کاردی دهلیزی: ضربان قلب سریع که در دهلیز می‌شود.
- فیبریلاسیون دهلیزی: شایع‌ترین ضربان نامنظم قلب است و زمانی اتفاق می‌افتد که تکانه‌ها برای رسیدن به گره دهلیزی‌بطنی با هم رقابت کنند. بنابراین ضربانی سریع و بی‌نظم ایجاد می‌شود. چون این انقباض از دهلیز عبور می‌کند، هماهنگی انقباض دهلیز کاهش می‌یابد.
- فلوتر دهلیزی: نوعی آریتمی دهلیزی ناشی از یک یا چند جریان سریع در دهلیز است. این نوع آریتمی معمولا از فیبریلاسیون دهلیزی منظم‌تر است.
۲. آریتمی بطنی
- انقباضات بطنی زودرس: ضربان قلب اضافی زودهنگام در بطن ایجاد می‌شود. بیشتر مواقع این انقباضات بدون علائم هستند و به درمان نیاز ندارند. این نوع از آریتمی شایع و معمولا ناشی از استرس، کافئین، نیکوتین یا ورزش زیاد است. همچنین ممکن است به‌سبب بیماری قلبی یا عدم تعادل الکترولیت‌ها ایجاد شود. در صورت تکرار یا بروز علائم، باید به متخصص قلب مراجعه کرد.
- تاکی‌کاردی بطنی: ضربان قلب سریع که در بطن‌ها شروع می‌شود. درنتیجه قلب به‌خوبی از خون پر نمی‌شود و خون کمتری به سراسر بدن پمپ می‌شود. این تاکی‌کاردی به‌خصوص در افراد مبتلا به بیماری قلبی می‌تواند جدی باشد و ممکن است از سایر انواع تاکی‌کاردی علائم بیشتری داشته باشد.
- فیبریلاسیون بطنی: بطن‌ها می‌لرزند و نمی‌توانند انقباضات مؤثری تولید کنند، در نتیجه خون کافی به بدن نمی‌رسد. این شرایط نوعی فوریت پزشکی است که باید هرچه زودتر با انجام سی.پی.آر (CPR) یا شوک الکتریکی برطرف شود.
- کیو.تی (QT) طولانی: هرچند که نوعی آریتمی نیست، می‌تواند فرد را در معرض آریتمی قرار دهد. فاصله QT ناحیه‌ای در نوار قلب است که مدت زمان انقباض عضله قلب و استراحت آن را نشان می‌دهد. زمانی که فاصله کیو.تی طولانی‌تر از حد طبیعی باشد، خطر تورسادس دی پوینت (Torsades de Point؛ واژه‌ای فرانسوی به‌معنای گردش دور یک نقطه) بیشتر می‌شود که می‌تواند زندگی فرد را تهدید کند.
۳. برادی‌کاردی
ضربان آهسته قلب که ممکن است ناشی از بیماری در سیستم انقباضی قلب مثل گره سینوسی، گره دهلیزی‌بطنی یا الیاف هیس یا پورکنژ باشد.
- نقص در گره سینوسی: ضربان قلب آهسته ناشی از گره سینوسی غیرطبیعی است.
- انسداد قلبی: تأخیر یا انسداد کامل تکانه‌های الکتریکی هم‌زمان با گذر از گره سینوسی به بطن است. این انسداد یا تأخیر می‌تواند در گره دهلیزی‌بطنی یا سیستم هیس‌پورکنژ باشد. ممکن است ضربان قلب نامنظم یا آهسته باشد.
چه زمانی باید به پزشک متخصص قلب مراجعه کرد؟
آریتمی‌ها ممکن است با احساس ضربان زودرس در فرد همراه باشند یا باعث شوند فرد اینگونه احساس کند که قلب وی بسیار سریع یا بسیار آهسته می تپد.
علائم و نشانه های دیگر این بیماری ممکن است در ارتباط با عدم پمپاژ موثر خون توسط قلب در اثر ضربان بسیار سریع یا بسیار کند بوجود بیایند. از جمله این علائم و نشانه‌ها می توان به تنگی نفس، ضعف، گیجی، سبکی سر، غش یا حالتی نزدیک به آن و احساس درد یا ناراحتی در قفسه سینه اشاره کرد. در صورت داشتن هر یک از این علائم و نشانه ها بهتر است به پزشک قلب مراجعه کنید.
فیبریلاسیون بطنی چیست؟
فیبریلاسیون بطنی یکی از انواع کشنده آریتمی قلبی می باشد. این اختلال زمانی به وجود می آید که قلب با پیام های الکتریکی سریع و نامنظم دچار تپش می شود. این موضوع منجر به انقباض ناکارآمد و بی فایده حفرات پایینی قلب (یعنی بطن ها) می شود.
بدون وجود یک ضربان موثر، فشار خون کاهش پیدا کرده و جریان خون ارگان های حیاتی مختل می شود. فرد مبتلا به فیبریلاسیون بطنی در عرض چند ثانیه بی هوش و بدون ضربان شده و به دنبال آن توان تنفس خود را از دست می دهد.
در صورت مشاهده این وضعیت بهتر است بلافاصله با اورژانس تماس بگیرید. اگر هیچ فرد آموزش دیده ای در زمینه احیای قلبی ریوی (CPR) در اطرافتان نیست، از CPR دستی استفاده کنید. در این نوع CPR در هر دقیقه ۱۰۰ تا ۱۲۰ بار فشار بی وقفه بر روی قفسه سینه اعمال می شود و این کار تا رسیدن آمبولانس ادامه پیدا می کند.
برای انجام CPR دست خود را به سرعت بر مرکز قفسه سینه بفشارید. در این روش نیازی به دادن تنفس دهان به دهان نیست. اگر در اطراف تان یک فرد آشنا با CPR وجود دارد می توانید از او برای تنفس دهان به دهان نیز کمک بخواهید. CPR می تواند جریان خون ارگان های حیاتی را تا زمان اعمال شوک الکتریکی حفظ کند.
در این شرایط همچنین می توانید در صورت دسترسی، از یک دفیبریلاتور خودکار خارجی (AED) نیز استفاده کنید. این دفیبریلاتور های قابل حمل می‌توانند با وارد کردن شوک الکتریکی به قلب، باعث آغاز مجدد ضربان آن شوند.
دفیبریلاتورهای قابل حمل در بسیاری از مکان ها نظیر هواپیماها، خودروهای پلیس و مراکز خرید در دسترس هستند. حتی می توان آن ها را برای خانه نیز تهیه کرد. برای کار با این ابزار هیچ آموزشی نیاز نیست. AED خود به شما نحوه کار را خواهد آموخت و به نحوی برنامه ریزی شده است که در زمان مناسب به فرد شوک وارد کند.
درمان آریتمی
درمان به شدت و نوع آریتمی بستگی دارد. بعضی مواقع هم درمان لازم نیست. گزینه‌های درمانی متفاوت‌اند، از جمله:
- مصرف دارو از جمله داروهای ضدآریتمی، داروهای کنترل ضربان قلب، درمان ضدلخته یا ضدپلاکت مثل وارفارین یا آسپرین (اسم دارو، علت استفاده و زمان استفاده اهمیت زیادی دارد).
- تغییر سبک زندگی مثل ترک سیگار و تنباکو، پرهیز از مصرف الکل، کم‌کردن مصرف کافئین، تنظیم قند خون، درمان بی‌خوابی، کاهش وزن.
- درمان‌های غیرتهاجمی مثل کاردیوورژن الکتریکی و فرسایش کاتتر.
- استفاده از دستگاه‌های الکتریکی مثل ضربان‌ساز دائمی.
- جراحی.
پیشگیری از آریتمی
تغییر سبک زندگی می‌تواند از بیماری قلبی و آریتمی جلوگیری کند، از جمله:
-
- مصرف غذای سالم؛
- فعالیت بدنی؛
- حفظ وزن مناسب؛
- ترک سیگار؛
- پرهیز از الکل و محدودکردن مصرف کافئین؛
- کاهش استرس؛
- کنترل فشار و کلسترول خون؛
- انجام یوگا و مدیتیشن و تکنیک‌های آرام‌سازی؛
- مصرف منظم داروهای تجویزی.