با فیس‎بوک و وایبر می‎شود کتاب‌خوان شد؟

امروزه در دنیا در کنار کتاب‌خوانی کاغذی، کتاب‌خوانی دیجیتال هم رونق گرفته است. همچنین شبکه‏‎های اجتماعی به فضایی برای ترویج کتا‌ب‌خوانی تبدیل شده‏اند و کتابخانه‏‎های دنیا با ایجاد شبکه‎های اجتماعی برای علاقه‎‏مندان در حال وارد کردن کتاب به این شبکه‏‎ها هستند.

اما آیا ما هم در کتابخانه‏‎های کشور توانسته‎‏ایم از این فضا برای ترویج کتاب‌خوانی بهره ببریم؟

به گزارش پارس ، ایسنا میزبان نشست «راهکارهای افزایش کتاب‌خوانی از طریق شبکه‌های اجتماعی» (بررسی تجربه‌های موفق) بود که توسط سازمان انتشارات جهاددانشگاهی برگزار شد.

در این نشست، کارشناسان حوزه دانش‎شناسی و کتابداری بر اهمیت استفاده از شبکه‎های اجتماعی برای ترویج کتاب‌خوانی و لزوم آموزش و فرهنگ‎سازی برای استفاده مفید از این شبکه‏ها تاکید کردند.

به گزارش خبرنگار ایسنا، صدیقه محمداسماعیل، عضو هیات علمی گروه علم اطلاعات و دانش‎شناسی دانشگاه آزاد اسلامی، با اشاره به اهمیت شکل‌گیری جامعه اطلاعاتی گفت: ما امروز در جامعه اطلاعاتی به سر می‌بریم. در جامعه اطلاعاتی همه ابعاد حول محور اطلاعات و شیوه‌های انتقال اطلاعات متمرکز است. برای ترویج کتاب‌خوانی از راه شبکه‏‎های اجتماعی هم باید بر محمل‏هایی متمرکز شویم که به سرعت دادن و آسان‏تر کردن این عادت کمک کنند. طبیعتا شبکه‎های اجتماعی، رسانه‎های اجتماعی و نشر الکترونیک در این زمینه موثر است. حرکت به سوی دانش‏محوری و داشتن شرکت‌های دانش‌بنیان و دانایی‎محور اهمیت دارد که در سخنان مقام معظم رهبری هم هست.

امیررضا اصنافی، مدیر گروه آموزشی علم اطلاعات و دانش‎شناسی و رییس کتابخانه دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی دانشگاه شهید بهشتی، هم با اشاره به اهمیت اطلاعات گفت: ما در جامعه‎ای زندگی می‌‏کنیم که با چالش نبود توجه به اطلاعات مواجه هستیم و بخش بزرگی از جامعه اهمیت اطلاعات را درک نکرده‎اند. اطلاعات به معنای آگاه بودن است. در دوره‎ای رقابت کشورها بر اساس محصولاتی بود که تولید می‌کردند. اما در عصر حاضر اطلاعات به عنوان کالا مطرح است و این کالا کمتر دچار کهنگی می‌شود. هرقدر از این اطلاعات بیشتر استفاده شود، اطلاعات وارد چرخه‎ای می‏شود که بیشتر مورد استفاده قرار می‏‏‏‎گیرد.

او افزود: وقتی می‌بینیم اطلاعات چقدر حائز اهمیت است، باید به این توجه کنیم که مساله اساسی ما فقط کتاب نخواندن نیست، کتاب تنها محملی برای اطلاعات است. مساله اساسی ما بی‌توجهی به اطلاعات و نبود درک اهمیت اطلاعات است. ما باید نیاز اطلاعات خود را درک کنیم. شاید ما عادت نداریم فکر کنیم این موضوع در جامعه پیامدهای فکری و اخلاقی دارد که بعدا خودش را نشان می‎دهد؛ کتاب خواندن هم بخشی از این احساس است. در بحث از کتاب خواندن باید به این بپردازیم که کتاب‌خوانی چه فایده‎ای دارد. اگر جامعه‏ای کتاب‌خوان باشد و در بعد وسیع‎تر اهمیت اطلاعات را بداند و راه‎های کسب اطلاعات را بداند، هر کدام از این افراد در جامعه تاثیر مثبت دارند. قرار نیست اطلاعات فقط روی کاغذ باشد، بخشی از داده‎ها قابل دیدن و شنیدن هستند و در بخش‎های مختلف قابل استفاده‌اند.

در ادامه، صدیقه محمداسماعیل درباره چگونگی بهره گرفتن کتابخانه‏‎ها از امکانات شبکه‏‌های اجتماعی گفت: کتاب ‌خواندن از نظر من جزو نیازهای اولیه است، انسان‏های اولیه انتقال اطلاعات را جزو نیازهای اولیه خود دیده و برای آن راه حل‎هایی ایجاد کرده‌اند، در حال حاضر هم انسان به دنبال پاسخ‏گویی به این نیاز است و آن را از روش‎های گوناگون دنبال می‎کند.

این کارشناس افزود: ما الآن از سویی با شرایط تحریم اطلاعاتی و از سوی دیگر با سونامی اطلاعاتی مواجهیم. در این شرایط که ما نیاز به تشخیص سره از ناسره داریم، به یک نظام فیلترینگ نیاز داریم که اطلاعات را بهنگام‏تر و با ارزش افزوده بیشتر در اختیار مخاطب قرار بدهد. رسانه‏‎های اجتماعی هم تعاریف متفاوتی دارند؛ در واقع این رسانه‌ها به مخاطبان خود امکان اشتراک محتوا می‏دهند و برای جمع زیادی امکان تولید محتوا و جابه‌‏جایی آن را می‎دهند. اکنون وظیفه ما شناسایی جنبه‎های مثبت این رسانه‏‏‏‎ها و استفاده از آن‎هاست. این‌جاست که ما می‎توانیم بهترین بهره را از شبکه‎های اجتماعی ببریم و علایق و سلایق مخاطبان را تشخیص دهیم و در این عرصه موفق باشیم.

در ادامه، اصنافی درباره این موضوع که چقدر رسانه‏های اجتماعی می‌توانند تهدید برای مطالعه باشند، گفت: اطلاعات به تنهایی کافی نیست. اگر هر کدام از ما دانشی را که داریم بسط ندهیم این اطلاعات فایده ندارد. ما در کنار اطلاعات به ارتباطات نیاز داریم. اطلاعات در عصر حاضر پدیده‏ای است که با همراهی با ارتباطات امکانات فراوانی را برای ما ایجاد کرده است. مخاطبان با استفاده از رسانه‏های اجتماعی گفته‏اند که نمی‌خواهند تنها مخاطب باشند و می‌خواهند تولیدکننده مخاطب هم باشند.

او ادامه داد: اما چالشی که رسانه‏های اجتماعی می‎توانند داشته باشند به آموزش و درک ما از این رسانه‎ها بازمی‌گردد. اگر ما بخواهیم به جنبه مثبت نگاه کنیم می‌توانیم بگوییم این رسانه‌ها تاثیرات مثبتی هم می‌توانند داشته باشند. به هر حال استفاده از این رسانه‏ها امکانات سوءرفتارهایی را فراهم می‌کنند و این بستگی به هر آدم دارد.

اصنافی نیز درباره نقش کتابخانه‌های الکترونیک در مطالعه گفت: این‌ها وسیله‏ای هستند برای مخاطبان، خصوصا آن‏هایی که با رسانه‎‏های نو انس و الفت دارند. نسل جدید، نسلی هستند که با اینترنت بزرگ شده‎اند و ما باید این نسل را بشناسیم و با تغییرات آن‏ها، زمینه را برای این نسل فراهم کنیم و از آن‎ها عقب نمانیم. بعضی از شبکه‏ها و کامیونیتی‏‎هایی در شبکه‎های اجتماعی هستند که مربوط به کتاب هستند؛ مانند the book lovers، good readers، library think و غیره. این شبکه‎ها در محیط‎های بین‌المللی این امکان را فراهم کرده که افراد تجربه‏های کتاب‌خوانی خود را به اشتراک بگذارند. در ایران هم ما سایت booki.ir را داریم که از سوی نهاد کتابخانه‏های عمومی ایجاد شده است.

صدیقه محمداسماعیل هم در ادامه با تاکید بر این‌که رسانه‎های جدید سد راهی برای کتاب خواندن نیستند، بیان کرد: امروز با پیدایش اینترنت، فضا کمی تعاملی‎تر شده است، در نتیجه فرمت کتاب‌خوانی به خود شکل جدیدتری گرفته است. گرچه هنوز کتاب‏های چاپی از معنا نیفتاده، اما امکان‎های تازه‎ای به روی ما گشوده شده است. امروز ما با نسل جدیدی مواجه هستیم که نسل گوگل هستند و ما باید آگاهانه چالش‎ها و فرصت‎های برخورد با این نسل را بشناسیم. این رسالت قشر اندیشمند ماست. نسل جدید ما با این محیط آشنا هستند. ما با قرار دادن کتاب‏های خوب در این محمل و بر این موج می‏توانیم آن‌ها را راضی کنیم. ما در مقابل این نسل البته هنوز کسانی را داریم که ترس استفاده از رسانه را دارند. اما جوانان با این فضا آشنا هستند و ما باید به سوی آن‌ها حرکت کنیم.

امیررضا اصنافی نیز تاکید کرد: باید توجه کرد امروز بخشی از جوانان ما مجهز به سواد اطلاعاتی نیستند و دید انتقادی به شبکه‌های اجتماعی ندارند. این رسانه برای آن‏ها تنها منبع کسب اطلاعات است. یکی از اتفاق‎هایی که در کتابخانه‏‎ها می‏تواند بیفتد، این است که کانال‎های دسترسی به اطلاعات درست تسهیل شود. اقدام گوگل در ایجاد گوگل اسکولار قدمی در این راه بود که بتوان از این راه به اطلاعات علمی دست پیدا کرد.

در ادامه محمداسماعیل درباره نقش شبکه‎های اجتماعی در هرزخوانی گفت: فیلترینگ اطلاعات و رصد و کنترل اطلاعات از سوی کتابداران حرفه‏‌یی می‏تواند در این زمینه موثر باشد. می‌توان در این نقش با این پیامدهای منفی مبارزه کرد و این‌جاست که حرفه کتابداری بامعناتر می‎شود. وظیفه ما در هر حال ترویج مطالعه و داشتن بهترین عملکرد است. لازم است دوره‎های آموزشی خاصی برای استفاده حرفه‏‌یی از رسانه‎های اجتماعی داشته باشیم. باید زیرساخت‌های فرهنگی و آموزشی هم برای ایجاد بستر مناسب فراهم شود.

همچنین اصنافی درباره نقش شبکه‎های اجتماعی و چگونگی استفاده از علم مفید از راه این شبکه‏ها گفت: اگر ما بخواهیم از علم نافع از طریق این شبکه‎ها استفاده کنیم به موارد زیادی بستگی دارد. مهمترین عامل آموزش و فرهنگ‌سازی است. ما نباید فرزند خود را رها کنیم که با این شبکه‏ها همراه شود؛ این اولین چالش موجود است؛ این‌که به فرزندمان آموزش بدهیم چه استفاده‎های بیشتری می‏تواند از این شبکه‎ها داشته باشد و خودش را تنها به موارد سطحی محدود نکند.

او افزود: اگر بخواهیم نمونه‏‎های قابل توجه استفاده از شبکه‏های اجتماعی برای کتاب‌خوانی را مثال بزنیم می‏توانیم انجمن‏های کتابداری کشورهایی چون کانادا، آمریکا و سنگاپور را مثال بزنیم که چطور از طریق این شبکه‏ها اطلاع‎رسانی و ترویج کتاب‌خوانی را آموزش می‏دهند. حتی در پایگاه یوتیوب یا حتی پایگاه فارسی‌زبان آپارات می‌توان موارد آموزشی بسیاری یافت. پایگاه‌های دیگری هم هستند که در زمینه کتاب‌خوانی و دیگر موارد آموزشی قابل استفاده هستند. اما کتابخانه‎های ما با مشکلاتی مواجه هستند؛ آن هم کمبود خلاقیت در کتابدارها و روزمرگی و بی‎علاقگی به فناوری و مقاومت در برابر فناوری است. کتابخانه‎های عمومی دانشگاه مردم هستند، اما این کتابخانه‎ها خلاق نیستند.

او سپس درباره بقای کتابخانه‏‌ها در عصر کتابخانه‎های دیجیتال گفت: در جهان کتابخانه‎ها در حال به‌روز کردن خود هستند. اگر ما هم امروز با فناوری‎ها به‌روز نشویم محکوم به فنا هستیم. گرچه به هر حال کتابخانه‏های کاغذی همچنان خواهند ماند، اما باید با توجه به نیاز مخاطب به‌روز شوند.