بازتاب اکران فیلم «محمد رسول‌الله» در ترکیه

 فیلم «محمد رسول‌الله(ص)» ساخته مجید مجیدی کارگردان ایرانی 28 آبان در سینماهای ترکیه به اکران در آمد و با فروش قابل توجه 261 هزار و 376 بلیت در نخستین هفته نمایش روبه رو شد. در یک ماهی که از نمایش این فیلم در ترکیه می‌گذرد، نقدهای این فیلم که بر کودکی پیامبر اسلام متمرکز است متنوع و متفاوت بوده است و به ویژه آنها که تندرو هستند و تصویر کردن حضرت را ناپسند می‌دانند، در این باره نظرات متفاوتی ارایه کرده‌اند.

بررسی شماری از این نظرات می‌تواند نشان دهنده تاثیری باشد که این فیلم در جامعه شیعیان و سنی‌های ترکیه ایجاد کرده است:

تندروها اصرار دارند که این فیلم در تصویر کردن مسایل مذهبی که شامل تصاویری از رویدادهای معجزه‌آمیز و نیز تاکید بر فرقه گرایی و سیاست است، نادرست عمل کرده است.

برخی از منتقدان به کل با سوء‌برداشت از این فیلم آن را به دلیل این که هنری سینمایی با ریشه‌های غربی است، محکوم کرده‌اند. از سوی دیگر، هایرتین کارامان یکی از مقامات مورد احترام مذهبی سال پیش با دیدن فیلم آن را تایید و تحسین کرد.

در حالی که برخی از محافظه کاران فیلم را با غیظ و خشم نقد کرده‌اند، این فیلم برخی از دیگر محافظه کاران را قلقلک داده و آنها تلاش‌های مجیدی را در این زمینه تحسین کرده‌اند. نهال بنگیسو از روزنامه «خبر ترک» نوشت: عاشق این فیلم نبودم، اما دوستش داشتم. اوزلم آلبایرک از «ینی شفق» پیشنهاد می‌کند: بیایید خیلی در قضاوت این فیلم بی‌رحم نباشیم.

در این میان برخی از منتقدان تندرو هم فیلم را به تبلیغات شیعی متهم می‌کنند. یوسف کاپلان از «ینی شفق» خوانندگان را دعوت می‌کند تا علیه فیلم مجیدی قیام کنند و آن را حلقه گمشده یک طرح توطئه‌آمیز می‌خواند که هدفش ارایه تفکر شیعی در قالب کاتالیزوری از گفتگوی ادیان و عشق است در حالی که سنی‌گرایی را به عنوان تروری غیرقابل انعطاف تصویر می‌کند. 

کاپلان در عین حال سبک هالیوودی مجیدی را به نقد می‌کشد و آن را غربی‌تر از تفکر اسلامی می‌خواند و نمایش تصویر چهره پیامبر توسط یک بازیگر را تقبیح می‌کند. از همه بدتر و خطرناک‌تر این که وی می‌نویسد: هدف از ساخت این فیلم مشروعیت بخشیدن به پیکرنگاری اسلامی است که شبیه شیوه مسیحی ها خواهد بود.

نویسندگان محافظه‌کار دیگری هم بوده‌اند که دیدگاه‌های مثبت‌تری نسبت به فیلم ابراز کرده‌اند. یکی از آنها لاتین کاراکا است که تولید این فیلم را رفتاری پروپاگاندایی نمی‌بیند و معتقد است مذهب و حساسیت‌های فرقه‌ای ممکن نیست با ارایه زیباشناسانه تخریب شوند. او می‌نویسد همانطور که هنرمندان سنی نمی‌توانند از احساسات‌شان دور بمانند، برای مجیدی به عنوان یک هنرمند شیعی نیز ممکن نیست بتواند از این احساس فاصله بگیرد.

هلیل کاپلان از روزنامه «صباح» نیز از برخی صحنه‌های فیلم انتقاد می‌کند که در آن معجزاتی از پیامبر تصویر می‌شود که وی آنها را بیشتر ملهم از مسیحیت می‌خواند. وی در عین حال وجود عناصر شیعی در فیلم را که ممکن است جنبه تبلیغی داشته باشد رد می‌کند و ابراز امیدواری می‌کند که تولید چنین آثاری هنرمندان سنی را نیز تشویق کند تا با بهره‌گیری از پروژه‌های تصویری با ابزارهای ارتباطی موثرتر به زندگی پیامبر بپردازند. وی این فیلم را هم آموزنده، هم الهام بخش برای ساخت آثار رقابتی دیگر توصیف می‌کند.

بیش از همه آنچه در کار مجیدی مورد بحث واقع شده ارایه تصویر فیزیکی از پیامبر اسلام است. با این حال او روش ماهرانه‌ای را به کار گرفته و چهره آن حضرت را هرگز نشان نداده است، اما بخش‌هایی از بدن حضرت رسول در مواردی در قاب تصویر گنجانده شده استبیش از همه آنچه در کار مجیدی مورد بحث واقع شده ارایه تصویر فیزیکی از پیامبر اسلام است. با این حال او روش ماهرانه‌ای را به کار گرفته و چهره آن حضرت را هرگز نشان نداده است، اما بخش‌هایی از بدن حضرت رسول در مواردی در قاب تصویر گنجانده شده است. با این حال برای سنت‌گراها همین هم خیلی زیاد به نظر می‌رسد و آن را به «اهمال کاری شیعی» نسبت می‌دهند.

جالب است بدانید برای همخوانی با احساسات سنی‌های ترکیه، صدای آن حضرت نیز در نسخه ترکی حذف شد و این سکانس‌ها با زیرنویس نمایش داده شد. با وجود این حتی این کار نیز از نظر برخی‌ها زیاد بود.

نیهت خطیب‌اوغلو یک چهره دانشگاهی و از مفسران تلویزیونی و چهره‌های برجسته مذهبی با نوشتن مقاله‌ای در «صباح» به نکات مثبت فیلم اشاره می‌کند و با نگاهی به ریشه‌های شیعی سازنده فیلم می‌پرسد: کشورهای سنی یا کارگردان‌های سنی چه کاری در این زمینه انجام داده‌اند؟

وی با اشاره به این که باید فیلم‌های بیشتری در این زمینه ساخته شود، پیشنهاد می‌کند با مشارکت و همکاری فیلمسازان مختلف بتوان فیلم‌های بیشتری از منابع اسلامی ساخت.

هلال کاپلان با اشاره به شایعه سرمایه‌گذاری یک میلیاردی قطر برای ساخت فیلمی هفت قسمتی درباره زندگی حضرت رسول و سایر پیامبران ابراهیمی به طعنه می‌پرسد: داریم چه کار می‌کنیم؟ واقعا بحث‌ داغ ما درباره تکنیک‌های فیلم است؟ آفرین بر ما.

اسکندر پالا تاریخ نگار ترکیه ای نیز می‌گوید قصد دارد یک سریال 30 اپیزودی درباره زندگی پیامبر بنویسد که از زاویه دید 30 تن از همراهان ایشان روایت می‌شود. وی می‌نویسد: دیگر اینقدر درباره فیلم مجیدی بحث نکنید، اگر می‌توانید کار بهتری انجام دهید بیاید درباره این صحبت کنیم که چگونه می‌توانیم کاری بهتر انجام دهیم.

نویسنده مقاله در پایان می‌نویسد: با وجود این که احترام به الزامات دینی بدون شک واجب است، اما تعصبات خفه کننده، تابوها و وسواس‌ها با توطئه‌هایی که علیه اسلام وجود دارد، می‌تواند علیه همه باشد. بیایید بنشینیم و فیلم را تماشا کنیم و از فیلمی لذت ببریم که کار خاصی نمی‌کند اما پیامبر عزیز و محبوب مسلمانان را ستایش می‌کند و به او احترام می‌گذارد.