روایت انتظامی از ساخت سمفونی «حماسه‌خرمشهر»

عملیات آزاد سازی خرمشهر به عنوان مهمترین هدف عملیات بیت‌المقدس در دوران 8 سال دفاع مقدس سرانجام در روز سوم خرداد 1361 پس از 578 روز اشغال رژیم بعثی صدام و جان فشانی های رزمندگان اسلام نتیجه داد و این شهر مهم  و استراتژیک آزاد شد. به طور حتم آزادسازی خرمشهر و این حماسه معنوی نظامی نقطه عطفی در تاریخ 8 ساله جنگ نابرابر ایران و عراق شناخته می شود. واقعه ای که از آن در این چند ساله به عنوان نمادی از پیروزی، مقاومت و ایستادگی در برابر دشمن یاد می شود. رویدادی که در تقویم رسمی ایران به عنوان روز مقاومت، ایثار و پیروزی نامگذاری شده است.

مجید انتظامی یکی از آهنگسازانی است که چندین و چند کار ماندگار در حوزه موسیقی دفاع مقدس انجام داده است. سمفونی ماندگار «حماسه خرمشهر» یکی از همین آثار است. انتظامی درباره ساخت این اثر می‌گوید: 

« خرمشهر را من قبل از آزادسازی این شهر نوشتم و در واقع من خرمشهر را در موسیقی قبل از آزادسازی‌اش، آزاد کردم؛ «خرمشهر» را زمانی نوشتم که هنوز این شهر آزاد نشده بود. من وقایع جنگ را در هر بخش از موسیقی آوردم. در بخش اول که مردم در آرامش درحال زندگی کردن هستند و در بخش بعد حمله انجام می‌شود و بخش‌هایی از کشور از بین می‌رود. در ادامه هم که مردم با مقاومت شهر را پس می‌گیرند و در نهایت هم شادی مردم از آزادسازی روایت می‌شود. آقای چمران در آن زمان در ستاد احیای آثار و ارزش‌های دفاع‌مقدس بودند و متولی این کار شدند. ظبعا این موسیقی‌ها، ضبط‌های پرهزینه‌ای دارند؛ چرا که همه‌ صدای سازها با دقت ضبط می‌شود و تعداد زیادی نوازنده درگیر می‌شوند. البته آن زمان هزینه‌ها بسیار کمتر از الان بود. درواقع این کار شروع‌کننده یک روندی شد که بعدها موسیقی فاخر نام گرفت.»

موسیقی «حماسه خرمشهر» دارای چهار موومان است. در آغاز موومان اول، ویولن ها و ساز هورن به آرامی و به همراه آکوردهای ساده به بیان آرامش موجود در گستره شهر می پردازند و با برخاستن ترومپت و تیمپانی آرامش از شهر گریخته و جای خود را به هراس و اضطراب می سپارد. رفته رفته به وسیله ترومبون ها و سازهای زهی و در انتها هورن ها، این نوا اوج می گیرد تا آنجا که هجوم بیگانگان به شهر در آن حس می شود. سازهای زهی و چوبی به وسلیه کروماتیک هایی که اجرا می کنند، راویان این حمله اند و سازهای مسی و کوبه ای به بیان خشونت بی حد و حصر که بر خرمشهر رفته است، می پردازند. در این قسمت از هارمونی های پیچیده تری استفاده شده است. آکوردهای دی سونانس (نامطبوع) به همراهی کروماتیک‌های زهی و سازهای کوبه ای خشنوت مذکور را به اوج می رسانند و در پایان نخستین موومان به ضربه گانگ، خرمشهر اشغال می شود.

نوای آرام باس ها آغازگر دومین موومان این قطعه هستند. سپس ویولن ها به همراهی ناله خوانندگان کر از کوچ مردمان آواره و دردمند می گویند، از خاطرات عزیزان از دست رفته و دوری از خانه و کاشانه و آوارگی از شهر. ناله کر به همراه «ابوا» حاکی از بی گناهی و درماندگی مردم شهر است و آکوردها کم کم خبر از خاموشی شهر و ویرانه های خون آلود و پر دود آن می دهند. در انتهای این قسمت باس ها و تیمپانی و ضربه های کوتاه ارکستر، نوید زندگی و خروش می دهند. مردم برخاسته اند و سازهای ضربه ای جنوب با سنج و با ریتمی شاد با همراهی سازهای کوبه ای و زهی نوید دستیابی مجدد به خرمشهر را سر می دهند.

مجید انتظامی علی‌رغم تجربه چنددهه‌ای در حوزه آهنگسازی ساختن اثری که موضوع آنرا مردم حس کرده‌اند و با آن زندگی کرده‌اند را  کار خطرناکی می‌داند: «آنچه را که مردم با پوست و گوشت خود لمس کرده‌اند را اگر کمی با بی‌دقتی ساخته شود قطعا می‌تواند با پس زدگی از سوی آن‌ها روبرو شود. روزهای اول کمی از این کار ‌ترسیدم و حتی در هنگام اجرا نیز کمی استرس داشتم. در‌‌نهایت حتی یک هزارم آنچه در ذهن داشتم را نتوانستم بسازم. اما تمام تلاشم را به کار بستم تا بتوانم اثری بسازم که مردم بتوانند با آن ارتباط برقرار کنند.»