چرا برخي به دنبال ترویج دهه‌های عزاداری؟
به گزارش پايگاه خبري تحليلي «پارس» به نقل از فارس حجت الاسلام و المسلمین مهدی مسائلی نویسنده کتاب «لعن‌های نامقدس» و از فعالان فرهنگی در سلسله یادداشت‌هایی به بررسی این افراط و تفریط و پاسخ به سوالات رایج پرداخته که این یادداشت‌ها به تدریج منتشر می‌شود:
گسترش روزهای عزا با چه قیمتی!؟
متأسفانه در سال‌های اخیر جریان خاصی در شیعه سعی و تلاش فراوانی می‌کند تا افراط‌گرایی را در کیفیت و کمیّت عزاداری‌ها گسترش دهد، به این معنا که از یک سو، عزاداری‌ها را به سمت اعمالِ خشن، وهن‌آمیز و غیرقابل توجیه هدایت می‌کند و از سوی دیگر، به گسترش و افزایش روزهای عزای عمومی در طول سال می‌پردازد، به‌گونه‌ای که در طولِ سال به جز ایامی انگشت‌شمار، مابقی روزها به عنوان روز مصیبت و عزا شناخته شود.
با این رویکرد افزون بر ایام مهمی همچون ماه محرم، فاطمیه و روزهای شهادت ائمه بزرگوار شیعه علیهم‌السلام، روزهای شهادت و یا وفاتِ منسوبین به اهل‌بیت- علیهم‌السلام- نیز از سوی این جریان عزای عمومی اعلام می‌شود و آنها از مردم می‌خواهند تا در این ایام نیز ضمن برپایی کاروان‌های سینه‌زنی، زنجیرزنی و سیاه‌پوش نمودن اماکن عمومی، از هرگونه خوشحالی و شادمانی اجتناب ورزند. همچنین این جریان اقدام به تأسیس دهه‌ها و مناسبت‌هایی جدیدی همچون دهه محسنیه، عاشورای شمسی، فاطمیه سوم و... نموده است و با گسترش عزای عمومیِ سالروز شهادت ائمه اطهار- علیهم‌السلام- به یک دهه و یا بیشتر، دهه‌هایی همچون دهه باقریّه، دهه صادقیّه، دهه کاظمیّه و... به وجود آورده است.
راست اینکه شخصیت‌هایی بزرگی همچون حضرت ابوطالب، حضرت خدیجه، حضرت ام‌البنین، حضرت ام‌کلثوم و... (علیهم‌السلام) در نزد شیعه قابل احترام بوده و لازم است با برپایی مجالس و همایش‌های خاصی به معرفی شخصیت آنها پرداخته شود، امّا آیا باید این مجالس حتما عنوان عزاداری داشته باشند و برای بزرگداشت آنها لازم است که کاروان عزا برپا نمود!؟ آیا شرع مقدس اسلام برای بزرگداشت هرشخصیتی به ما دستور برپایی عزاداری داده است؟
**آیا استمرار عزاداری پسندیده است؟
حقیقت آن است که از دید کلی استمرار عزاداری برای از دنیا رفتگان، از دیدگاه عقل و شرع، عملی قبیح و ناپسند است؛ زیرا استمرار و تجدید سوگواری، در واقع بیان اندوه و حسرت بی‌حاصل برای مرگ کسانی است که خداوند اَجَلِ حتمی آنها را مقدّر فرموده بود و از این جهت استمرار عزاداری برای آنها نوعی اعتراض به تقدیر الهی نیز به شمار می‌آید. اما با این حال، این موضوع استثنائی نیز دارد و آن عزاداری برای امام حسین- علیه‌السلام- است. زیرا اصولاً عزاداری برای آن حضرت، اعتراض به تقدیر الهی و حسرت خوردن برای مرگ یک شخص نیست، بلکه حسرت از عدم همراهی با جریان حق در کربلا، و اعتراض در مقابل جنایاتِ جریان باطل و یزیدیان تاریخ است.
از همین رو زمزمه معروف عزاداران حسینی همواره شعار «یَا لَیْتَنِی کُنْتُ مَعَکُم؛ ای کاش با شما بودم» بوده است.
پس عزاداری امام حسین- علیه‌السلام- وسیله‌ای برای رُشدِ معنوی انسان‌ها و احیاگر بسیاری از تعالیم الهی است و از همین جهت توصیه‌های فراوانی از ناحیه دین مبین اسلام در اهمیت برپایی آن وجود دارد. به دیگر سخن، گذاشتن نامِ عزاداری بر سوگِ امام حسین- علیه‌السلام- تنها از جهت صورت و ظاهر آن است، وگرنه این عزاداری در هدف و نتیجه تفاوتی آشکار با دیگر عزاداری‌ها دارد و بدین جهت در تعالیم شیعه و روایات اهل‌بیت- علیهم‌السلام- آمده است: «کُلُّ الْجَزَعِ وَ الْبُکَاءِ مَکْرُوهٌ سِوَى الْجَزَعِ وَ الْبُکَاءِ عَلَى الْحُسَیْنِ، عَلَیْهِ السَّلَامُ؛ یعنی: همه عزاداری‌ها و گریستن‌ها ناپسند است مگر عزاداری و گریستن برای امام حسین، علیه‌السلام.» (رک: شیخ طوسى، محمد بن الحسن، الأمالی، چاپ اول، قم: دار الثقافه، 1414 ق. ص 162)
همچنین در کتابِ معروف و معتبر کامل الزیارات نیز آمده است که امام صادق- علیه‌السلام- می‌فرمودند: «إِنَّ الْبُکَاءَ وَ الْجَزَعَ مَکْرُوهٌ لِلْعَبْدِ فِی کُلِّ مَا جَزِعَ- مَا خَلَا الْبُکَاءَ وَ الْجَزَعَ عَلَى الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍ علیه‌السلام فَإِنَّهُ فِیهِ مَأْجُورٌ. یعنی: براى بنده، عزاداری و گریستن در تمام امور مکروه و ناپسند است مگر گریستن و عزاداری کردن بر حسین بن علىّ علیهماالسّلام، که شخص در این گریستن مأجور و مُثاب می‌باشد.» (رک:ابن قولویه قمی، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، چاپ اول، نجف اشرف: دار المرتضویه، 1356 ش، ص 100.)
همچنان که در سیره عملی اهل بیت- علیهم‌السلام- نیز با وجود آنکه ایشان به استمرارِ عزاداری در سوگِ عزیزان خویش نمی‌پرداختند، امّا در دهه اول محرم و ایام عاشورای هرسال، توصیه به تجدید عزاداری برای امام حسین علیه‌السلام، و ذکر یاد واقعه عاشورا می‌نمودند.
**تفاوت عزاداری برای ائمه و امام حسین(ع)
با این حال در سال‌های اخیر، شیعیان به احترامِ دیگر ائمه بزرگوار علیهم‌السلام، نیز سالروز شهادت آنها را مورد تعظیم قرار داده‌اند و با برپایی مجالسی، ضمنِ بیان مناقب آن بزرگواران و مصائب وارده بر ایشان، به بزرگداشت مقام آن حضرات می‌پردازند، که بی‌تردید این موضوع امری پسندیده و مطلوب است و موجب تعظیمِ شعائر الهی و ترویجِ معارف اهل‌بیت خواهد شد. البته همواره صورتِ این مجالس با مجالسی که در ایام محرم تشکیل می‌شده، متفاوت بوده است و عزاداری در این روزها در سطحی پایین‌تر از ایام محرم، و به صورت ذکر مصیبت و گریه برای مصائب ائمه- علیهم السلام- برپا می‌شده است؛ همچنان‌که این عزاداری‌ها از سالروز شهادت ائمه- علیهم‌السلام- نیز فراتر نمی‌رفته است.
این سنت نیکو و مستمر شیعه باعث شده است که عزاداری ماه محرم همواره باشکوه انجام شود و اهدافی که اهل‌بیت- علیهم‌السلام- در ضمن ترویج عزاداری امام حسین- علیه‌السلام- به دنبال آن بوده‌اند، بهتر انتقال پیدا کند. هم‌چنانچه از اهل‌بیت علیهم‌السلام توجیهات و تفاسیری نیز درباره توجه خاص آنها به ماه محرم بیان شده است، آن‌گونه که امام حسن علیه‌السلام در جمله معروفی خطاب به برادرشان می‌فرمایند: «لَا یَوْمَ کَیَوْمِکَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّه؛ هیچ روزی مانند روز شهادت تو ای اباعبدالله نیست» (شیخ صدوق، الأمالی، ص 116 و سید بن طاووس، اللهوف على قتلى الطفوف، ترجمه فهرى، ص 25)
امام رضا نیز ضمن توصیه به بزرگداشت عزاداری ماه محرم می‌فرمایند: «یَا ابْنَ شَبِیبٍ إِنْ کُنْتَ بَاکِیاً لِشَیْءٍ فَابْکِ لِلْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السّلام؛ اى ابن شبیب! اگر می‌خواهی گریه کنى، بر حسین بن علىّ ابن ابی طالب علیهما السّلام گریه کن!» (عیون أخبار الرضا علیه السلام، ترجمه غفارى و مستفید، ج1، ص 605)
** چرا عاشورا روز مصیبت و حزن است نه روز وفات پیامبر(ص)؟
جالب این جاست که گاهی برای بعضی اصحاب ائمه علیهم‌السلام این سؤال به وجود می‌آمده است که چرا این همه تأکید تنها برای عزاداری امام حسین علیه‌السلام وجود دارد و برای سایر اهل‌بیت چنین توصیه‌هایی بیان نشده است!؟ از همین رو یکی از اصحاب امام صادق علیه‌السلام به نام عبد اللَّه بن فضل هاشمى نقل می‌کند که به محضر امام عرضه داشتم: «اى فرزند رسول خدا! چگونه روز عاشوراء روز مصیبت و حزن و جزع و گریه گردید، نه روزى که در آن رسول خدا صلّى الله علیه و آله قبض روح شده یا روزى که فاطمه سلام الله علیها در آن از دنیا رحلت کرده یا روزى که در آن امیر المؤمنین علیه‌السّلام به شهادت رسیده و یا روزى که امام حسن علیه‌السّلام در آن به وسیله سمّ شهید گردیدند!؟»
امام در پاسخ فرمودند: «روز امام حسین علیه‌السّلام از تمام ایام مصیبتش بزرگ‌تر می‌باشد زیرا اصحاب کساء که کریمترین مخلوقات و شریفترین آنها نزد خدا بوده پنج تن می‌باشند، پس وقتى نبىّ اکرم صلّى الله علیه و آله از بین ایشان رحلت کردند امیر المؤمنین و فاطمه و حسن و حسین علیهم السّلام باقى ماندند پس مردم ایشان را تسلیت می‌دادند و وقتى فاطمه سلام الله علیها از بینشان رفتند مردم امیر المؤمنین و حسن و حسین علیهم السلام را امر به صبر می‌نمودند و وقتى امیر المؤمنین علیه السّلام رفتند مردم حسنین علیهما السّلام را تسلیت می‌دادند و وقتى امام حسن علیه السّلام از دنیا رفتند مردم امام حسین علیه السّلام را تسلیت می‌گفتند و وقتى ایشان شهید شدند در اصحاب کساء احدى باقى نمانده بود که مردم به او تسلیت بگویند پس رفتن امام حسین از دنیا به مثابه این بود که تمام اصحاب کساء از دنیا رفته‌اند چنانچه بقاء آن حضرت همچون بقاء جمیع آنها بود لذا روز شهادت آن حضرت از نظر مصیبت از تمام ایّام بزرگ‌تر می‌باشد.» (علل الشرائع، ترجمه ذهنى تهرانى، ج1، ص 733)
اگرچه به نظر می‌رسد پاسخ امام در این روایت سخنی در حد فهم راوی و موقعیت خاص ایشان بوده است، ولی به هرحال مجموعِ سوال و پاسخ بیان‌گر آن است که تکیه و تاکید اهل‌بیت علیهم‌السلام، تنها بر عزدارای امام حسین علیه‌السلام بوده است.
با این وجود همانگونه که گذشت بعضی‌ها علاقه مند هستند که نوع عزاداری ماه محرم را در همه طول سال داشته باشند که این رفتارها می‌تواند آسیبهایی را در جامعه شیعی در پی داشته باشد. از جمله اینکه ترویج و گسترشِ این گونه نگاه‌های افراط‌گرایانه به عزاداری موجب می‌شود تا در مقابل، عده‌ای ناآگاه نیز به دامن تفریط بیفتند و در اصلِ عزاداری برای ائمه اطهار و خصوصاً امام حسین- علیهم‌السلام- خدشه نمایند.
**آسیب‌های گسترش‌دهه‌های عزاداری
همچنین ممکن است با به وجود دهه‌های متوالی و متمادی از روزهای عزا و مصیبت، مردم را به سمتی سوق دهیم که ناچار به حرمت شکنی در این ایام بپردازند و بی‌خبر از آنکه تأسیس این ایام از جانب بعضی مردم است و نه شرع، خود را در مقابل دین و شرع قرار دهند.
راست اینکه ترویج گسترش چنین نگاه افراط‌گرایانه ای به عزاداری از ناحیه دو گروه صورت می‌گیرد:
1.کسانی که درک درستی نسبت اهداف عزاداری ندارند بلکه خود عزاداری را هدف پنداشته‌اند و فکر می‌کنند که: (إنَّ الدُّنیا و مَا خَلَقَ لِاَجْلِ اِقامَهِ عَزاء؛ یعنی: دنیا و هرچه خلق شده است به هدف برپایی عزاداری است)
پس فکر می‌کنند که همه چیز و از جمله حیاتِ آنها مقدمه‌ای برای عزاداری است؛ و به جای آنکه بکوشند تا اهداف عزاداری را در زندگی خویش تجلی دهند، گسترش بی ضابطه آن را در دستور کار خویش قرار داده‌اند.
2. عده‌ای برای آنکه نفوذ خویش را در بین مردم گسترش دهند، درصدد هستند تا ایام سوگواری و عزا را افزایش دهند، چون تنها از راه ترویج افراط‌گرایی در مجالس عزاداری است که می‌توانند مردم را به سمت خویش فرا بخوانند و هنری جز این ندارند. اگر بخواهیم صریح‌تر سخن بگوییم نان و آب آنها در گسترش روزهای عزاداری است.
متأسفانه این عده برای از میان برداشتن منتقدان از روشهای غیر اخلاقی نیز بهره می‌برند و آنها را به مخالفت با عزاداری متهم می‌کنند، چنانچه پس از انتقاداتی که اخیرا نسبت به ترویج دهه محسنیه صورت گرفت مدعی شدند که منتقدان نه تنها با عزاداری مخالف هستند بلکه منکر وجود حضرت محسن علیه‌السلام و مصیبت‌های رفته بر حضرت زهرا سلام الله علیها نیز می‌باشند!
چیزی که مسلم است این که چنین رفتارهایی با بسیاری از آموزهای دینی هم‌خوانی ندارد و متأسفانه گسترش و تبلیغِ فزاینده این روش‌ها و عدم مخالفت صریح علما با آن موجب شده است تا بعضی از مردمِ ناآگاه در دو راهی تفریط و افراط قرار گرفته و بی‌اطلاع از طریقِ اعتدال، یکی از این دو مسیر را دنبال کنند. البته خوشبختانه چندی پیش، یکی مراجع عالی‌قدر شیعه که در علم و فقاهت زبانزد مجامع علمی حوزه هستند، نکات ارزشمندی در این باب بیان داشتند. به گزارش پایگاه اطلاع رسانی آیت الله العظمی شبیری زنجانی، این مرجع عالی قدر عصر روز چهارشنبه (21/12/1392) در جمع تعدادی از روحانیون و طلبه‌های حوزه علمیه قم که در دفتر ایشان حضور داشتند، ترویج دهه‌های پیاپی عزاداری را زمینه ساز رویگردانی جامعه از عزای اهل بیت علیهم السلام دانستند و گفتند: «همین طور پشت سر هم دهه درست کردن، توسط جامعه قابل پذیرش نیست و به مرور زمان زمینه انکار مجموعه عزاداری‌ها را به وجود می‌آورد. افراط در عزاداری‌ها به تفریط می‌انجامد.» این فقیه وارسته با تأکید بر اینکه موضوع هتک عزاداری را عرف تشخیص می‌دهد و مسأله‌ای شرعی نیست، خاطرنشان کردند: «حدیث خاصی راجع به مدت زمان عزاداری‌ها وجود ندارد. از نظر شرعی هتک حرمت عزای اهل بیت –علیهم السلام- خلاف شرع است، اما این که چه کاری هتک حرمت است را خود افراد باید تشخیص بدهند.»
ایشان افزودند: «عقیده ما درباره اینکه آیا شادی در ایامی غیر از روز شهادت، موجب هتک حرمت می‌شود یا خیر، حجت نیست بلکه تشخیص این موضوع بر عهده عرف است جامعه مشخص می‌کند تا چه زمانی باید عزا نگه داشته شود.» ایشان با ابراز نگرانی از اینکه عده ای امروزه با افراط در عزاداری‌ها زمینه هتک حرمت را فراهم می‌کنند فرمودند: «این افراد در این زمینه مسئولند. آیا واقعا کسی که مدعی محب اهل بیت –علیهم السلام- بودن است موظف به چنین کارهایی است!؟ امروزه برخی از منبری‌ها و بعضی از مداح‌های بی تقوا حرفهای بی سند و مجالس بی‌سندی را ترویج می‌کنند نظر عرف، پس از ترویج آن در جامعه، ممکن است به اینکه هرگونه مجلس شادی در این ایام، هتک حرمت باشد تغییر کند البته در این صورت موضوع هتک حرمت محقق است و افراد هم شرعا موظفند هتک حرمت نکنند ولی آیا ما باید دنبال این باشیم که آنقدر در اذهان مردم بعضی از مصادیق را به عنوان هتک عزاداری مطرح کنیم و آن را تبلیغ کنیم تا واقعا عرف آن را هتک بداند؟ آیا شرع چنین سفارشی به ما کرده است؟»
ارسال نظر