اولین مترجم قرآن چه کسی بود؟

به گزارش پارس به نقل از عقیق، نشست شبی با مترجمان قرآن در بخش مکتوب بیست‌وسومین نمایشگاه بین‌المللی قرآن کریم با حضور ویلیام (داوود) پیچی استاد امریکایی دانشگاه دوزجه ترکیه و مترجم قرآن کریم به زبان انگلیسی، مسعود انصاری مترجم قرآن کریم و منتقد ترجمه‌های قرآن کریم و حجت‌الاسلام محمد علی کوشا منتقد ترجمه‌های قرآن کریم برگزار شد.

در ابتدای این نشست مسعود انصاری مترجم قرآن و منتقد ترجمه‌های قرآن کریم، گفت: یکی از حوادث بزرگ روزگار ما پس از پیروزی انقلاب اسلامی، پیشرفت ترجمه قرآن به اندازه 300 سال قبل از آن بود که باعث شد تا امروز ما از دایره ترجمه هزار ساله تحت‌الفظی نجات یابیم.

وی افزود: در این سی و چند سال تلاش شده تا در ترجمه تطبیقی قرآن کریم معادل هر گزاره قرآنی یک عبارت فارسی آورده شود و باید بگویم که حداقل در 10 ترجمه برتر پس از انقلاب به آن نقطه اوج نزدیک‌تر شده‌ایم.

انصاری در ادامه با اشاره به اینکه در آغاز ترجمه‌های قرآنی با آسیب‌هایی مواجه بودیم، گفت: درخصوص ترجمه‌های قرآنی، متن‌هایی نگاشته شد که با عنصر دقت آشنا نبوده‌اند، اما به نوبه خود برای آشنایی مخاطبان ایرانی موثر بوده که باید آن‌ها را ارج نهاد.

وی با بیان اینکه ترجمه قرآن وظیفه یک نفر نیست بلکه وظیفه یک مجموعه است، خاطر نشان کرد: امروزه بیش از ترجمه قرآن نیازمند یک نظریه هستیم. دستورالعملی که مبانی نظری ترجمه قرآن را چنان تبیین کند که ترجمه‎های بعدی نیز بتوانند راهی هموار را تا رسیدن به یک محصول قابل درک و فهم جامعه سرلوحه خود قرار دهند.

انصاری با اشاره به اینکه در شرایط کنونی در حوزه علوم انسانی تحولی عظیم در زمینه معرفت صورت گرفته است، گفت: قرآن در کنار سخن پیامبر(ص) به اوج شکوهمندی می‌رسد و در نظریه اعجاز به این درک می‌رسیم که زبان قرآن را زبانی معمولی در نظر گرفته و در تبیین این قضیه که ویژگی فرا زمانی قرآن در کجاست، خود قرآن به ما می‌گوید که شکوهمندی این متن را درک کنیم و در برگردان آن لازم نیست که نثری فاخر داشته باشیم چرا که اعجاز قرآن در زیبایی ظاهری آن نیست، بلکه در شیوایی و بلاغت آن است.

اوج قرآن در مباحث زبانی و نظم آن است

وی با بیان اینکه نظریه ترجمه قرآن به ما می‌گوید که در برابر واژگان قرآنی چه رفتاری داشته باشیم ، افزود: برخی از گزاره‌های قرآنی قادر به وجوه اغنایی نفس قرآن نیستند، اوج قرآن در مباحث زبانی است و نه در نظم، در قرآن پدیده‌ای وجود دارد که فراتر از نظم است به همین دلیل وجوهی از قرآن فراتر از بیان همه آنهاست.

انصاری با اشاره به اینکه وجوهی از قرآن وجود دارد که قابل ترجمه نیست، تصریح کرد: اوج قرآن در مباحث زبانی و نظم آن است. نظریه ترجمه قرآن به ما می‌گوید که گزاره‌هایی در قرآن ترجمه‌ ناپذیر هستند و حقیقت شرعیه به ما بیان می‌دارد که از نظر زبانی ما باید به یک دلالت در برابر الفاظ قرآنی قائل شویم، بیان سلیس یک نظریه ترجمه است که به ما در چنین دشوارگاهی نشان می‌دهد که باید چه کار انجام دهیم.

وی با بیان اینکه ترجمه عباراتی در قرآن داریم دشوار است، گفت: نمونه‌هایی از آن در سوره یوسف وجود دارد. معانی در این کلمات نهفته است که مترجمان از آن غافل شده اند. نظریه ترجمه به ما می‌گوید که از داشته‌های فرهنگی و ادبی خودمان چه بهره‌هایی می‌توانیم در ترجمه داشته باشیم و تکلیف ما با حروف موجود چیست.

انصاری با اشاره به اینکه واقعیت این است که ترجمه قرآن کاری بسیار سنگین و خارج از توان فردی است، افزود: ما غیر از تبیین نظریه ترجمه قرآن راه برای پیشرفت نداریم و جوازهای معمول در ترجمه قرآن کارایی چندانی ندارند.

ناچار به پذیرش زبان شناسان گوناگون در زمینه علوم قرآنی هستیم

در ادامه این نشست حجت‌الاسلام محمد علی کوشا منتقد ترجمه‌های قرآن کریم نیز با اشاره به اینکه قرآن کتابی بین‌المللی است، گفت: در دنیای امروز زبانها به هم نزدیک و ارتباطات بیشتر می‌شود. بنابراین ناچار به پذیرش زبان شناسان گوناگون در زمینه علوم قرآنی هستیم تا بتوانیم قرآن را به انواع مختلف زبان‌ها برگردانیم.

کوشا درباره فعالیت‌های خود گفت: کارهایی که من تاکنون به انجام رسانده‌ام در مورد ترجمه‌های قرآن و تفسیرهای قرآن بوده است. تاکنون بیش از 150 نقد در مورد ترجمه و تفسیرهای قرآن از قرن چهارم به این سو داشته‌ام که بخشی از آنها ترجمه‌های مستقل بودند و بعضی دیگر همراه با تفسیر که به انجام رسیده است.

وی در ادامه به برخی از ترجمه‌هایی که از قرن چهارم تاکنون انجام شده است اشاره کرد و گفت: قرن چهارم، پنجم و ششم قرون درخشش ادب و زبان فارسی است. ما در این قرون شاهد ترجمه‌های خوبی همچون ترجمه طبری و ابوالفتوح رازی بوده‌ایم و حدود هفت ترجمه کهن در این سه قرن داریم و این سیر ادامه پیدا می‌کند تا قرن 7 و 9 که یک یا دو ترجمه نیز در این دو قرن انجام شده است.

کوشا با بیان اینکه قرن دوازدهم، بهترین ترجمه این قرن یعنی ترجمه دهلوی انجام می شود، افزود: در قرن سیزدهم هم با ترجمه بصیرالملک مواجه هستیم که مقدمه‌ای شد برای ترجمه مرحوم مهدی الهی قمشه‌ای و ترجمه او از آنجا که در برابر آن حق‌التألیفی مطالبه نکرد به کرات به چاپ رسید و یکی از پرفروش‌ترین ترجمه‌های قرآن به زبان فارسی است.

وی با اشاره به اینکه قبل از انقلاب حدود 3 ترجمه داشتیم، گفت: ترجمه ابوالقاسم پاینده و زین العابدین رهنما که این دو به لحاظ نثر بسیار ادیبانه و نوع ترجمه شان تطبیقی و بسیار حائز اهمیت است. ترجمه دیگر مربوط به فیض‌الاسلام است با توجه به پرانتزهای زیادی که در شرح آن وجود دارد، ترجمه را از بعد تطبیقی به سمت ترجمه تفسیری سوق داده است.

این مترجم و منتقد ترجمه قرآن اظهار کرد: شخصاً بیش از 90 ترجمه منثور و 10 ترجمه منظوم قرآن پس از انقلاب را مورد بررسی قرار داده‌ام. باید بگویم در حال حاضر بالغ بر 70 ترجمه دیگر موجود هستند که هنوز به طبع نرسیده‌اند. البته باید به این نکته اشاره کنم که تجربه شخصی به من نشان داده است که کسی که بخواهد وارد جرگه مترجمان قرآن شود باید اعتماد به نفس و همچنین اشراف به دو زبان مبدأ و مقصد داشته باشد.

 کوشا در ادامه درباره ویژگی افرادی که می خواهند وارد جرگه مترجمان قرآنی شوند، گفت: کسی که می‌خواهد وارد جرگه ترجمه شود در مرحله نخست باید با دو زبان آشنا باشد و بر زبان فارسی به ویژه متون کهن فارسی تسلط کامل داشته باشد. مترجم قرآنی باید نثر معیاری زمان خود را در نظر گرفته و با نثر معیار قرآن را ترجمه کند. آشنایی با علوم بلاغی نیز از دیگر ویژگی‌های مترجم قرآن است که اگر کسی این علوم را خوب درک نکند نمی‌تواند ترجمه کند.

ترجمه قرآن به انگلیسی به علت فراوانی تکلم به این زبان است

در ادامه ویلیام (داوود) پیچی استاد آمریکایی تبار دانشگاه دوزجه ترکیه و مترجم قرآن کریم به زبان انگلیسی گفت: ابتدا خوشحالم که پس از پیروزی انقلاب اسلامی مجدد این فرصت دست داد که به ایران بیایم، اما اینکه چرا قرآن باید به زبان انگلیسی برگردان شود باید بگویم که دلیلش فراوانی تکلم مردم دنیا به این زبان است، زبانی که همچون عربی که روزگاری زبان علمی جهان بود اکنون جایگاهی در همه مناسبات انسانی دارد و قریب به 500 میلیون انسان به عنوان زبان مادری به این زبان تکلم می‌کنند و بالغ بر 80 میلیون نفر نیز به این زبان مجبور به تکلم در برخی مناسبات روزمره خود هستند.

اولین مترجم قرآن چه کسی بود؟

وی با اشاره به این موضوع که زبان وحی به حق باید زبان عربی باشد، افزود: اولین ترجمه قرآن به زبانی دیگر غیر از عربی توسط یک فارسی زبان که سلمان فارسی نام داشته و از صحابه پیامبر بوده انجام شده است. او سوره حمد را به فارسی برگرداند و از آنجا که عنوان شد قرآن کتابی جهانی است، لذا باید این کتاب به زبانی به غیر از زبان عربی که البته برای اعراب در همه کشورها قابل فهم است، ترجمه شود.»

ویلیام پیچی با بیان اینکه افراد برای ترجمه قرآن نیازمند مجوزهایی از سوی علمای دین هستند، گفت: حال این سؤال پیش می‌آید که چرا در آن زمان قرآن ترجمه نشده و بعد از گذشت سالیان قرآن ترجمه شده است. در پاسخ به این سوال می توان گفت که قرآن در ابتدا در میان اعراب نازل شد و آنها زبان عربی را می‌دانستند و با وجود لهجه و گویش های متفاوت به عنوان یک زبان مشترک بوده است. البته این تفاوت لهجه‌ها باعث شده تا ما زبان قرآن و حدیث را متفاوت ببینیم. به تدریج اسلام در خارج از شبه جزیره عربستان نیز انتشار یافت و ایران یکی از کشورهایی بود که اسلام در آن توسعه و ترویج شد. در حال حاضر نیز در تمام دنیا انتشار یافته است.

زمان نخستین ترجمه قرآن به زبان انگلیسی

وی با اشاره به ویژگی‌های زبان قرآن تصریح کرد: قطعاً زبان قرآن با زبان احادیث و روایات متفاوت است و در مورد برگردان قرآن به زبان انگلیسی باید بگویم که نخستین بار 500 سال پیش چنین اتفاقی افتاد، اما اینکه چه ضرورتی برای این کار یعنی ترجمه قرآن به انگلیسی احساس می‌شد شاید یکی از دلایلش ایجاد رخنه‌ای برای حمله به اسلام باشد.

پیچی در ادامه با اشاره به اینکه پیامبر اولین قاری و مفسر قرآن محسوب می شود، گفت: بسیار اهمیت دارد که قرآن را برای چه کسی ترجمه می‌کنیم و مخاطب ما چه کسی است. انگلیسی که در حال حاضر استفاده می‌شود، 2 هزار سال قبل وجود نداشته است. هر چند که اغلب ترجمه‌های قرآن به زبان انگلیسی پیچیده و غامض هستند مانند ترجمه عبدالیوسف علی در هند به سال 1967 که چنین ویژگی دارد.

وی با بیان اینکه اگر ترجمه قرآن درست با استفاده از واژگان قابل فهم صورت نگیرد و معادل‌سازی نشود، مخاطب زبان مقصد قادر به درک پیام آن نخواهد بود و لذا چرخه ارتباط کامل نشده است، اظهار داشت: به اعتقاد من دو نفر در ترجمه از قرآن به زبان انگلیسی سرآمد هستند یکی، یک یهودی عراقی به نام «ان جی داوود» و دیگری که آمریکایی‌تبار است با نام «تی جی اورین» که ترجمه‌های آنان قابل درک برای مردم حتی در سطحی عادی و معمولی است.

استاد دانشگاه دوزجه ترکیه در انتها به ترجمه انگلیسی قرآن توسط خودش اشاره کرد و گفت: این ترجمه با نام «آخرین کتاب خدا» به همراهی دوست مرحوم من که در یک حادثه رانندگی کشته شد شکل گرفت. حاصل 10 سال همکاری من با اوست که سه سال قبل منتشر شد و هر جا که ما دو نفر اختلاف نظر داشتیم، به تفاسیر مشهور برای رسیدن به یک اجماع مراجعه می‌کردیم.