مناظره یک سینماگر با عضو کمیسیون فرهنگی درباره توقیف برخی فیلم ها

بیژن نوباوه در نشست «سینمای اجتماعی و خطوط قرمز آن» که روز دوشنبه ۲۲ دی ماه در حوزه هنری برگزار شد، گفت: در سینمای بعد از انقلاب آثار بسیاری خلق شده است و فیلمسازان جوان زیادی رشد کردند اما با دسیسه هایی هم مواجه شدیم و دشمن سعی می کرد که فرهنگ ما را منحرف سازد و سبک زندگی و فرهنگ بومی سنتی ما را تغییر دهد.

در ادامه این جلسه فرشته طائرپور تهیه کننده فیلم «آیینه های روبرو» با بیان اینکه مجلس و سیاستگذاران باید مشخص کنند که نگران مخاطبان هستند یا هنرمندان، یادآور شد: این دو نگرانی دو شاخه مختلف است و روش های متفاوتی را هم طلب می کند. ما فیلمسازان بیشتر از نمایندگان و سیاستگذاران نگران هستیم که مخاطبان پای ماهواره هستند. ما برای آثار هنری خود سختگیری می کنیم و یک موی سفید را از ماست بیرون می کشیم و با این روندی که ما پیش می‌رویم مردم سریال های ماهواره را جایگزین آثار خودی می کنند.

او گفت: تلویزیون در جامعه کمتر توانسته با مخاطبان ارتباط برقرار کند و بیشتری آثاری که در آن ساخته می شود شعاری و کلیشه ای هستند. به این ترتیب ۷۰ درصد مردم در شهرها و روستاها مخاطب سریال های ترکی می شوند و می توان مشاهده کرد که مردم در مهمانی ها، تاکسی، مدرسه، دانشگاه و... درباره این سریال ها صحبت می کنند. در واقع این هجمه فرهنگی با ابزارهای درست توانسته فرهنگ خود را غالب کند و روی پیشخوان فرهنگی ما بیاید. این درد مشترک ما و سیاستگذاران فرهنگی است که هیچ گاه به عنوان یک درد مشترک به آن نگاه نشده است.

او ادامه داد: من فکر می کنم سینمای اجتماعی ما باید بیشترین نزدیکی به حوزه خبری را داشته باشد یعنی کار رسانه ای انجام دهد. در آمریکا بخش سینمای مستقل از جامعه انتقاد می کنند و به طور مثال موضوع پلیس خوب و بد را مطرح می کند اما اگر بخواهیم در حوزه سینمای اجتماعی ایران از چیزی دفاع کنیم به شعار و زمانی که می خواهیم انتقاد کنیم به سیاه نمایی تبدیل می شود.

در ادامه نوباوه با پذیرفتن سخنان طائرپور گفت: بله، سینما قرار نیست از پادشاهان تعریف کند. اسلام می گوید حق را بیان کنید حتی اگر علیه شما باشد و البته در جایی هم از دروغ مصلحتی برای آشتی و برقراری ارتباط زن و شوهر سخن می گوید.

او با اشاره به فیلم «لاله» گفت: ما باید واقعیت ها را بگوییم، این فیلم قرار بود در دولت قبل ساخته شود. من از کارگردان این فیلم پرسیدم هدف از ساخت آن چیست و او بیان می کرد که می خواهد زن ایرانی را به جهان معرفی کند اما آیا مشخصه زن ایرانی این است که می تواند راننده شود؟ وی بیان می کرد که برای این فیلم ۷ میلیارد هزینه شده است و ما جلوی ساخت آن را گرفتیم چرا که نمایندگان مجلس نماینده مردم و خود مردم هستند.

نایب رییس دوم کمیسیون فرهنگی مجلس با اشاره به فیلم دیگری عنوان کرد زمانی فیلم «آتشکار» را برای اعضای کمیسیون فرهنگی مجلس نمایش دادند. این فیلم نه تنها ارزش هنری نداشت بلکه مبتذل هم بود اما فیلمساز به من اعلام کرد که برای آن ۳۶۰ میلیون هزینه شده است و باید اکران شود تا هزینه خود را در بیاورد ما جلوی این فیلم را نگرفتم و خدا را شکر نمایش داده شد و مردم هم استقبال نکردند. بنابراین ما امضا نمی کنیم به طور مثال فیلمی اکران بشود یا نشود در صورتی که در قانون اساسی آمده است که نماینده مجلس باید درباره همه امور کشور نظر بدهد چون در واقع این مردم هستند که می توانند درباره امور خود نظر دهند و من نوعی چطور می توانم به راحتی از کنار فیلمی که ۷ میلیارد برایش هزینه شده است، بگذرم.

این نماینده مجلس شورای اسلامی اظهار نظر نمایندگان مجلس را نظارت دانست و گفت: اینها دخالت نیست بلکه نوعی صیانت فرهنگی است وگرنه حتی یک مورد هم پیدا نمی شود که کمیسیون فرهنگی به ارشاد بیان کند که به طور مثال فیلمی اکران نشود.

او در مورد دخالت مجلس در اکران و یا عدم اکران فیلم ها گفت: زمانی فیلمی ساخته می شود که با سناریویی که پروانه ساخت گرفته تفاوت بسیاری دارد مثل «یک خانواده محترم» که در خود سیما فیلم ساخته شد. سوال من این است آیا دیده بانی فرهنگی باید در کشور خاموش شود شما می توانید ببینید که برای یک روغن نباتی و یا روغن پالم چقدر سر و صدا می شود. چطور انتظار دارید که درباره امور فرهنگی سکوت کنیم.

نوباوه با اشاره به فیلم «گشت ارشاد» و قسمت هایی از آن عنوان کرد: در این فیلم سکانس هایی وجود دارد که حتی اسرائیل هم نمی تواند این چنین کار کند. باید در چنین مواقعی ممیزی وجود داشته باشد ممیزی در تمام دنیا وجود دارد. به طور مثال فیلمی همچون «مصائب مسیح» تنها در چند کشور توانست اکران شود و حتی در خود آمریکا هم تنها چند سالن بیشتر نداشت.

این نماینده مجلس گفت: در فیلمی مثل «عصبانی نیستم» سناریو با فیلمی که ساخته شده تفاوت بسیاری دارد. وزیر ارشاد یک بار در سخنانش بیان کرد که برای اکران فیلم ها نیازی به اجازه مجلس ندارد. پیش از این هم بر همین منوال بوده است و مجلس دخالتی در اکران فیلم ها نداشته است. همچنین باید از فیلم «خانه پدری» مثال بزنم که شخصی، فرزندش را می کشد و با کمک پسرش در همان خانه خود او را دفن می کند و پیشوند نامش هم کربلایی است، بعضی فکر می کنند مساله این فیلم بر سر حاکمیت است در حالیکه در این فیلم اصلا بحث حاکمیت مطرح نبوده است بلکه بحث تمامیت فرهنگی ما مطرح است. بعضی می خواهند مجلس را در برابر جریانی بگذارند و عنوان کنند که مجلس مخالف فیلم هاست.

او خطاب به طائر پور بیان کرد: خود شما در فیلم «آیینه های روبرو» روی لبه تیغ حرکت کردید و این فیلم موضوع بسیار مهمی را مطرح کرده بود اما تبدیل به مساله و مشکل نشد چون شما نخواستید.

طائرپور نیز در ادامه جلسه عنوان کرد: درست است که سانسور در همه جا وجود دارد اما سانسوری که در آمریکا هست بیشتر اقتصادی است و حتی اگر هم سیاسی باشد این کار به شکلی انجام می گیرد که چنین حواشی ای با خود نداشته باشد.

او گفت: اگر ما از دوره آقای بهشتی به عنوان دورانی خوب یاد می کنیم به این دلیل نیست که فیلم های مساله دار هم روی پرده رفتند، خیر. بلکه به این دلیل است که این اتفاقات علنی نمی شد. به نظر من مجلس نباید وارد بحث و جدل برای یک فیلم خاص شود. مثال هایی که آیا نوباوه زد به نظر من اصلا نمی بایست که این فیلم ها به صحن علنی مجلس و بعد به رسانه ها کشیده می شد. این اتفاقات می توانست پیشگیری شود زیرا تاثیر منفی این جنجال ها بسیار بیشتر است و همین الان اگر بعضی از فیلم های نامبرده اکران شود برخی از فروش آنها تحت تاثیر جوسازی های پیش آمده خواهد بود.

او با اشاره به فیلم «آیینه های روبرو» عنوان کرد: شما از فیلمی یاد کردید که در بسیاری از جشنواره های خارجی مورد استقبال قرار گرفت اما در ایران تنها در ۶ سالن اکران شد در صورتی که این فیلم توانست باعث تغییر نگاه بسیاری از خانواده ها و حتی آشتی آنها شود و نگاه خانواده ها را به موضوع ترنس ها به یک نگاه پزشکی تبدیل کرد.

این تهیه کننده سینما در ادامه با اشاره به داستان فیلم «خانه پدری» گفت: اگر به صفحه روزنامه ها نگاهی بیاندازید بسیاری از این قتل ها شامل همسرکشی و فرزندکشی را می بینیم که اسم بسیاری از افراد هم به شکلی طبیعی از اسامی مورد استعمال جامعه یعنی حسن، حسین، کربلایی و غیره است. بنابراین موضوع این فیلم چیز غیر طبیعی نبوده است.

او گفت: اگر ما حساسیت نداشته باشیم و حساسیت ها را علنی نکنیم چنین فضا و حاشیه هایی بوجود نمی آید.

این نویسنده با اشاره به اینکه جامعه ما زنانی مثل «فاطما گل» را بهتر از یک قهرمان ایرانی می شناسند، گفت: آقای نوباوه بیان کرد فیلم های مساله دار روی جامعه تاثیر می گذارد اما اگر این فیلم ها نمایش داده نشوند جامعه فیلم های بدتری را جایگزین می کند. به طور مثال در جامعه ایران شخصیت «فاطما گل» را بیشتر از یک قهرمان ایرانی می شناسند و سریال های ترکی، مسایلی مثل تجاوز و یا ازدواج تحمیلی را به شیوه ای که خودشان می خواهند مطرح می کنند. از طرف دیگر ما باید تنوع مخاطب را در نظر بگیریم آنچه که پدر من می پسندد با علایق فرزندم و حتی خود من ممکن است فرق داشته باشد و حالا باید دید که چه شده است که ماهواره ها توانسته اند به فصل مشترکی در ذائقه مردم برسند.

در ادامه این جلسه نوباوه با اشاره به یک آمار رسانه ای عنوان کرد: حدود ۱۸ هزار و ۲۵۰ شبکه در دنیا وجود دارد که تعداد ۴ هزار از این شبکه ها در ایران قابل دریافت است و از این میان 140 شبکه با زبان فارسی پخش می شوند. سوال من این است که چرا این شبکه ها برای ما برنامه پخش می کنند مسلما هیچ کس نمی تواند بگوید که آنها هیچ هدفی ندارند. سخن من این است که غربی ها می خواهند ما را نسبت به فرهنگ خود بی تفاوت کنند. امروزه دیگر حساسیت ها به فرهنگ ایرانی در میان نسل جوان وجود ندارد، به طور مثال اگر من بخواهم آهنگ فولکلوریک ایرانی پخش کنم فرزند خودم واکنش نشان می دهد و یا در نهایت ممکن است به موسیقی پاپ علاقه داشته باشد.

او در ادامه با اشاره به فیلم «پل چوبی» بیان کرد: داستان بسیاری از فیلم های ما مسایل جامعه نیست. درباره فیلم «پل چوبی» من از خود آقای ساداتیان پرسیدم که این فیلم مساله چند درصد از مردم جامعه است. من قبول دارم که در خانه ها ممکن است دخترکشی و یا قتل وجود داشته باشد اما این مساله چند درصد جامعه را به خود اختصاص می دهد که بخواهیم آن را برجسته کنیم آیا در کنار این مسایل مشکلات دیگری وجود ندارد؟

این نماینده مجلس با بیان اینکه ساخت بسیاری از فیلم ها آب به آسیاب دشمن ریختن بوده است، گفت: بسیاری از این فیلم ها با نیت خیر ساخته اند اما فیلم هایی هم هستند که ممکن است تلخ بوده باشند اما ارزش های زیادی داشته اند. به طول مثال فیلم «جدایی نادر از سیمین» فیلمی سراسر استرس بود اما ارزش های زیادی در خود برجسته کرده بود. یکی از آنها همین است که پسری حاضر است تحت هر شرایطی از پدرش نگهداری کند. یک آمریکایی که به راحتی پدر و مادر خود را از خانه بیرون می کند وقتی چنین فیلمی را می بیند تحت تاثیر قرار می گیرد.

او در ادامه با اشاره به سخن طائرپور درباره اینکه مجلس نباید به صورت مصداقی وارد بحث و جدل درباره فیلم ها شود، گفت: حاکمیت، ممیزی و قانون دارد و این مساله در همه جای دنیا وجود دارد. من برخلاف آنچه که گفته شد فکر می کنم اتفاقا مجلس باید در بحث تخلف ها وارد شود، به شکل درست به مساله بپردازد و آن را هدایت کند البته من قبول ندارم که مجلس باید محتوا ارائه کند. این مساله ارتباطی با مجلس ندارد اما تخلف ها باید جلوگیری شود زیرا امروزه نوعی سبک در سینمای ایران شده است که فیلمساز ابتدا فیلمنامه خود را تصویب می کند، موافقت را می گیرد و بعد سناریو را تغییر می دهد.

در ادامه این مناظره فرشته طائرپور نیز در واکنش به این سوال نوباوه که فیلم «خانه پدری» مشکل چند درصد از مردم جامعه است؟ گفت: آقای عیاری حق دارد اگر قصه خاصی او را دغدغه مند کرد آن را به یک فیلم تبدیل کند و یک فیلم بزرگسال حق دارد مخاطب خاص و بزرگسال خود را داشته باشد.

او در پاسخ به سوال نوباوه که پرسید این حق را چه کسی تعیین می کند؟ گفت: این حقی است که به هنرمند داده می شود. من قبول دارم که اگر هنرمندی برخلاف قانون و پروانه ساخت عمل کند تخلف صورت گرفته است اما این مساله دیگری است. شاید فیلم های زیادی باشند که خود من هم به داستان آنها علاقه ای نداشته باشم اما این حقی را از فیلمساز سلب نمی کند. همچنین باید گفت اگر تمام قصه ها آشنا و مثل هم باشند دیگر جذابیتی برای دیدن ندارند و از طرفی هنر، کارش این است که قصه ای را که قبلا دیده یا شنیده نشده به تصویر می کشد.

او گفت: ما باید بر اساس تنوع سلایق و زمانه خود پیش برویم. فرزند شما ممکن است موسیقی پاپ دوست داشته باشد چون فضای زمانه او ایجاب می کند.

او با بیان اینکه سختگیری در جامعه ایران بیشتر روی فیلم های خاص است، گفت: در جامعه درباره فیلم های سخیف صحبتی نمی شود در حالی که این فیلم ها با شوخی های سطحی که دارند بیشتر از سینمای جهان سطح سلیقه مخاطب را تغییر داده اند.

او گفت: درباره فیلم های اجتماعی هم باید گفت: این فیلم ها قرار نیست روی موافقان یک عقیده تاثیر بگذارند بلکه قرار است مخالفان یک عقیده را به تفکر وا دارند. در حوزه سیاسی هم خوشبختانه آنقدر کنترل امنیتی وجود دارد که هیچ نوع نگرانی نباید در این حوزه احساس شود.

طائرپور با اشاره به فیلم هایی که به فتنه ۸۸ پرداخته اند، گفت: آنچنان که فیلم «قلاده های طلا» نشان داد اگر فرض کنیم چند میلیون جوان در سال ۸۸ فریب خوردند؛ آیا این بد است که در جامعه فیلمی نمایش داده شود که این جوانان آرام شوند و به اپوزیسیون تبدیل نشوند آیا اشکالی دارد که فیلمی تولید شود که آنها را عصبانی نمی کند؟ چرا باید جلوی این فیلم ها گرفته شود؟

نوباوه در واکنش به سخن طائرپور بیان کرد که جلوگیری از فیلم «عصبانی نیستم» به این دلیل بود که سناریوی آن با چیزی که ساخته شد تفاوت بسیاری داشت.
او همچنین درباره این سخن طائرپور هنرمند حق دارد فیلمی را که می خواهد بسازد، گفت: باید حق جامعه را هم در نظر گرفت. من می خواهم شما حتی یک مورد را در دنیا نشان دهید که نظارت بر محتوای تولیدی وجود ندارد.

در ادامه این نشست فرشته طائرپور با اشاره به تاثیر مجلس در ایجاد یک فضای منفی عنوان کرد: روش مجلس نسبت به بعضی از فیلم ها به نوعی نشان دهنده عدم اعتماد به بلوغ تماشاگر و هنرمندان بوده است.

در پایان نوباوه نیز عنوان کرد: جوی که نسبت به مجلس ایجاد شده است موجب شده تا اثر منفی روی شما و هنرمندان بگذارد اما خود من حتی یک مورد در کارم سراغ ندارم که در اکران فیلمی دخالت کرده باشم در حالی که عده ای این جو را می سازند تا به شما که کار فرهنگی می کنید فشار بیاورند اما کار ما تنها حفظ صیانت فرهنگ کشور است پس باید در حوزه مسایل مختلف اظهارنظر داشته باشیم.

در حاشیه:
در ابتدای جلسه بعد از سخنان مقدماتی فرشته طائرپور، بیژن نوباوه بیان کرد که باید به همراه او یک کتاب بنویسد.

نوباوه قسمت هایی از سخنان مخملباف و همچنین تحلیلی بر یکی از فیلم های امیر نادری را در شبکه «من و تو» نمایش داد.

نوباوه در جلسه بیشتر از فیلم ها نام می برد و از طائرپور نیز می خواست که به صورت مصداقی مثال بزند و طائرپور بیان می کرد که به صورت مصداقی وارد بحث نمی شود.