رسانهملی در قبال کودکان چه وظیفه‌ای دارد؟
باید کسانی که برنامه‌سازان کودک هستند دوره‌های آموزشی رشد، تحول و روانشناسی کودک را بگذرانند و بعد به سراغ ساخت برنامه‌ها بروند، واقعاً مشکل برنامه‌های کودک تلویزیون عدم استفاده از متخصصین این رشته است.
یکی از معضلات اجتماعی که کودکان و نوجوانان را با شکل جدی روبرو کرده، ناآگاهی برنامه‌سازان و برخی مدیران رسانه خصوصاً عدم تأثیرگذاری که روزگاری تلویزیون بر خانواده‌ها و جامعه داشت و امروز فضای مجازی همه این ذهن‌های خام و آماده پویا شدن را در دست گرفته و یک تغذیه نامناسب در اختیارشان قرار می‌دهد. این همان جنگ نرمی است که روزگاری برای بزرگسالان به شبیخون‌های فرهنگی تبدیل شده بود و امروز دشمن به دنبال تسخیر خانواده‌ها خصوصاً کودکان و نوجوانان است. متأسفانه خانواده‌ها از گستردگی و تنوع رسانه‌های مجازی سردرگم شده‌اند و به تعبیر سیما فردوسی استاد دانشگاه شهید بهشتی و روانشناس کودک و نوجوان در گفتگویی با خبرنگار فرهنگی تسنیم به حضور بدون مراقبت کودکان در استفاده از رسانه‌ها، فضای مجازی و حتی تلویزیون، انتقاد کرد. او گفت: اگر نتوانیم کنترل کنیم که چه فیلم‌ها و برنامه‌هایی برای چه رده‌های سنی مناسب است کودک دچار ذهنیت‌های بدی میشود که مدیریت آن در ادامه دشوار خواهد شد. البته در این مسیر برنامه‌سازان، مدیران و دست‌اندرکاران امر بیشتر باید ورود کنند که چه نوع کارتن‌ها، انیمیشن‌ها و برنامه‌هایی ساخته شود و مشخص کنند این برنامه‌ها را چه رده‌های سنی می‌توانند ببینند. حتی به این نکته توجه کنند کودکان در هر سنی باشند یک نوع مراقبتی دارند و در زمان‌بندی برنامه‌ها هم لحاظ شود که قبل از ساعت 8 شب این برنامه‌ها روی آنتن بروند و نباید این همه دسترسی کودکان به رسانه‌ها آسان باشد. علی‌رغم مدیران و دست‌اندرکاران برنامه‌های کودک خصوصاً در تلویزیون، اینجا بایستی پدرها و مادرها هم مراقبت کنند و برای فرزندان‌شان یک نوع مرزبندی استفاده یا عدم استفاده از رسانه‌ها ایجاد کنند.
مشروح گپ و گفت خبرنگار تسنیم با سیما فردوسی استاد دانشگاه شهید بهشتی و روانشناس کودک و نوجوان را در ادامه می‌خوانید:
مدیران و برنامه‌سازان بیش از پدرها و مادرها مقصرند
*به عنوان مقدمه بحث بفرمایید چرا آنقدر خانواده‌ها در کنترل کودکان و نوجوانان‌شان در استفاده از رسانه، فضای مجازی و تلویزیون خیلی رها و بدون مدیریت عمل می‌کنند؟ چرا که قبلاً خانواده‌ها تعامل بیشتری با فرزندان‌شان در این زمینه داشتند؛ آیا این اتفاقات به نوع رفتارهای امروزی کودکان برمی‌گردد و یا به اشراف نامناسب و آگاهی ضعیف دست‌اندرکاران؟
قبول دارم امروز در دوره‌ای قرار داریم که با عرصه استفاده از سایبر بدون مدیریت برخورد میشود اما فقط پدرها و مادرها مقصر نیستند و مدیران، برنامه‌سازان و دست‌اندرکاران حوزه برنامه‌های کودک و نوجوان به مراتب تقصیر بیشتری دارند، چون کمتر از اساتید این حوزه استفاده کرده‌اند. متأسفانه هیچ نظارتی بر این فعالیت‌ها در فضای مجازی و بازی‌های رایانه‌ای و ابزار دیجیتال نمی‌شود، چون اولاً خانواده‌ها بیش از گذشته درگیر امورات روزمره و امرار معاش هستند و ثانیاً به لحاظ روانی هم ذهن‌شان آماده انتقال مفاهیم درست و مدیریت خانواده و جامعه نیست.
کودک امروز در اکثر مواقع از پدر و مادرش جلوتر است
توصیه ما همواره این بوده که فعالیت‌های رسانه‌ای و دسترسی کودکان به دنیای دیجیتال بایستی تابع یک رویکرد متعادل باشد و این را بدانید کودک امروز در اکثر مواقع از پدر و مادرش جلوتر است و اگر جامعه و خانواده نتواند خودش را با او همراه کند قطعاً کار از کار می‌گذرد و هرچه پرورش و تربیت انجام دهیم او مسیرش را اینترنتی و رسانه‌ای برگزیده است. آموزش امور مربوط به تکنولوژی برای کودکان جذاب و سرگرم‌کننده است و فرزندان برای شخصی که سعی می‌کند در فناوری اطلاعات به روز باشد احترام زیادی قائل هستند و به این مسئله بسیار علاقه دارند. چرا که تحقیقات و پژوهش‌‌ها هم نشان می‌دهد کودکان بسیار علاقه‌مند هستند که والدین‌شان در مورد اینترنت و فضای مجازی بیشتر بدانند و آن‌ها همچنین بسیار تمایل دارند که در مورد این موضوعات صحبت کنند.
هیچ‌کس نمی‌تواند به اندازه خود پدر و مادر به کودک کمک کند
امروز کودکی در مقابل ما قرار دارد که حسّ کنجکاوی و میل به افزایش استقلال در آن موج می‌زند. اما فارغ از این حسّ مشترک، محیطی که پرورش پیدا می‌کنند و شخصیت‌شان شکل می‌گیرد تفاوت‌ها و تمایزها را بوجود می‌آورد. بهترین راهکار برای مراقبت از فرزند برای استفاده از رسانه، فضای مجازی و حتی تلویزیون حضور با اشراف و آگاهانه پدرها و مادرهاست و بعد تغییر نوع نگاه مدیران، برنامه‌سازان و دست‌اندرکاران حوزه کودک به سمت دنیای امروز کودکان لازمه بسط و گسترش این مسیر و رویکردهاست. البته ناگفته نماند که بسیاری این اصل مهم را فراموش کرده‌اند که هیچ‌کس نمی‌تواند به اندازه خود پدر و مادر به کودک کمک کند.
تلویزیون می‌تواند برای تربیت درست کودکان، خط و مشی مشخص کند
*اینکه اشاره کردید به رسانه‌ها و وظیفه رسانه‌ها در قبال کودک، بفرمایید رسانهملی به عنوان اثرگذارترین رسانه جمهوری اسلامی ایران با توجه به دسترسی بیشتر کودک امروز به فضای مجازی، کارتن‌ها، داستان‌ها و ادبیات مختلف چه رویکردی را باید در دستور کار خود قرار دهد؟
ما در رابطه با کودکان باید به دو موضوع توجه داشته باشیم، یکی خود کودک و دیگری خانواده‌اش. یعنی در واقع علی‌رغم توجه آموزشی و پرورشی به کودکان، پدرها و مادرها هم نیازمند آموزش به روز و تعالیم علمی و فنی هستند. رسانه در این راستا وظیفه خطیر و مهمی برعهده دارد که بایستی با توجه به رشد کودکان در سنین مختلف، والدین یک دوره آموزشی ببینند تا برای این پرورش و تربیت درست آماده شوند. البته این تربیت و پرورش حوزه‌های مختلفی را دربرمی‌گیرد که از جمله آن می‌توان به تربیت دینی، تربیت تحصیلی، تربیت اجتماعی، روانی و اخلاقی اشاره کرد. به همین خاطر ضرورت دارد رسانه خصوصاً تلویزیون ارتباط تنگاتنگی با اساتید این رشته‌ها و دانشگاه‌ها برقرار کند و برنامه‌های وزین علمی بسازد. که در واقع والدین بدانند چطوری باید به تربیت فرزندشان در حیطه‌های مختلف بپردازند.
محتوای کودکانه صرفاً کارتن، انیمیشن و بازی رایانه‌ای نیست
موضوع دیگر خود کودکان و نوجوانان هستند که بایستی از برنامه‌ها و رسانه استفاده کنند این برنامه‌ها و فضاهای رسانه‌ای بایستی محتوایی داشته باشند که از جنبه‌های آموزشی، یادگیری و تربیتی بهره ببرد که همه این‌ها در قالب‌های متفاوت، قرار می‌گیرد و این محتوا حتماً نباید به سمت و سوی کارتن‌ها و بازی‌ها برود. برنامه‌ساز می‌تواند با قالب‌های داستانی، آموزشی و حتی میزگردها با زبان و سبک کودکانه، برنامه تولید کند. یعنی در واقع محتوای کودکانه را نباید صرفاً با انیمیشن و بازی رایانه‌ای ارائه داد.
قرار نیست برنامه‌های آموزشی به صورت کلاس‌های آموزشی باشد
برنامه آموزشی برای کودکان لازم و ضروری است که البته قرار نیست برنامه‌های آموزشی به صورت کلاس‌های آموزشی مطرح شوند. این بسته آموزشی می‌تواند در قالب سرودها، نمایشنامه‌ها و قالب‌های هنری عرضه شوند و کودکان از تعالیم آن بهره ببرند. برنامه‌سازان و دست‌اندرکاران حوزه کودک ما می‌توانند پایشان را فراتر بگذارد و حتی مجله‌های تصویری ویژه کودک طراحی کنند و این نکات آموزشی را در آن قالب‌ها قرار بدهند.
پدرها و مادرها کم‌کاری می‌کنند
*مقوله‌ای که امروز در برنامه‌های کودک کمتر دیده میشود توجه به مفاهیم دینی، معرفتی، اخلاقی، ادبیات خداشناسی و خداترسی است. البته برخی در واکنش به این انتقادها می‌گویند اصلاً وظیفه رسانهملی توجه به این ظرافت‌ها نیست و پدرها و مادرها باید چنین آموزه‌هایی را انتقال بدهند. ضمن پاسخ به این پرسش بفرمایید کودکان بایستی چه دسترسی‌های رسانه‌ای با چه زمان‌بندی‌هایی داشته باشند؟
معمولاً کودکان باید زود بخوابند و زمان‌بندی پخش برنامه کودک بایستی قبل از ساعت 20 باشد. اما این نکته کاملاً برمی‌گردد به اینکه تلویزیون برنامه کودک را چه ساعتی پخش کند. خوشبختانه چندی‌است این موضوع تا حدود زیادی رعایت میشود؛ در طول تابستان یک ساعت مشخص و بعد از تعطیلات تابستانی یک کنداکتور متناسبی بر برنامه‌های کودک و نوجوان حاکم میشود. اما در این زمینه با قدری کم‌کاری و بی‌توجهی پدرها و مادرها روبرو هستیم.
توجه تلویزیون به آموزش والدین کم است
در اینجا لازم است برای پدرها و مادرها برنامه‌های ویژه تربیت کودک ساخته شود و زمانی برای پخش اختصاص دهند که پدرها و مادرها هر دو فرصت دیدن این برنامه‌ها را داشته باشند. چرا که برنامه‌هایی را در طول روز مادرها می‌توانند ببینند ولی پدرها درگیر امرار معاش و روزمره هستند و از این مباحث مفید علمی بی‌بهره هستند. متأسفانه شب‌ها که پدرها هم می‌توانند استفاده کنند از برنامه‌های آموزشی خبری نیست. به نظرمن اگر این برنامه‌ها را عصر و شب بگذارند که والدین به خصوص پدرها ببینند که الان به مراتب با وجود مشکلات بیشتر اقتصادی و معیشتی حضورشان بسیار کمرنگ است و با این اوصاف توجه تلویزیون به آموزش والدین کم است.
اساتید به میدان بیایند و کار را مطابق با رشد کودک جلو ببرند
سوال شما یک مقدمه‌ای داشت که به انتقال مفاهیم خداترسی و کارکردهای معرفتی برمی‌گردد. این‌ها مفاهیمی است که باید توسط متخصصین علمی رده‌بالا انجام شود. هر تهیه‌کننده‌ای و کارگردانی بخواهد به این مفاهیم بپردازد، معلوم نیست این‌ها را به صورت علمی بیاورد و یا بر روی این مفاهیم اشراف درستی داشته باشد؛ در این راستا نیازمند آن هستیم که ارتباط تلویزیون با دانشگاه‌ها تنگاتنگ باشد و از اساتید این حوزه‌ها استفاده شود. کسانی که در این رشته تخصص دارند بیایند آن اندیشه‌ها و مباحث ارزشمند را در قالب فهم کودک ارائه بدهند و کار را مطابق با رشد کودک جلو ببرند. وقتی این متخصصان و اندیشه‌ورزان به این میدان بیایند حتماً این رشد با تربیت دینی توأم با تعقل و جامعه‌نگری همراه میشود.
رفتار غیرعلمی برنامه‌سازان کودک، جبران‌ناپذیر است
*گاهی می‌بینیم در یک کار ترکیبی کودک همچون «کلاه قرمزی» یک مفاهیمی عرضه میشود که از ذهن و مقام کودک بالاتر است و برخی از مسائلی که در آن مطرح میشود برای کودک سوال و ابهام بوجود می‌آورد. اینجا نکته‌ای پیش می‌آید که متأسفانه کودک کنجکاوانه به ذهنیت‌های بدی می‌رسد. نظر شما در این باره چیست؟
اگر علمی برخورد نشود این چیزها پیش می‌آید ولی متأسفانه کسی جوابگو نیست. اگر این برنامه‌سازان با اساتید این رشته‌ها مشورت کنند و دست‌اندرکاران برنامه‌ساز سعه صدر داشته باشند و شتاب‌زده عمل نکنند، این مشکلات پیش نمی‌آید.
مشکل برنامه‌های کودک تلویزیون عدم تعامل با کارشناسان و متخصصین است
*چه نقشه‌راهی پیشنهاد می‌کنید که تلویزیون در قبال کودک داشته باشد؟
باید کسانی که برنامه‌سازان کودک هستند دوره‌های آموزشی رشد، تحول و روانشناسی کودک را در قالب برنامه‌های درسی که دانشجویان می‌گذرانند، فرا بگیرند و بعد به سراغ ساخت برنامه‌ها بروند. واقعاً مشکل برنامه‌های کودک تلویزیون عدم استفاده از متخصصین این رشته است که هیچ‌گونه تعامل و ارتباطی با اساتید و پژوهشگران و محققین حوزه‌های روانشناختی، جامعه‌شناسی و مذهبی و دینی ندارند.
والدین می‌توانند مهارت استفاده آموزشی از رسانه را به کودکان‌شان بیاموزند
*در پایان اگر صحبتی دارید بفرمایید.
متأسفانه در حال حاضر اعتیاد به اینترنت و رسانه‌های مجازی و دنیای دیجیتال{بازی‌های رایانه‌ای} در کشور وجود دارد و این اعتیاد همچون اعتیاد به موادمخدر است و نتایجی چون تربیت نسل تندخو، بی‌حوصله، کم‌طاقت، پرخاشگر، ضعف در معاشرت و ارتباطات به همراه دارد. یکی از نتایج استفاده نادرست از فضای مجازی و رسانه تحویل یک نسل سست عنصر، کم‌طاقت و پرخاشگر است که این نسل نمی‌تواند جامعه را به سمت ترقی پیش ببرد و حتی امکان افت و سقوط انسانیت در جامعه وجود دارد. باید روش‌های علمی مبتنی بر پژوهش ایجاد کنیم، در غیر این‌صورت نمی‌توان کودکان را تغییر داد، یعنی اینکه براساس سن و جنسیت، تغییر را از کودکان آغاز کنیم. باید براساس راهکارهای علمی پیش برویم، چون جامعه تغییرپذیر است اما هنوز جامعه روش‌های تغییرپذیری را پیدا نکرده است. حداقل کاری که می‌توان برای جلوگیری از اشاعه انحرافات فضای مجازی و رسانه و استفاده نادرست از فضای دیجیتال انجام داد این است که والدین بایستی گفتگوی چهره به چهره با کودکان، مهارت‌های بکارگیری از فضای آموزشی را به آن‌ها یاد بدهند.
ارسال نظر