علت خلوتی نمایشگاه کتاب تهران / آیا بازدید میلیونی رقم خواهد خورد؟

 سی امین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران این روزها در شهر آفتاب در حالی به فعالیت خود ادامه می دهد که ناشران همچنان در پنجمین روز برپایی چشم به راه آمدن مخاطب سال های گذشته هستند. اگرچه شاید بتوان گفت، از امروز حجم مخاطب بازدید کننده از نمایشگاه نسبت به دو روز گذشته اندکی افزایش یافته است،‌ اما نمایشگاه به هر حال شاهد شلوغی و ازدحام جمعیتی که سال‌های گذشته شاهد آن بود نیست.

از همان روزهای نخستی که زمزمه های انتقال نمایشگاه کتاب به شهر آفتاب تبدیل به واقعیت شد،‌ عمده دغدغه ناشران حول محور مخاطب می چرخید. عنصری که سال‌های سال است با بازدید میلیونی اش از نمایشگاه این رویداد فرهنگی را به بزرگترین در نوع خود در خاورمیانه مبدل کرده است. اما نخستین دوره برگزاری نمایشگاه در شهر آفتاب یعنی بیست و نهمین دوره نمایشگاه کتاب تهران شاهد حضور مخاطبان بسیاری از همان روز نخست بود،‌ حضوری که همه را از ناشر گرفته تا مسئولان بهت زده کرد. در نتیجه نگرانی ها تا اندازه ای فروکش کرد.

اما در سی امین دوره گویی مخاطبانی که به دنبال کشف شهر آفتاب در دور پیش حضور یافته بودند در این دوره چندان روی خوشی به نمایشگاه نشان نداده اند‌، سی امین نمایشگاه کتاب تهران این روزها خلوت است و این را هم می توان با قدم زدن در بخش های مختلف به چشم دید و هم می توان از آمار و ارقامی که مسئولان از بازدید ارائه می کنند.

نخستین آسیبی که از نیامدن مخاطب نصیب نمایشگاه می شود،‌ کاهش فروش است. بسیاری از ناشران حاضر در سی امین دوره نمایشگاه اذغان می کنند که حتی به یک سوم فروش روزهای نخست سال گذشته نیز دست نیافته اند،‌ تازه این حال و روز ناشران بزرگ و پرمخاطب نمایشگاه است،‌ اگر سری به غرفه های ناشران کوچک تر و کمتر شناخته شده بزنیم که وضع بغرنج تر است.

همایون امیرزاده سخنگوی نمایشگاه کتاب تهران اما نظر متفاوتی دارد،‌ وی نشست خبری روز گذشته خود عنوان کرده است:‌ براساس گزارش مسئولان مترو 140 هزار نفر از طریق این ناوگان حمل و نقل شهر به نمایشگاه کتاب تهران آمده اند که به فاصله دو ساعت در روز گذشته به دلیل ازدحام جمعیت مردم به صورت رایگان و بدون بلیط سوار مترو شده و به نمایشگاه کتاب آمده اند.

وی هم چنین به آمار فروش اشاره کرده و میگوید:‌ تعداد بن کارت هایی که از طریق آنها خرید کتاب صورت گرفته است 141 هزار و 171 بن کارت با مبلغ 75 میلیارد 881 میلیون 403 هزار و 950 ریال بوده است.

سخنگوی نمایشگاه کتاب تهران در مورد میزان یارانه اختصاص یافته به این دوره از نمایشگاه کتاب تهران و آن میزان که جذب کتاب شده است نیز اضافه می کند:‌از 164 میلیارد ریال یارانه تخصصی به نمایشگاه کتاب که سهم وزارت ارشاد بوده است 150 میلیارد ریال جذب شده است.

اگرچه مسئولان وزارت ارشاد از آمارهای تراکنش دستگاه‌های کارت خوان و فروش کتاب راضی به نظر می‌رسند و خبر از فروش 75 میلیاردی کتاب می دهند،‌ اما باید توجه داشت که این 75 میلیارد تومان که سخنگوی نمایشگاه نیز به آن اشاره کرد،‌ در حقیقت بازگشت یارانه وزارت ارشاد به جیب ناشران است و اگر از یارانه در نظر گرفته شده برای خرید کتاب توسط ارشاد چشم پوشی کنیم خواهیم دید که رقم کتاب فروخته شده رقم چندان دندان گیری نیست.

اما چرا نمایشگاه خلوت است؟

شاید بتوان یکی از دلایل نیامدن مخاطب به شهر آفتاب را کمبود تبلیغات محیطی در سطح شهر برای نمایشگاه عنوان کرد. عاملی که سال گذشته به واسطه تبلیغات وسیع شهرداری برای افتتاح شهر آفتاب و نمایشگاه کتاب تهران جمعیت عظیمی از مخاطب را در همان روز نخست روانه نمایشگاه کرد.

در این دوره به دلیل تقارن افتتاحیه دو نمایشگاه دیگر توسط شهرداری تهران یعنی نمایشگاه کل و گیاه و باغ کتاب تهران طبیعی است که حجمی از تبلیغات شهری به این دو اختصاص پیدا کند و در نتیجه از آمار تبلیغات شهری نمایشگاه کتاب تهران کاسته شود.

اما آیا می توان عامل دیگر در کاهش مخاطب نمایشگاه کتاب تهران را انتقال آن به مجموعه شهر آفتاب و دوری مسافت دانست؟

برخی از ناشران معتقدند مهمترین دلیل کمبود مخاطب نمایشگاه این انتقال است،‌ چرا که شهر آفتاب حجمی از مخاطب مصلی را از دست داد،‌ دوری مسافت مهمترین دلیل نیامدن عده بسیاری به نمایشگاه کتاب است،‌ چرا که مخاطبان شمال شهر تهران عمدتاً‌ زحمت یک سفر دورن شهری برای بازدید از نمایشگاه کتاب را دیگر به خود نمی‌دهند.

اما عده دیگر معتقدند که اتفاقا شهر آفتاب جذابیت‌های نمایشگاهی برای مخاطب عام دارد و با وجود سیستم حمل و نق مترو،‌ اتوبوسرانی و پارکیبنگ‌های موجود دسترسی را سهل کرده است.

نادر قدیانی مدیر انجمن ناشران کتاب کودک و نوجوان درباره کاهش فروش در این دوره می گوید:‌ ما نیز در بخش کودک و نوجوان با سقوط فروش روبرو بودیم و نسبت به سال گذشته فروش کتاب کودک و نوجوان 15 درصد کاهش داشته است،‌ اما به نظر من مهمترین دلیل آن شرایط آب و هوایی چند روز اخیر بوده است‌، طبیعی است که بازندگی‌های اخیر حجم مراجعه به نمایشگاه را کاهش داد.

وی این انتقاد که شهر آفتاب موجب دوری مردم از نمایشگاه کتاب شده است،‌ را رد کرده و می‌گوید:‌ اکنون هم از طریق مترو هم اتوبوسرانی و هم ماشین شخصی به دلیل وجود پارکینگ دسترسی به شهر آفتاب مهیا است و اتفاقاً شهر آفتاب جذابیت‌ها و امکانات نمایشگاهی خوبی برای مردم دارد.

قدیانی ادامه می‌دهد:‌ که امیدوار است در روزهای باقی مانده نمایشگاه روند بازدید رو به رشد باشد چرا که شرایط آب و هوایی مناسب شده و به نظر می‌رسد که با وجود مخاطبان بیشتر بتوان این کاهش فروش را جبران کرد.

نگاه منصفانه به نمایشگاه کتاب نشان می‌دهد‌، این رویداد فرهنگی با این حجم از عملکرد دستگاه‌های مختلف فرصتی است تا چرخه نشر به گردش در آمده و جامعه با کتاب و کتابخوانی نسبتی هر چند کوتاه پیدا کند،‌ اما اگر مخاطب نمایشگاه تا پایان به همین تعداد روزدهای گذشته باشد،‌ آیا نباید نگران وضعیت سال‌های آینده شد؟