«ویکتور خارا»‌ را می‌شناسند، «باربد» را نه!

نشست رسانه‌ای «خنیاگران سرزمین مادری» با حضور هوشنگ جاوید (پژوهشگر موسیقی نواحی و آیینی ایران) ایوب سعدی (نوازنده دوتار از خطه خراسان) و محسن سلیمانی مدیر فرهنگی هنری منطقه 3 در فرهنگسرای ارسباران برگزار شد.

* تجلیل از استاد عثمان محمدپرست

سلیمانی در ابتدای این نشست گفت: موسیقی بخشی از فرهنگ هست که با جامعه تنیده شده و برای شناختن عمیق آن نیازمند برگزاری نشست‌های مختلف هستیم.

وی ادامه داد: در فرهنگسرای ارسباران از سال‌های گذشته فعالیت‌های بسیاری در زمینه موسیقی داشتیم که «خنیاگران سرزمین مادری» از سال 95 آغاز شده است و سعی کردیم هر فصل راموسیقی محلی یک ناحیه خاص اختصاص دهیم. 

فرهنگسرای ارسباران با اشاره به برپایی «خنیاگران سرزمین مادری؛ موسیقی آیینی و نواحی خراسان» اظهار داشت: در این مراسم که عصر پنجشنبه 31 خرداد برگزار می‌شود، استاد عثمان محمدپرست پیشکسوت دوتار خراسان تجلیل خواهد شد. البته ایشان اندکی کسالت دارند، اما تلاشمان را کرده‌ایم که حضور استاد در تهران و این برنامه محقق شود.

اجرای موسیقی شرق خراسان با حضور عزیز تنها، یاسمین تنها و عبدالله امینی و همچنین اجرای موسیقی شمال خراسان با حضور ایوب سعیدی، امید صابری و مهدی قیطاسی از دیگر برنامه‌های این مراسم است که سلیمانی به آن‌ها اشاه کرد.

وی در پایان سخنان خود خاطرنشان کرد: موسیقی فقط یک عامل انسانی نیست بلکه یک عامل سازنده است و توانمندی‌های درونی است که می‌تواند ادراک موسیقی و رفتارهای فرهنگی را متحول کند.

* «ویکتور خارا»‌ را می‌شناسند اما «باربد» را نه!

جاوید در ادامه این نشست به بیان توضیحاتی پیرامون موسیقی خراسان و پیشینه آن پرداخت و گفت: ایران سرزمین خنیا و خنیاگران است. سال 1391 بود که با طرح «خنیاگران انقلاب اسلامی» این واژه را به میان رسانه‌ها آوردم. این واژه پیش‌تر مستعمل بود اما کمی به فراموشی سپرده شده بود. 

این پژوهشگر موسیقی در تعریف خنیاگر گفت: به کسی می‌گویند که هم خواننده باشد، هم نوازنده، هم مؤلف آهنگ و به تمام رموز کار موسیقی آشنا باشد. 

وی افزود: خراسان بزرگ از دیرباز زادگاه خنیاگران بوده و «باربد» یکی از آن‌هاست. این خنیاگر، موسیقی را از مرو به یکی از جنوبی‌ترین مناطق ایران آن زمان یعنی مدائن و دربار خسرو پرویز می‌برد و اجازه حضور در آنجا می‌یابد. «باربد» به معنای اجازه یافته است (کسی که اجازه حضور نزد خسروپرویز را یافت) نام اصلی آن را در تاریخ هنوز کسی نمی‌داند. وی هنگام حضور در دربار خسرو پرویز، ابتدا ستایش خدا را می‌کند، مرتبه بعد خسرو پرویز را تمجید می‌کند و مرتبه سوم اجازه حضور کنار خسرو پرویز را می‌یابد.

جاوید اظهار داشت: موسیقی و خنیاگری در خراسان وامدار افرادی مانند باربد است، متأسفانه جوان امروز ما «ویکتور خارا»ی شیلیایی را می‌شناسد اما از تراژدی باربد بی‌خبر است. او پس از ترور خسرو پرویز، ابتدا تمام سازها و کارگاه خود را نابود می‌کند، سپس قسم می‌خورد که دیگر سمت ساز نرود و برای اینکه به قسم خود وفادار بماند، انگشتان خود را قطع می‌کند!

وی ادامه داد: پس از ظهور اسلام هم بزرگان بسیاری در خراسان به موسیقی پرداخته‌اند از ابن خردادبه تا فارابی و خیام. 

* 3 دسته هنرمند موسیقی در خراسان

این پژوهشگر موسیقی با اشاره به دومین تراژدی در حوزه خنیاگری افزود: در دوره‌ای که ازبک‌ها وارد خراسان می‌شوند ـ که دوره تاراج خراسان است ـ سلطان محمد تنبوره‌ای مشهدی چنان زیبا می‌نوازد و موسیقی ایرانی را به رخ ازبک‌ها می‌کشد که شاه آنان از خشم دستور می‌دهد دست و پای او را به دو اسب ببندند و او را به دو پاره تقسیم کنند! 

وی خاطرنشان کرد: اگر موسیقی خراسان همچنان مانده و معنوی است، به این دلیل است که خشت اول آن توسط افرادی درست بنا شده است.  

جاید اظهار داشت: امروزه سه دسته هنرمند موسیقی در خراسان داریم: دال بخشی (نوازنده متبحری که آواز نمی‌خواند)، بخشی‌های زبان گیر (بخشی‌های که صرفاً از اساتید خود تقلید می‌کنند) و بخشی خودبند (شعر و آهنگ و نوازندگی را خودش انجام می‌دهد) و این گونه سوم حاصل خنیاگری است. 

وی خاطرنشان کرد: البته عاشیق‌ها در آذربایجان، بخشی‌های ترکمن‌صحرا و رباب‌نوازهای عرب در خوزستان هم حکم خنیاگری را دارند. در واقع خنیاگران همه جای ایران هستند، اما نسل آنها به شدت کم شده است. 

* نوآوری بی‌حساب به اصالت لطمه می‌زند

سعیدی در بخش دیگری از این نشست اظهار داشت: ما به عنوان هنرمند موسیقی نواحی خیلی وقت‌ها نمی‌توانیم کارمان را به صورت رسمی انتشار دهیم، چون بازگشت مالی ندارد، بنابراین مجبور می‌شویم در فضای مجازی نشر دهیم، اما این اتفاق آفت‌هایی دارد، مانند تغییر نام مقام، دستکاری رپرتوار، تقطیعموسیقی و ... 

وی درباره جایگاه عمومی موسیقی نواحی گفت: انجمن موسیقی کارهای کاملی از موسیقی نواحی دارد، اما بیشتر روی نوار است و جایی شنیده نشده است و میان مردم شهرت ندارد.  تکنوازی حاج قربان سلیمانی در «شب، سکوت، کویر» شجریان بسیاری از افراد را با دوتار آشنا کرد و بسیاری از هنرجویانی که تا به حال خراسان هم نرفته‌اند، به این موسیقی علاقه‌مند می‌شوند. 

این نوازنده دوتار در ادامه، مسأله نوآوری برخی شاگردانش در حوزه موسیقی نواحی را مطرح کرد که جاوید در واکنش به آن گفت: امیدوارم پایه اصالت را خیلی جدی بگیریم. نوآوری حسابش جداست و اجازه نداریم بی‌حساب و کتاب نوآوری کنیم. متأسفانه برخی بزرگان هم موسیقی نواحی را از فضای اصلی دور کرده و آن را ارکسترال کردند. از آن زمان، تمام جوان‌های خراسان که دارند خوانندگی یا دوتار نوازی می‌کنند بر اساس آن می‌خوانند و از اصالت دور شده است. هر نوع نوآوری و بداهه در موسیقی نواحی و مناطق باید با علم صورت گیرد، نه صرفاً با هدف جذب مردم. 

این پژوهشگر موسیقی نواحی و آیینی ادامه داد: در حوزه نوآوری، عثمان محمدپرست یک استثناء است، چون موسیقی خودش را دارد و می‌توانست موسیقی او ثبت شود که البته هنوز انجام نشده است. 

جاوید افزود: به عنوان یک پژوهشگر موسیقی نواحی، جمع‌آوری کمک برای هنرمندان این مناطق از طریق فضای مجازی را درست نمی‌دانم، بلکه باید از طرق قانونی و مسیرهای درست مانند ادارات ارشاد از آنها حمایت کرد تا از نامشان سوءاستفاده‌ صورت نگیرد. 

وی خاطرنشان کرد: دور افتادن از اصالت زمانی شروع می‌شود که هنرجو از آموزشگاه بیرون می‌آید و می‌خواهد سلیقه خودش را دنبال کند. «خنیاگران سرزمین مادری» می‌تواند بار دیگر توجهات را به اصالت معطوف کند. 

انتهای پیام/