اختلال دوقطبی (افسردگی) چیست؟
شیوع اختلال دوقطبی حدود ۱ یا ۲ درصد است البته قطعا نوع خفیف آن خیلی بیشتر از این آمار است. در واقع ما با اختلال طیف دوقطبی روبرو هستیم و خیلی از افراد به نوع خفیف این بیماری دچار هستند.
این بیماری در صورت عدم بهره‌مندی از درمان به‌موقع می‌تواند بسیار مخرب باشد و به عنوان ششمین عامل ناتوان کننده در کل جهان شناخته شده است. اختلال دوقطبی ناشی از ضعف شخصیتی یا نامتعادل بودن نیست بلکه یک بیماری است که قابل درمان است. در ادامه در سایت پارس نیوز قصد صحبت درباره اختلال دو قطبی را خواهیم داشت.
اختلال دوقطبی چیست؟
اختلال دوقطبی یا همان بیماری شیدایی نوعی اختلال خلقی است که باعث نوسانات شدید در خلق و خوی می‌شود.
این نوسانات نه تنها روی خلق و خوی فرد بلکه روی فکر، رفتار و عملکرد فرد تاثیر می‌گذارد. این بیماری به صورت دوره‌ای است یعنی فرد در طول زندگی خود تجربه این را دارد که دوره‌هایی حداقل یک هفته را در فاز افسردگی و یا بالعکس در فاز شیدایی یا مانیا به سر برد. در میان این دوره‌ها فرد دوره‌هایی سالم دارد که ممکن است حتی سال‌ها طول بکشد.
البته فراز و نشیب در خلق و خو ممکن است به صورت طبیعی در هر انسانی وجود داشته باشد ولی در بیماری دوقطبی دامنه این تغییرات و نوسانات بسیار شدید است.
این بیماری اکثرا در اواخر سن بلوغ و شروع جوانی خودش را نشان می‌دهد هرچند ممکن است در سنین پایین‌تر هم وجود داشته باشد ولی غالبا با استرس‌های دوران نوجوانی اشتباه گرفته می‌شود و تشخیص داده نمی‌شود.
دوقطبی بودن یعنی چی؟
معمولاً افراد مبتلا شیدایی را با سرخوشی زیاد توصیف می کنند. شخص احساس می‌کند «جهان زیر پایش قرار دارد».
با این وجود، در اغلب موارد، روحیه غالب در دوران شیدایی کج‌خلقی است. به‌علاوه، این دسته از افراد ناگهان اعتماد به نفس زیادی در خود احساس می‌کنند، نیازشان به خواب کم می‌شود، پرحرف می‌شوند، براحتی حواسشان پرت می‌شود و دست به فعالیت‌هایی می‌زنند که ریسک و دردسرشان بالاست (مثل قمار، خرید بی‌رویه).
شباهت هیپومانیا با شیدایی در این است که در هر دو مورد دیگران متوجه تغییر در روحیه و عملکرد فرد می‌شوند اما این دوره آنقدر شدید نیست که منجر به اختلال جدی در عملکرد اجتماعی یا شغلی شود یا به بستری شدن نیاز داشته باشد.
ممکن است فرد در دوره شیدایی پروژه‌های زیادی را شروع کند و احساس کند، صرف نظر از سطح استعداد یا تجربه، می‌تواند هرکاری را انجام دهد. یکی از شایع‌ترین ویژگی‌های شیدایی کاهش نیاز به خواب است.
ممکن است فرد تا چند روز نخوابد ولی احساس خستگی نکند.
در اغلب موارد، ذهن فرد شیدا سریع‌تر از آنکه بتواند بروز دهد عمل می‌کند بنابراین مدام از موضوعی به موضوع دیگر می‌پرد و حرف‌های او منسجم نیست.
گاهی فرد در دوره‌ی شیدایی، بخصوص اگر کسی بخواهد حرفش را قطع کند، از خود پرخاش و خشونت نشان می‌دهد.
زنجیره‌ی رشد کودکانی که در معرض خطر ابتلا به اختلال دوقطبی قرار دارند (چون یکی از والدین آنها دچار این اختلال دو قطبی است) با علائمی شروع می‌شود که مختص اختلال دوقطبی نیست (مشکل خواب و اضطراب ازجمله علائم بارز آن است).
این وضعیت از اختلال خلقی خفیف به سمت اختلال افسردگی عمده در نوجوانی حرکت می‌کند و اختلال دوقطبی کامل در مرحله‌ی ورود به بزرگسالی، معمولاً همراه با یک دوره شیدایی یا هیپومانیا یا اولین دوره از روان‌پریشی بعد از یک دوره افسردگی، رخ می‌دهد.
ویژگی این وضعیت این است که افراد شیدا بیماری خود و نیاز به درمان را نمی‌پذیرند و دربرابر درمان مقاومت می‌کنند. راه های تشخیص بیماری دو قطبی و درمان بیماری دو قطبی بسیار مهم است.
خطر خودکشی در بین افراد مبتلا به اختلال دوقطبی دست کم ۱۵ برابر بیشتر از جمعیت عادی است.
در اغلب موارد اختلال دوقطبی تشخیص داده نمی‌شود یا با سایر اختلالات اشتباه گرفته می‌شود و ممکن است افراد تا چند سال از آن رنج ببرند تا بالاخره تحت درمان مناسب قرار بگیرند.
برای آنکه بدرستی بدانید بیماری دو قطبی چیست و علائم بیماری دو قطبی را تشخیص دهید، حتما باید به روانپزشک و روانشناس مراجعه کنید. پزشک پس از بررسی شخصیت دو قطبی و علائم اختلال دو قطبی در افراد دو قطبی نوع درمان مناسب را مشخص کرده و عوامل تشدید کننده اختلال دو قطبی را شرح می‌دهد.
علائم بیماری دوقطبی در دوره مانیا:
- در دوره مانیا فرد لزوما شادی بیش از حد و سرخوشی را تجربه نمی‌کند بلکه ممکن است بسیار پرخاشگر و تحریک‌پذیر باشد. در این دوره فرد حداقل سه تا از علائم زیر را دارد:
- انرژی بیش از اندازه (معاشرت بیش از حد در محل کار یا مدرسه، ممکن است فرد در مراحل اولیه مانیا، پروژه‌های زیادی را شروع کند و بازدهی بالایی داشته باشد ولی بعد از وخیم‌تر شدن مانیا، کارهایش را نیمه‌کاره رها می‌کند)
- سرخوشی
- میل جنسی بالا (انجام فعالیت‌های جنسی پرخطر که ممکن است منجر به بارداری و یا بیماریهای مقاربتی شود)
- ریسک‌پذیری بالا
- پرحرفی (بلند بلند و تند تند حرف زدن، علاقه به جک گفتن و تکرار کلمات به صورت ریتمیک، اگر کسی جلوشان را بگیرد عصبانی می‌شوند)
- ولخرجی
- تصمیم‌های ناگهانی (در قضاوت دچار مشکل می‌شوند به همین دلیل ممکن است تصمیم‌های ناگهانی بگیرند و یا دست به کارهایی بزنند که به عواقب آن فکر نکنند این امر می‌تواند منجر به معالمه‌های اشتباه، شکست در روابط و ورشکستگی شود)
- دست زدن به کارهای پرخطر
- میل به مصرف مواد مخدر
- اعتماد به نفس کاذب (ممکن است فکر کنند به آنها قدرتی ماورایی داده شده و یا باید زمین را نجات دهند)
- تحریک‌پذیری
- پرخاشگری
- توهم (جدا شدن از واقعیت، حتی ممکن است صداهایی بشنوند)
- نیاز به خواب کم (به طوری که با حدود ۳ یا ۴ ساعت خواب در روز بسیار پر انرژی هستند و یا حتی روزها نمی‌خوابند)
- دوره‌های مانیا در صورت عدم درمان ممکن است ۲ یا ۳ ماه ادامه داشته باشد.
علائم بیماری دوقطبی در دوره افسردگی:
- دوره افسردگی باید حداقل دو هفته ادامه داشته باشد به‌طوریکه در بیشتر روزها و در بیشتر طول روز این حالت با آنها همراه است. در این فاز باید حداقل ۵ تا از علائم زیر را داشته باشند:
- خلق افسرده
- از چیزهایی که قبلا لذت می‌بردند و برایشان سرگرم کننده بود دیگر لذت نمی‌برند
- مشکلات خواب (اکثرا از بی‌خوابی رنج می‌برند ولی گاهی افراد، زیادی می‌خوابند به‌خصوص در طول روز - برای درمان می توانید از بهترین داروی اختلال خواب استفاده کنید.)
- کم کردن وزن و یا زیاد شدن وزن (به علت تغییر در اشتها)
- از دست دادن انرژی
- احساس بی‌ارزشی و گناه (اعتماد به نفس خود را از دست می‌دهند، دچار عذاب وجدان می‌شوند که گناهی مرتکب شده‌اند و سزاوار مجازات هستند)
- افکار خود کشی
- توهم
با توجه به دلایل ذکر شده خطر ورشکستگی، اعتیاد، خودکشی، تصادفات رانندگی، ازدواج‌یا طلاق‌های ناگهانی در این بیماران به وفور دیده می‌شود.
انواع اختلال دوقطبی کدامند؟
بعد از دانستن اینکه اختلال دوقطبی چیست؟ در ادامه انواع بیماری دوقطبی را ذکر می‌کنیم:
- بیماری دوقطبی نوع ۱: مانیا همراه یا بدون افسردگی
- بیماری دوقطبی نوع ۲: هایپومانیا (حالت خفیفی از مانیا) به اضافه افسردگی
علت بیماری دوقطبی چیست؟
در به وجود آمدن بیماری دو قطبی فاکتورهای زیادی موثر هستن از جمله ژنتیک، ساختار و عملکرد مغز. علت بیماری دوقطبی بیشتر از هر بیماری روانپزشکی، ژنتیکی است. این بیماری به علت شرایط استرس‌زا و تنش‌های زندگی به وجود نمی‌آید بلکه این عوامل می‌توانند عاملی برای بروز بیماری نهفته در فرد باشند.
همینطور مصرف مواد مخدری مانند کوکائین و آمفتامین‌ها می‌تواند جرقه‌ای برای شعله‌ور سازی این بیماری باشند.
راه‌های تشخیص بیماری دوقطبی
تشخیص بیماری دوقطبی در برخی موارد بسیار دشوار می‌باشد زیرا گاهی فرد بدون هیچ سابقه خانوادگی و تنها با یک افسردگی ساده به پزشک مراجعه می‌کند.
در این حالت درصورتی که به اشتباه افسردگی تک قطبی تشخیص داده شود و دارهای ضد افسردگی تجویز شود، فرد به اصطلاح سوییچ می‌کند یعنی به یکباره وارد فاز مانیا می‌شود و دارای انرژی بیش از حد و سرخوشی می‌شود.
در این حالت ممکن است خود فرد از وضعیت خود بسیار راضی باشد ولی اطرافیان بیمار با مشاهده این حالت باید سریعا به پزشک اطلاع دهند تا پزشک اقدام به قطع دارو و تجویز داروی جدید برای درمان بیماری دوقطبی نماید.
مهمترین راه‌های تشخیص بیماری دوقطبی از طریق مصاحبه بالینی توسط روانپزشک و تست معتبر اختلال دوقطبی است. در جلسه ویزیت، روانپزشک اطلاعاتی شامل موارد زیر را از بیمار کسب می‌کند و براساس آنها تشخیص می‌دهد:
- علائم و نشانه‌های حال حاضر فرد
- سوابق شخصی فرد در گذشته
- تاریخچه خانوادگی فرد
ممکن است فرد سال‌ها این بیماری را داشته باشد ولی به علت داشتن علائم مشترک با سایر بیماریهای روانپزشکی به درستی تشخیص داده نشده باشد و یا قبلا فقط با شکایت افسردگی مراجعه کرده و افسردگی تک قطبی تشخیص داده شده باشد.
سایر بیماریهای روانپزشکی که غالبا با بیماری شیدایی رخ می‌دهند و تشخیص آن را بسیار سخت می‌کنند شامل موارد زیر می‌باشند:
-
- بیماری پانیک اتک
- وسواس
- اختلال پرخوری
- اعتیاد
- اختلال بیش‌فعالی-نقص توجه
- اختلال شخصیت مرزی
علائم اختلال دو قطبی در مردان
مردان مبتلا به اختلال دو قطبی ممکن است علائم زیر را تجربه کنند :
- تشخیص این بیماری در مردان به نسبت زنان ، زودتر انجام می شود.
- دوران های شیدایی شدیدتری را تجربه می کنند.
- دچار مشکلات سو مصرف مواد مخدر می شوند.
مردان مبتلا به اختلال دو قطبی ، به نسبت زنان بسیار کمتر به دنبال درمان می روند. همچنین احتمال خودکشی در آنها به نسبت زنان بسیار بالاتر است.
روش‌های درمان بیماری دوقطبی
بهترین روش درمان بیماری دوقطبی استفاده از داروهای تثبیت‌کننده خلق است. داروهایی مانند: والپرات سدیم، لیتیم، لاموتریژین، کاربامازپین ... . داروها بسته به تشخیص پزشک و فازی که بیمار در آن قرار دارد تجویز می‌شوند.
البته ممکن است پزشک از ترکیب رواندرمانی و دارودرمانی برای درمان استفاده کند. در صورت تجویز داروی لیتیوم پزشک آزمایش خون تجویز می‌کند و هر چند ماه یکبار این آزمایش را تکرار می‌کند.
در صورت داشتن هر گونه عوارض جانبی، مشکل را با پزشک خود در میان بگذارید و بدون دستور پزشک هرگز داروی خود را قطع نکنید.
خبر خوب است که این بیماری در صورت انجام اقدامات درمانی صحیح توسط روانپزشک حتی در مواردی که بیماری شدید باشد، به شدت کنترل پذیر است و این اشخاص می‌توانند زندگی عادی داشته باشند. جالب است بدانید بسیاری از افراد موفق در دنیا به بیماری دوقطبی دچار هستند و این به علت هایپومانیا (حالت خفیفی از مانیا) است که باعث انرژی بالا، خلاقیت، اعتماد به نفس و عملکرد اجتماعی بالا در این افراد می‌شود. در نتیجه فرد در بعضی از جنبه‌های زندگی‌اش با موفقیت‌های چشم‌گیری روبرو می‌شود.