بازگشت به اصالت تئاتر همراه با بهرام بیضایی

نمایش «افرا یا روز می‌گذرد» داستان شخصیت «افرا»، معلم جوان و موتمن محل است که در پی گذران زندگی خود و خانواده، به اجبار پیشنهاد درس دادن به شازده چلمن را می‌پذیرد که در پی آن ماجراهایی به وجود می‌آید. نمایشنامه‌ای از بهرام بیضایی که در کنار روایت یک قصه، به رویارویی و تقابل فردی از طبقه متوسط با اشراف (شازده) می‌پردازد.

سهیل ساعی با بیان اینکه «افرا یکی از متن‌هایی است که خود آقای بهرام بیضایی آن را قبلا در ایران اجرا کرده است.» گفت: وقتی این متن را برای اجرا انتخاب کردم با خودم پذیرفتم که ممکن است یکسری نقد داشته باشیم که جدا از کیفیت و ویژگی‌های اجرای ما، ناشی از قیاس بین اجرای ما با اجرای خود آقای بیضایی باشد.

ساعی تصریح کرد: واقعیت این است که برای من مهم‌تر از همه آرزوی به صحنه رفتن این متن بعد از یازده سال بود تا مخاطب آن را دوباره ببیند و دوباره تحت تاثیر قرار بگیرد. فکر کردم اجرای دوباره این اثر، حتی شاید بتواند روی جریان تئاتر ما اثر بگذارد تا دوباره جریان‌های هنری وارد تئاتر شوند.

او با بیان اینکه نمایشنامه افرا در کنار قصه‌ای که در قالب یک ملودرام روایت می‌کند به نوعی به رویارویی طبقات مختلف جامعه هم می‌پردازد و فارغ از جنبه‌های داستانی‌اش کارکرد اجتماعی هم دارد، گفت: ضمن اینکه همه این شخصیت‌ها نمادگرایی شده و هرکدام از آدم‌های این نمایشنامه نماد قشری خاص از جامعه هستند.

این کارگردان تئاتر با تاکید بر اینکه «زمانی که متن از سوی آقای بیضایی نوشته شد خیلی ساختار مدرنی داشت و هنوز همین ویژگی را دارد» گفت: هرکدام از این شخصیت‌ها مونولوگ‌هایی را می‌گویند که مربوط به قشری خاص است.

ساعی با بیان اینکه ساختار نمایشنامه بر پایه مونولوگ است و انتخاب همین سبک، در زمان نوشته شدنش کاری جسورانه بود، گفت: در سرتاسر نمایشنامه هیچ دیالوگی برقرار نمی‌شود.

او ادامه داد: من فکر می‌کنم «افرا یا روز می‌گذرد» آنقدر به لحاظ ساختار و مفهوم درست است که با گذشت یازده سال از نوشته شدنش، دغدغه الان و امروز ما هم هست. چراکه مباحث روشنفکری، بورژوا، جامعه صنعتی و... به درستی در دل متن جا داده شده است.

ساعی درباره دلیل انتخاب افرا از بین تمام نمایشنامه‌های بهرام بیضایی، گفت: فکر می‌کنم از بین تمام متون آقای بیضایی شاید سه چهار نمایشنامه مانند افرا باشد که به زبان مردم ما نزدیک است و به همین دلیل مخاطب عام و خاص هم‌زمان با آن می‌توانند ارتباط برقرار کنند. به نظر من آقای بیضایی حرف مورد نظرش را در «افرا» بسیار آسان‌تر زده است تا در متن‌های اسطوره‌ای‌شان. با وجود اینکه همان حرف‌ها ممکن است در متن «اژی‌دهاک» و «مرگ یزدگرد» و حتی «آرش» که «افرا» به آن شبیه است زده شده باشد اما به نظرم تماشاگر با افرا بیشتر ارتباط برقرار می‌کند. همانطور که در افرا همه مقابل این دختر قرار گرفته و او را طرد می‌کنند در آرش هم شاهد این اتفاق اصلی هستیم که یک نفر در برابر همه قرار می‌گیرد اما به نظر من این رویارویی در نمایش افرا برای تماشاگر عام بهتر تفهیم می‌شود.

او همچنین با اشاره به شیوه اجرایی نمایش گفت: در صحنه و دکور ما به پرسپکتیوی رسیدیم که قاب‌های عکس داریم. چند قاب داریم که در خود متن و میزانسن‌هایش آمده و به عکس‌هایی که تمام بازیگران دارند و خاطراتی که شخصیت‌ها تعریف می‌کنند اشاره‌هایی دارد و سعی کردیم این نوستالژی‌ها را در میزانسن‌ها و صحنه با توجه به قاب عکسی که ساخته‌ایم نشان دهیم.

ساعی با اشاره به شکل روایی خود متن که در آن همه شخصیت‌ها به شخص سومی جواب می‌دهند یا به نوعی خطاب به او اعتراف می‌کنند، گفت: ما هم سعی کردیم در میزانسن‌ها و طراحی از این شکل روایی موجود در نمایشنامه پیروی کنیم. ضمن اینکه به سوی تصویرسازی و قاب‌بندی رفتیم و سعی کردیم آن را پررنگ کنیم.

این کارگردان همچنین درباره انتخاب تماشاخانه سنگلج برای اجرای نمایش «افرا یا روز می‌گذرد» گفت: این کار به نظرم باید در یک سالن قاب عکسی اجرا می‌شد که مناسب‌ترین آن به نظر من سنگلج بود.

ساعی با اظهار امیدواری مبنی بر اینکه مخاطبان و دوستداران تئاتر به تماشای «افرا یا روز می‌گذرد» بیایند، گفت: فکر می‌کنم خیلی‌ها این متن را نخوانده یا اجرای آقای بیضایی را ندیده‌اند و می‌توانند با تماشای اثر، تحت تاثیر متن قرار بگیرند.

او با بیان اینکه «فکر می‌کنم علیرغم شرایط سخت اجتماعی‌مان، اینجور متن‌ها می‌تواند در زندگی ما و جامعه تئاتری‌مان تاثیر بگذارد» ادامه داد: این روزها که تئاتر ما به سمت کارهای گیشه و کارهای کمدی می‌رود با تکیه بر آثاری مانند «افرا»ی آقای بیضایی می‌توانیم به سوی اصالت تئاتری که می‌شناختیم و پرداختن به هنر به خاطر هنر نه چیزهای دیگر، برگردیم.

نسرین درخشان‌زاده، پانته‌آ مرزبانیان، فرانک کلانتر، هومن رستگار، مهدی بزرگ‌زاده، وحید نفر، جواد پورزند، مهدیس توکلی، عرفان ابراهیمی، سهیل ساعی، اسحاق میرعزیزی، عطا محبوبی، مهسا احمدپور، نیلوفر محمدی‌بیدمشگی و مهشید زبردست بازیگران نمایش «افرا یا روز می‌گذرد» به نویسندگی سهیل ساعی و براساس متنی از بهرام بیضایی است که تا ۲۵ مرداد در تماشاخانه سنگلج روی صحنه می‌رود.