توصیه‌هایی برای دور شدن عزاداری، از حاشیه‌های بی‌ثمر

به گزارش پايگاه خبري تحليلي «پارس»، ‫مهدی مسائلی در مباحثات نوشت: بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با جمعی از مداحان و ذاکرین اهل‌بیت علیهم‌السلام از آن روی که دربرگیرنده مطالب مهمی پیرامون مسائل مذاکرات اخیر هسته‌ای بود، بیشتر از همین جنبه مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت و تحلیل‌های سیاسی فراوانی به دنبال داشت. با این حال ایشان در قسمت ابتدایی سخنان خویش مطالب ارزشمندی را درباره مجالس مدح و منقبت اهل‌بیت علیهم‌السلام بیان داشتند که نیاز به تحلیل و تأکید بیشتری دارد.

مقام معظم رهبری در قسمتی از این فرمایشات با برشمردن ارزش معنوی مجالس سوگواری امام حسین علیه‌السلام گفتند: «اینکه ما مجلس عزاداری و مدح سیدالشهدا را که عظمت او به‌خاطر شهادت است، عظمت او به‌خاطر فداکاری در راه خدا است، عظمت او به‌خاطر گذشت است؛ گذشت از همه چیز، از همه خواسته‌ها، از همه مطلوب‌ها تبدیل کنیم به یک نقطه سبک، به یک جایی که یک تعدادی جوان لخت بشوند، بپرند هوا، بپرند پایین و ندانند چه می‌گویند، درست است؟ این شکر این نعمت است که خدا به شما داده؟».

به نظر می‌رسد مقام معظم رهبری در این سخنان گلایه‌های خویش را درباره ترویج و گسترش لخت شدن در مجالس عزاداری به‌صورت رسمی بیان داشتند، گلایه‌هایی که پیش‌تر به‌صورت غیررسمی توسط بعضی از مداحان اهل‌بیت علیهم‌السلام بیان شده بود. چنانچه حاج مهدی سلحشور پس از گزارش چند نمونه از سخنان مقام معظم رهبری در مخالفت با لخت شدن در مجالس عزاداری بیان نمود: «نکته‌ای که الحمدالله مؤید این موضع‌گیری ما شد، نکته‌ای بود که میثم مطیعی همین فاطمیه از آقا پرسیدند و گفتند آقا ما شنیدیم که شما قلبا با برهنه شدن مخالفید درست است؟ آقا فرمودند نه‌تنها قلبا، لسانا هم می‌گویم به دیگران هم بگویید.»

البته چنین رهنمودهایی همواره عکس‌العمل‌های متفاوتی به دنبال داشته است؛ به‌گونه‌ای که اگرچه بسیاری از مردم این توصیه‌ها را نصب‌العین قرار داده و توصیه‌های رهبری را بر سلایق و نظرات شخصی خویش مقدم می‌دارند، ولی با این حال عده‌ای نیز به دنبال تقابل و مخاصمه هستند و با فحص و جستجو در میان سخنان دیگر مراجع شیعه، به‌گونه‌ای جلوه‌گری می‌کنند که گویا بعضی از مراجع بزرگوار شیعه نظری مخالف با مقام معظم رهبری در این موضوع دارند.

اما توجه به این سخنان رهبری، نکات مهمی را روشن می‌سازد که می‌تواند فرصت را از فتنه‌گران غرض‌ورز بگیرد. اظهارنظر فقها و مراجع درباره صورت‌های عزاداری گاهی در جایگاه بیان حکم فقهی و قانون شرعی بیان می‌شود، به این معنا که فقها قصد دارند حکم شرعی بعضی از رفتارها را در عزاداری مشخص نموده و حرمت و یا جواز آن را برای مقلدین خویش بیان کنند. بدیهی است که در چنین صورتی مقلدین آن مرجع باید از این نظر و فتوا تبعیت کنند، و مقلدین مراجع دیگر نیز ضمن احترام به این حکم، طبق نظر مراجع خودشان عمل کنند. ولی گاهی مراجع بزرگوار توصیه‌هایی را برای ارتقای کیفیت عزاداری و اجتناب از به انحراف کشیده شدن آن، از اهدافش بیان می‌کنند.

در واقع بیان این سخنان از ناحیه مراجع بر مبنای استنباط‌های پیچیده فقهی نیست، بلکه بیان حقایقی عرفی و عقلی است که هر کسی می‌تواند به آنها دست یابد و بیان آنها از سوی مراجع و مقام معظم رهبری، تذکری بر این مطالب است که شور و عاطفه و احساسات عزاداران ممکن است آنها را از توجه به این نکات مهم غافل دارد. از این منظر سخنان رهبری نیز درباره لخت نشدن در مجالس سوگواری، توصیه‌هایی عمومی هستند که مخاطب آن، همه عزاداران و سوگواران امام حسین علیه‌السلام است؛ همه کسانی که عزاداری را با توجه به اهدافش در نظر دارند و می‌خواهند تأثیرات مثبت آن را در زندگی فردی و اجتماعی آنها نمایان شود.

اگرچه این توصیه مقام معظم رهبری ظاهری سلبی دارد و در آن به‌ظاهر از رفتارهایی همچون لخت شدن نهی شده است، ولی در واقع این سخنان توصیه‌هایی برای اثبات عزاداری و رشد معنوی مجالس سوگواری است، توصیه‌هایی که ضمن افزایش کارکرد معنوی و اجتماعی عزاداری، آن را از حاشیه‌های بی‌ثمر دور ساخته و به مجرای اصلی خویش بازمی‌گرداند. برای روشن شدن موضوع لازم است مثالی بیان کنیم؛ در شرع مقدس اسلام برای صحت نماز شرایطی بیان شده است، بی‌شک هر کسی که این شرایط را رعایت کند، نمازش صحیح است و مرتکب گناهی نشده است، اما آیا واقعا تنها با رعایت این قوانین و شرایط، نمازگزار می‌تواند به آثار معنوی نماز دست یابد؟! آیا به‌جز رفتارهایی که موجب بطلان نماز می‌شود، از رفتارهای دیگری نباید اجتناب نمود؟! آیا هر رفتاری را که به صحت نماز آسیب نمی‌زند، باید در نماز بجا آورد؟!

بی‌شک نمازگزار برای دست یافتن به ارزش معنوی نماز باید مجموعه‌ای از آداب ظاهری و باطنی را رعایت کند و همچنین از عواملی که او را از خضوع و خشوع بازمی‌دارد، اجتناب ورزد. درباره عزاداری نیز ممکن است بسیاری از رفتارها و صورت‌ها به‌خودی خود حکم فقهی حرمت نداشته باشند، ولی مسلم است که ترویج این روش‌ها موجب می‌شود عزاداری‌ها از اهداف خود دور شود و روحیه حاکم بر عزاداری، در راستای ارتقای سطح معنوی افراد و آگاهی‌های جامعه نباشد. مجلس امام حسین علیه‌السلام، باید مجلسی وزین و توأم با احترام باشد تا فیوضاتی که در این مجالس در حال فرود و نزول است، عاید عزاداران شود. با داد و فریاد و بالا و پایین پریدن و نعره زدن، نه‌تنها توجه معنوی برای خود شخص صورت نمی‌گیرد، بلکه نگاه دیگران نیز از محتوای عزاداری منحرف می‌شود.

بیشتر فقها در بیان حکم فقهی برهنه شدن در عزاداری گفته‌اند که در صورتی‌که نامحرم نباشد و همچنین این عمل مفسده‌ای همچون وهن مذهب را در پی نداشته نباشد، جایز بوده و اشکالی ندارد. ولی پیرامون این پاسخ‌ها دو نکته باید مورد توجه قرار گیرد، اول اینکه همان‌گونه که بیان شد حکم به جواز، به معنای حکم به لزوم و یا استحباب انجام این رفتارها نیست، همچنان‌که هر نهیی هم در مقابل این حکم به جواز نیست، مثلا ممکن است فقها مصرف بسیاری از خوراکی‌ها را به خودی خود حلال بدانند، ولی با این‌حال برای استمرار سلامتی افراد، توصیه به مصرف بعضی غذاها و اجتناب از بعضی دیگر می‌شود، زیرا بی‌شک مصرف بعضی از غذاها نه‌تنها نیازهای تغذیه‌ای را تأمین نمی‌کند، بلکه مغایر اهداف تغذیه‌ای انسان بوده و مصرف آن در طولانی‌مدت برای افراد ضرر هم دارد.

نکته دوم اینکه اگرچه ممکن است بعضی از عزاداران، شرایطی را که برای جواز بیان شد لحاظ کنند، ولی هنگامی‌که عملی گسترش پیدا کرد، افرادی نیز هستند که این شرایط را لحاظ نمی‌کنند، در این صورت تبعات منفی این رفتارها تنها مختص به خود آنها نیست، زیرا خصوصا در موضوع وهن مذهب، این رفتارها چهره‌ای متفاوت از عزاداری‌ها ارائه می‌کند و تأثیرات منفی آن برای همه عزاداران خواهد بود. از همین رو حداقل باید جلو گسترش چنین رفتارهایی گرفته شود و این رفتارها به عنوان روش‌هایی پسندیده و متداول رواج نیابند.

نکته مهم دیگر اینکه این سخنان مقام معظم رهبری تنها نهی از لخت شدن، بالا و پایین پریدن و… نیست، بلکه اینها نمونه‌ای از رفتارهایی هستند که روحیه‌ای متفاوت به عزاداری می‌دهند و مسیر آن را دگرگون می‌کنند. البته در مقابل، روش‌هایی نیز هستند که می‌توانند به استمرار و ارتقای معنویت عزاداری کمک کنند و از همین رو باید مورد تأکید واقع شوند. چنانچه سال گذشته در پی پخش عزاداری‌های پرشور مردم دارالعباده یزد از شبکه‌های سراسری سیما، رهبر معظم انقلاب این حرکت شورآفرین و شایسته را مورد تفقد و عنایت قرار دادند.

دفتر رهبر معظم انقلاب اسلامی اعلام کرد که ایشان پس از مشاهده عزاداری هیئت باغ گندم یزد فرمودند: برنامه شما را دیدم. خیلی خوب بود، هم از لحاظ سینه‌زنی، هم از لحاظ مداحی، هم از لحاظ دعاهایی که کردید. ان‌شاء‌الله موفق باشید.