توسعه حمل ونقل عمومي درون شهري روي ريل کم توجهي

پايگاه خبري تحليلي «پارس»- مريم خديوي- در سال ۱۳۳۱ حمل و نقل درون شهري به مديريت شهري واگذار شد و در سال ۵۹ هم امور مربوط به تاکسي راني را قانونگذار به عهده شهرداري گذاشت. پس از آن هيئت وزيران تصدي امور حمل و نقل درون شهري را به شهرداري ها واگذار کرد، در برنامه پنجم توسعه هم مديريت يکپارچه حمل و نقل شهري در اختيار شهرداري ها قرار گرفت. کارشناسان حوزه حمل و نقل از کل جابه جايي مسافر ۹۶ درصد را مربوط به جابه جايي مسافر درون شهري مي دانند. اتوبوس و ميني بوس هر روز در ۱۰۰ شهر کشور ۱۷ ميليون نفر را جابه جا مي کند که سهم ۲درصدي از جابه جايي روزانه شهري را دارد، تاکسي و ون در ۱۰۰شهر کشور ۳۲درصد در جابه جايي ها نقش دارند، اما سهم استفاده از خودروهاي شخصي در جابه جايي ها بسيار بالاست به طوري که درتهران فقط ۴۰ درصد خودروهاي تک سرنشين در ساعات اوج ترافيک در سطح شهر تردد مي کنند. به هر حال اتوبوس، مترو و تاکسي هر سه وسايل نقليه عمومي درون شهري هستند اما با آن که در شهرها جابه جايي ها افزايش يافته است هنوز اين ناوگان نتوانسته نقش خود را در حمل و نقل عمومي به طور کامل ايفا کند. کارشناسان حمل و نقل معتقدند به منظور کاهش ترافيک و آلودگي هواي کلان شهرها به خصوص تهران، تنها راه حل موجود تقويت سيستم حمل و نقل عمومي اعم از مترو و اتوبوس و تاکسي است به طوري که در سفرهاي درون شهري کشور حمل و نقل عمومي توسط اتوبوس و ميني بوس فقط توانسته 1.8 درصد در جابه جايي ها نقش داشته باشد.

به گفته مدير دبيرخانه شهرداران کلان شهرهاي کشور، دولت طي سال هاي گذشته به تعهدات قانوني خود در حوزه توسعه و تجهيز حمل و نقل عمومي در کلان شهرها عمل نکرده است، در حالي که سالانه بايد ۱۰ هزار ميليارد تومان اعتبار در لايحه بودجه براي تجهيز و توسعه حمل و نقل کشور در نظر بگيرد که ۴ هزار ميليارد تومان از آن مبلغ سهم حمل و نقل درون شهري است.ميرنجاتي اظهار داشت: دولت بايد ۵۰درصد هزينه ساخت خطوط ريلي درون شهري را پرداخت کند که اين سهم نيز تاکنون به صورت کامل پرداخت نشده است و اعتباري که به اين بخش اختصاص داده مي شود، کمتر از تکليف قانوني دولت مي باشد.وي افزود: طي سال هاي گذشته و با افزايش آلودگي هوا در کلان شهرهاي کشور، موضوع استفاده از حمل و نقل پاک در چارچوب خطوط مترو و قطارشهري در دستور کار قرار گرفت که در اين مدت تنها کلان شهرهاي تهران، مشهد و شيراز موفق به راه اندازي خطوط ريلي شدند و ديگر کلان شهرها هم به دليل مشکلات مالي از اين مهم بازمانده اند. به گفته دکتر امير جعفرپور مديرکل دفتر حمل و نقل درون شهري سازمان شهرداري ها و دهياري هاي کشور طبق برنامه پنجم توسعه سهم ناوگان حمل و نقل عمومي براي سفرهاي درون شهري بايد تا پايان برنامه به ۷۵ درصد برسد که تحقق آن در شهرهاي مختلف متفاوت است و به طور کلي بيش از ۵۰ درصدمحقق شده است که اين رقم براي شهر تهران ۶۸ درصد است.

صفايي کارشناس حمل و نقل شهري نيز گفت: ۴ ميليون وسيله نقليه در تهران تردد مي کنند که اين وسايل نقليه روزانه يک هزار و ۲۰۰ تن آلاينده توليد مي کنند. بيش از ۸۰ درصد آلودگي اين شهر ناشي از تردد خودروهاست که براي کاهش آلودگي هواي کلان شهرها تجهيز و راه اندازي حمل و نقل ريلي شهري ضرورت دارد هم اکنون کلان شهرهاي تهران و مشهد از حمل و نقل ريلي شهري برخوردارند که روزانه بيش از ۴ ميليون مسافر توسط اين خطوط ريلي جابه جا مي شوند و اصفهان، شيراز، تبريز، کرج، اهواز، قم و کرمانشاه نيز در حال ساخت و تجهيز سامانه ريلي شهري هستند که هم اکنون ۶درصد از جابه جايي روزانه در اين شهرها توسط خطوط ريلي انجام مي شود.معاون امور شهرداري هاي سازمان شهرداري هاي کشور از تهيه سند آسيب شناسي حمل و نقل عمومي و ترافيک شهري کلان شهرها از سوي وزارت کشور و ارائه آن به کميسيون خاص امور کلان شهر تهران و ساير کلان شهرها در دولت خبر داد و گفت: اين سند مي تواند برخي مشکلات موجود در اين عرصه را حل کند.

دکتر علي نوذرپور گفت: يکي از بخش هاي اين سند موضوع آلودگي هواست زيرا سهم حمل و نقل در ايجاد آلودگي هوا در بسياري از شهرهاي آلوده کشور حدود ۸۰ درصد است که ميزان آن بالاست و بايد به موضوع معاينه فني خودروها توجه جدي شود، تحقق نيافتن سهم سامانه هاي حمل و نقل عمومي از سفرهاي شهري بر اساس ماده ۱۶۲ برنامه پنجم توسعه يکي ديگر از موضوعات اين سند است زيرا هم اکنون تعداد خودروهاي فرسوده در ناوگان حمل و نقل شهري افزايش يافته و با يد سهم جابه جايي ها در شهرها با حمل و نقل عمومي به ۷۵ درصد برسد که با اين رقم فاصله داريم.نوذرپورگفت: مديريت تقاضاي سفر درکلان شهرها يکي ديگر از بخش هاي اين سند مي باشد زيرا امروزه با وجود توسعه چشمگير زيرساخت هاي شهري به دليل نبود کنترل مناسب تقاضا با گسترش سطح شهرها و به تبع آن افزايش تعداد سفرها، شاهد کيفيت نامناسب شاخص هاي حمل و نقل شهري هستيم و کلان شهرها نيازمند سياست هاي کنترل تقاضاي سفرهاي درون شهري هستند.

آلايندگي بالاي ناوگان حمل و نقل عمومي در شهر تهران
به گفته مديرعامل شرکت کنترل کيفيت هواي تهران تهران با ناوگان حمل و نقل عمومي آلوده کننده هوا مواجه است و درصد انتشار آلايندگي از خودروهاي ديزلي بالاست.

وقتي خودروهاي ديزلي بدون کنترل آلايندگي در شهرها تردد مي کنند، آلودگي هوا به ويژه درکلان شهرهارا رقم مي زنند.

در حالي که بر اساس مصوبات هيئت وزيران خودروهاي بالاي ۲۰سال ممنوعيت تردد دارند اما هنوز اين مصوبه اجرا نشده است.

سهم وسايل نقليه در جابه جايي شهروندان
بر اساس مطالعات انجام شده در توسعه حمل و نقل شهري، امروزه به ترتيب در شهرهاي کوچک و بزرگ بين ۵ تا ۴۵درصد جابه جايي ها با ترابري همگاني بين 45 تا 30درصد با استفاده از تاکسي، بين 50 تا 35درصد با استفاده از وسايل شخصي و بين ۲ تا ۶درصد با موتورسيکلت و توسعه حمل و نقل ريلي است و مترو تنها در برخي کلان شهرها آن هم به شکل کندي در حمل و نقل عمومي موثر است، به طوري که تنها در تهران کمتر از ۳۰درصد ترابري همگاني با استفاده از مترو و قطارشهري در حال انجام است.

توسعه حمل و نقل عمومي در برنامه پنجم توسعه
طبق قانون برنامه پنجم توسعه، دولت مکلف است با رعايت قانون و سياست هاي کلي اصل ۴۴ براي ايجاد مديريت يکپارچه حمل و نقل درون شهري اقدام کند. قانون پنجم توسعه تأکيد بر استفاده بيشتر از ناوگان حمل و نقل عمومي دارد و مطابق آن بايد ۷۵درصد سفرهاي درون شهري به وسيله ناوگان حمل و نقل عمومي انجام شود که هنوز نتوانسته ايم به اين رقم دست يابيم.

ضرورت ورود بخش خصوصي به حمل و نقل درون شهري
دکتر اميرجعفرپور(مديرکل دفترحمل ونقل درون شهري سازمان شهرداري ها)- با اجراي قانون هدفمندسازي يارانه ها، رشد و بهبود خوبي در ناوگان حمل و نقل درون شهري به وجود آمد اما در چهار سال اخير تغيير چشمگيري در اين حوزه صورت نگرفته است با آن که تقاضاي سفرهاي درون شهري افزايش داشته اما عرضه ثابت بوده است.

از اين رو نياز است که رشد عرضه را با يک مديريت بر ناوگان حمل و نقل عمومي شهري که افزايش اتوبوس به ميني بوس، تاکسي و مهم تر از آن توسعه مترو را به دنبال داشته باشد پيگيري شود و اين امر نياز به تدابير پيگيرانه دارد.يکي از ابزارهاي موجود که بتوانيم عرضه را در حوزه حمل و نقل شهري بهبود دهيم، گسترش سيستم هاي حمل و نقل هوشمند است، سامانه هوشمند در تمام دنيا با اين رويکرد فعال است که از امکانات موجود بتوان بيشترين بهره را برد، بهره وري در اتوبوس هاي هوشمند دو برابر افزايش يافته است. 

امروزه ۷۰ شهر کشور داراي سيستم اتوبوسراني هوشمند هستند و ۵شهر کشور از جمله مشهد و تهران صددرصد از سامانه هوشمند در اتوبوسراني برخوردارند و اميد است تا پايان سال همه ۱۰۰ شهر کشور از اين سامانه هوشمند بهره مند شوند.برنامه راهبردي براي تاکسي ها و هوشمندسازي آن ها تهيه و تدوين شده که به زودي ابلاغ مي شود.

سند ۵گانه براي آسيب شناسي حمل و نقل درون شهري براي کلان شهرها تدوين و به کميسيون اصلي دولت ارائه شده است و اين سند در انتظار تصويب مي باشد که با تصويب اين سند بسياري از مشکلات فراروي ترافيک و حمل و نقل شهري رفع مي شود.هم اکنون از لحاظ جابه جايي مسافر در سطح شهر با کمبود مواجه نيستيم زيرا خودروهاي کرايه اي و آژانس ها نيز به مسافران خدمات مي دهند و به دنبال اين هستيم که خودروهايي که غير از پلاک زرد در سطح شهر خدمات عمومي مي دهند ساماندهي شوند و به شکل ناوگان رسمي درآيند که اين امر در دستور کار قرار دارد و توسعه حمل و نقل ريلي درون شهري يا مترو در مشهد و تهران فعال است و به تازگي اعتبارات خوبي هم اين دو شهر دريافت کرده اند. 

در شيراز هم به زودي شبکه مترو راه اندازي مي شود و علاوه بر اين ۳ شهر، ۶ شهر ديگر در حال اقدام براي راه اندازي مترو هستند و مطالعات اوليه انجام شده است.پيش نويس برنامه ششم توسعه براي حمل و نقل درون شهري تهيه شده است و در اين برنامه به دنبال بهره گيري از فناوري نوين و روز دنيا و مديريت عرضه و تقاضا در اين حوزه هستيم. بودجه پيشنهادي سال آينده با بودجه سال جاري هيچ تفاوتي از لحاظ اعتباري نداشته است لذا بايد براي بهبود وضعيت بهتر حمل و نقل درون شهري به مشارکت بيشتر بخش خصوصي توجه کنيم زيرا وقتي بخش خصوصي وارد اين عرصه شود قطعا با موفقيت هايي همراه خواهد بود.

ايجاد مترو متناسب با توسعه شهرها نبوده است
هروي زاده- درصد زيادي از ترافيک سنگين در شهرهاي بزرگ به دليل استفاده از خودروهاي شخصي است. با آن که توسعه حمل و نقل عمومي شهري را در چند سال اخير شاهد هستيم، اما هنوز متوليان اين حوزه نتوانسته اند راه حلي براي رفع مشکل حمل و نقل درون شهري ارائه دهند و از ترافيک و آلودگي کلان شهرهايي نظير تهران، مشهد، اصفهان و... بکاهند. هم اکنون راه اندازي مترو به عنوان شبکه حمل و نقل عمومي مناسب در شهرهاي بزرگ متناسب با توسعه شهرها پيشرفت نداشته است. ياوري، کارشناس حمل و نقل و مهندس ترافيک نيز با بيان اين مطلب افزود: در کلان شهري نظير تهران ۴۵درصد از سفرها از طريق وسايل نقليه شخصي انجام مي شود که تردد خودروهاي شخصي به خصوص تک سرنشين مشکلاتي مانند ترافيک سنگين، راه بندان ها، افزايش تصادفات رانندگي و قربانيان، آلودگي هوا و افزايش زمان سفر و اتلاف وقت شهروندان و همچنين مصرف سوخت فسيلي را در پي دارد. وي افزود: مهار تبعات ناشي از وضعيت نامناسب حمل و نقل و ترافيک کلان شهرها، بدون برنامه ريزي، مديريت، مهندسي ترافيک و اجراي اقدامات مقتضي و پويا ميسر نيست. مطابق آمار موجود در اغلب کشورهاي پيشرفته و اروپايي براي هر ۲نفر يک خودروي سواري وجود دارد در حالي که در ايران براي هر ۶نفر يک خودرو وجود دارد، اما تا ده سال پيش براي هر ۱۶نفر يک وسيله نقليه شخصي وجود داشت بنابراين سرانه تعداد خودروها در ايران به سرعت در حال افزايش است و محدوديت فضاي شهري، تراکم جمعيت و افزايش تعداد خودروها اغلب شهرهاي ايران رابا مشکل ترافيک مواجه کرده است. اين کارشناس حمل و نقل معتقد است: حمل و نقل پاک کليد اصلي حفظ محيط زيست و کاهش آلودگي هواي شهرهاست و بايد سيستم حمل ونقل به گونه اي تجهيز شود که مردم به استفاده از حمل و نقل عمومي تشويق و ترغيب شوند. استفاده از حمل و نقل ريلي درون شهري يکي از عوامل رسيدن به اين مهم است اما تاکنون سياست گذاري دولت ها براي رونق و به کارگيري اين وسيله نقليه عمومي درخور توجه نبوده است و راه اندازي مترو در شهرهاي بزرگ با تأخير اجرا شده و متناسب با رشد و توسعه شهري پيشرفت نداشته است. وي يادآور شد: هنگ کنگ يکي از پرتراکم ترين شهرهاي جهان است اما سيستم حمل و نقل عمومي در اين شهر به گونه اي طراحي شده که يکي از موفق ترين شهرها از لحاظ حمل و نقل عمومي شهري محسوب مي شود. به طور تقريبي ۹۰درصد از سفرهاي شهري در هنگ کنگ توسط حمل و نقل شهري انجام مي شود، متروي شهر هنگ کنگ روزانه ۶۰هزار نفر را در محدوده ۸۰کيلومتري جابه جا مي کند که در نوع خود بي نظير است. اين کارشناس ترافيک گفت: براي ساخت و توسعه حمل و نقل درون شهري بايد با برنامه جامع و مدون پيش رفت و از تجارب ديگر کشورها بهره گرفت تا بتوانيم معضل ترافيک و آلودگي هوا را که در اغلب شهرها با آن مواجه ايم، کاهش دهيم.