کاخ گلستان "سایه بالاسر" نمی‌خواهد!

ماجرا از اواسط سال ۸۹ آغاز شد، زمانی‌که سرای قاجاری دلگشا با پلاک ۹۳۴ جدید درست مقابل و در حریم کاخ تاریخی گلستان که پرونده‌اش آن زمان در فهرست موقت یونسکو بود، تخلیه و به ناگهان تخریب شد تا یک مجتمع تجاری جای آن را بگیرد، مجتمعی که نخست مجوز ۱۵ طبقه ساخت‌وساز داشت و با پیگیری‌های میراث فرهنگی و هشدار رسانه‌ها در پنج طبقه باقی ماند.

از پیگیری‌های بی‌نتیجه میراث فرهنگی تا همین یک سال پیش و ناامیدی «محمدعلی نجفی» در دوران ریاستش در سازمان میراث فرهنگی که اعلام کرد «کار بیشتری برای حریم کاخ گلستان از دست‌مان برنمی‌آید» که بگذریم، یک چیز مشخص است؛ اتفاقی که صدایِ «حکیمی‌پور»، عضو شورای شهر - را هم درآورد و نسبت به بی‌توجهی مالکِ بنا برای کاهش چند مترِ دیگر از سرای دلگشا معترض شد.

تلاش‌های شورای شهر برای دلگشا

حتی تاکیدها و موارد قانونی - که دو سال پیش در هفته میراث فرهنگی «طالبیان» و «مسجدجامعی» را در تهرانگردی‌شان به بازار کشاند - و قول و قرارهای قانونی که مالک بنا را موظف به تخریب یک طبقه و نیم دیگر در مقابل کاخ جهانی گلستان می‌کرد نیز تاثیری نداشت. هرچند مسجدجامعی در آن زمان در پاسخ به این پرسش که چقدر می‌توان به وعده مالک سرای دلگشا درباره‌ی حفظ ارتفاع مجاز در مجتمع تجاریِ در حال ساخت اعتماد کرد؟ گفت‌: این اتفاق به بررسی نیاز دارد، هرچند شهرداری تهران ابزارهایی برای اعمال مدیریت خود در چنین زمان‌هایی دارد.

اما حکیمی‌پور پس از گذشت این دو سال و هشدارهای گاه و بیگاه رسانه‌ها در اعتراض دوباره‌اش، روز  ۱۸ آبان در تذکر پیش از دستور خود و در جلسه سیصدوچهارم شورای شهر تهران با بیان اینکه در ۲۷ اسفندماه سال ۹۲ درخصوص وضعیت سرای دلگشا که در حریم کاخ گلستان قرار دارد، هشدار و تذکر داده بودم، افزود: کاخ گلستان تنها اثر پایتخت است که ثبت جهانی شده، اما متاسفانه فعالیت سرای دلگشا در حریم این اثرِ ثبتی و عدم رعایت ارتفاع، قطعا موجب برخورد قهری یونسکو خواهد شد.

ضوابط یونسکو برای کاخ گلستان در کمیسیون ماده ۵ تائید شده

محمدحسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری اما در این زمینه به ایسنا می‌گوید: باید درباره‌ی سرای دلگشا بر اساس ضوابط حریم میراث جهانی کارها انجام شود، چون موضوع ملی است.

او با بیان این‌که بارها به شهرداری و دادگاه اعلام شده که رعایت ضوابط حریم کاخ گلستان تعهد دولت و کشور است، تاکید می‌کند: اگر آن‌ها امروز رعایت نشوند، در آینده با مشکلات جدی‌تری روبرو خواهیم بود.

وی درباره‌ی عدم تخریب یک طبقه و نیم اضافه که حریم کاخ جهانی گلستان را مخدوش می‌کند، می‌گوید: درست مشابه ضوابط یونسکو در کمیسیون ماده ۵ تصویب شده است و باید آن ارتفاع کوتاه شود، اما به طول انجامیدن این اقدام تا امروز به دلیل فرایند قضایی بوده است، هرچند لازم است شهرداری تلاش بیشتری برای انجام کار داشته باشد.

مالکِ دلگشا براساس قانون، اجازه ساخت‌وساز دارد

رجبعلی خسروآبادی، مدیرکل میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران اما در این زمینه به ایسنا تاکید می‌کند: براساس قانون و آن‌چه  در نامه به مالکان سرای دلگشا اعلام شده است، آن‌ها تا ارتفاع مجاز امکان ساخت‌وساز در حریم درجه یک کاخ گلستان را دارند، نه بیشتر از آن.

اجرا به تعهدات یونسکو زبانی است که شهرداری متوجه می‌شود

پیروز حناچی، معاون شهرسازی و معماری وزارت راه وشهرسازی نیز در این زمینه به ایسنا توضیح می‌دهد: باید توجه داشت آن‌چه  سازمان میراث فرهنگی به نمایندگی از دولت جمهوری اسلامی ایران تعهد کرده است به عنوان سند قابل قبول ثبتی آثار جهانی ایران یک تعهد محسوب می‌شود، بنابراین ما نیز آن را در طرح‌هایمان قرار داده‌ایم، چون معتقدیم این زبانی است که شهرداری‌های کشور آن را متوجه می‌شوند که اگر از ابتدا از این زبان استفاده کرده بودیم، اتفاقِ سرای دلگشا رخ نمی‌داد.

او ادامه می‌دهد: زمانی که آقای منتظری رئیس دیوان عدالت اداری بود، پیش وی رفته و از نظر حقوقی بحث سرای دلگشا را برای او باز کردم که شهرداری در هیچ شرایطی نمی‌توانست چنین مجوزی را امضا کند.

وی دلایل این حرف را نخست در ثبت جهانی کاخ گلستان می‌داند و بیان می‌کند: از سوی دیگر این بنای جهانی تعیین حریم شده و حریم آن ضابطه داشت، اما شاید زمانی که پروانه برای آن صادر شده است، نماینده میراث فرهنگی در این زمینه پافشاری‌های جدی را انجام نداده است.

مجوز "دلگشا" نخست ۱۵ طبقه بود!

حناچی در پاسخ به این پرسش ایسنا که چرا در طول چند سال گذشته یکی دو طبقه باقیمانده کوتاه نشدند، به این پاسخ بسنده می‌کند که «خوشبختانه دیوان عدالت دیگر مانند سابق رای را به نفع مالک نمی‌دهد و در آرای خود تجدید نظر کرده است، درست مانند همین بحث که مجوزِ نخست برای سرای دلگشا یک برج ۱۵ طبقه بود، اما حالاخوشبختانه این ساخت‌وساز در ۵ طبقه متوقف شده است.»

با این وجود وی به این اتفاق نیز اشاره می‌کند که «مالک کنونی دلگشا در دیوان عدالت اداری در حال انجام پیگیری‌های حقوقی است و پرونده‌ی این اتفاق در دیوان عدالت اداری مفتوح است.»

حناچی اما به این نکته نیز تاکید می‌کند: به دیوان عدالت اداری گفته‌ایم، در بحث کاهش ارتفاعِ مجتمع تجاری در حال ساخت به جای سرای دلگشا، با میراث فرهنگی طرف نیستیم، چون اتفاق رخ داده، تعهد دولت ایران به کنوانسیون میراث جهانی است که باید این ضوابط را رعایت کند و رعایت نکردن آن به معنای در معرض خطر قرار گرفتن کاخ جهانی گلستان است.

ارتفاع مجاز برای دلگشا، تا ۱۲ متر است

فرهاد نظری، مدیرکل دفتر ثبت آثار تاریخی نیز در این زمینه به ایسنا تاکید می‌کند: براساس پرونده‌ی کاخ گلستان در یونسکو، ارتفاع مجاز برای این ساخت‌وساز تا ۱۲ متر است.

به گفته‌ وی، در شرایط کنونیِ کاخ گلستان، این یک اصل کلی است که مجتمع تجاری دلگشا در مقابل نخستین و تنها بنای جهانی پایتخت باید کوتاه شود، در غیر این صورت خطر خروج از ثبت برای این اثر وجود دارد.

به گزارش ایسنا، بی‌توجهی مالک سرای دلگشا به این اتفاق تا اندازه‌ای است که حتی حجت‌الاسلام منتظری، رییس وقت دیوان عدالت اداری خرداد دو سال قبل درباره پرونده این بنا گفته بود: رسیدگی به این پرونده پایان یافت و به موجب رای تجدیدنظر، مالک سرای دلگشا در چارچوب مقررات شهرسازی می‌تواند اقدام کند.

او در پاسخ به این سوال که چه کسی مسئول خسارت وارده به مالک سرای دلگشاست، گفت: من در یک مصاحبه هم گفتم که شهرداری در اینجا مسئول است. وقتی شهرداری مجوز ساخت حدود 11 طبقه را داده و مالک مسیر قانونی را طی کرده اما امروز به او می‌گویند بیش از چهار طبقه نمی‌تواند بسازد، او می‌تواند به خاطر ساخت و ساز قانونی که انجام داده و امروز باید آن را تخریب کند، مطالبه خسارت انجام دهد.

به نظر می‌رسد تقریبا همه فرصت‌های باقی مانده برای کاهش ارتفاع مجتمع تجاریِ مقابل کاخ جهانی گلستان رو به پایان است، اما هنوز هیچ اقدامی برای حذف اسکلت فلزی این مجتمع انجام نشده، اقدامی که فرصت ثبت جهانی ماندن کاخ گلستان را به مرور به تهدید تبدیل می‌کند، چون ایران نمی‌تواند در گزارش سالانه‌اش به یونسکو درباره‌ی وضعیت بناهای جهانی شده‌اش، از گلستان و حریم منظری اطرافش به نیکی یاد کند.

نکته‌ی جالب توجه‌ این‌که برخلاف همه ساختمان‌های در حال احداث در پایتخت، در تابلوی شناسنامه‌ ساخت‌و سازِ این سرا که با نام «مجتمع تجاری دلگشا» معرفی شده، هیچ اطلاعاتی درباره‌ی تعداد طبقات و ارتفاعِ آن دیده نمی‌شود.

گزارش از خبرنگار ایسنا: سمیه ایمانیان