بحران سرویس بهداشتی در تهران و کشور/ قضای حاجت در خیابان

پايگاه خبري تحليلي «پارس»- شهرزاد همتی-در حالی که بنا بر گزارش سازمان یونیسف، بالغ بر سه میلیارد نفر در جهان فاقد توالت هستند و روزانه هم چهار هزار نفر بر اثر ابتلا به اسهال جان خود را از دست می‌دهند. خواستیم نگاهی به وضعیت توالت‌های عمومی در ایران و تهران بیندازیم و ببینیم مطابق با آمارهای جمعیتی وضعیت سرویس‌های بهداشتی در کشور خودمان چگونه است. طبیعی است که هر شهروندی با توجه به فعالیت اجتماعی روزانه‌اش انتظار دارد که خدماتی را در این حوزه از مدیران شهرداری دریافت کند. یعنی همان‌طور که مدیران و مسئولان شهرداری از ما توقع دارند در حفظ و نگهداری شهر کوشا باشیم، گل‌ها را از میادین نچینیم، صندلی‌های شهری را خراب نکنیم و به خدمات شهرداری ‌آسیب نرسانیم، شهروندها هم انتظار دارند که از خدمات عمومی بهره ببرند. خدماتی مانند فضای سبز، آبخوری‌های بهداشتی، صندلی‌های شهری، خدمات رفت و آمد شهری با قیمت مناسب و البته توالت عمومی. شهروندان، گاهی تا نزدیک به دو‌سوم از اوقات شبانه‌روز خود را خارج از خانه می‌گذرانند و بسته به امور روزمره و ارتباطاتی که با مکان‌های بیرون از محل کار خود دارند، نسبت زمانی قابل‌توجهی را در محیط شهر به سر می‌برند. در این نسبت زمانی فرد نیازهای ضروری خود را هم باید برطرف کند. یکی از نیازهای هر فردی استفاده از توالت است، بنابراین شهروندان از مدیران شهرداری انتظار دارند که درباره توالت‌های عمومی احساس امنیت کنند.

قضای حاجت در خیابان

با وجود سمینارهای جهانی که درباره اهمیت توالت‌های عمومی برگزار می‌شود، این مساله در ایران آن‌طور که باید و شاید مورد توجه قرار نگرفته است. عدم وجود توالت‌های تمیز و بهداشتی در شهرها به اندازه کافی و وضعیت اسفبار دستشویی‌های بین راه نشان می‌دهد که هنوز مشکل فضای بهداشتی در کشور حل نشده باقی مانده است. در روزهای تعطیل کافی است، سری به دستشویی‌های پارک‌ها بزنید و به صف طولانی آنها نگاه کنید. دستشویی‌هایی که تنها چند ساعت قابل استفاده هستند و بعد از مدتی به دلیل عدم رعایت بهداشت از سوی شهروندان و عدم لوله‌کشی مناسب، قابل استفاده نخواهند بود؛ دستشویی‌هایی که یکی در میان خرابند و هیچ‌کس هم حضور آنها را جدی نمی‌گیرد. موضوعی که یکی از مشکلات گردشگران خارجی است و از طرف دیگر مشکلات زیادی را برای شهروندان ایجاد کرده است. همیشه می‌شود گلایه‌های زیادی را درباره توالت‌های عمومی در شهر تهران شنید. جالب اینجاست که در شهرداری هم درباره تعداد توالت‌های قابل استفاده شهری هیچ آمار مستدلی وجود ندارد.

به‌نظر می‌رسد به‌رغم اهمیت، ضرورت و تاکید فراوان برخورداری از محیط‌های سالم و بهداشتی به‌عنوان توالت‌های عمومی در شهرها و ازجمله تهران، هنوز به این نیاز اساسی، آن‌طور که باید و شاید توجه نشده و همواره در طرح‌های شهری بنا بر ملاحظات خاصی از پرداختن به چنین نیازی، اجتناب شده است. این ملاحظات خاص همراه با محدودیت عرضه زمین و در نتیجه گرانی آن، کمبود اختصاص مکان مناسب برای احداث توالت‌های عمومی را نیز به‌دنبال داشته است. به دلیل همین بی‌توجهی‌ها تحقیقات کمی هم در این زمینه انجام شده است. جالب اینجاست که شهروند در صورتی که نتواند به سرویس‌های بهداشتی سالم دست پیدا کند دنبال راه‌های دیگری برای رفع مشکلش می‌گردد. به پاساژها و سینماها و مساجد پناه می‌برد و در صورتی که ماجرا خیلی اورژانسی شود حتی کنار خیابان و لابه‌لای شمشادهای سطح شهر هم رضایت می‌دهد. گاهی هم مقاومت بیش از حد تا رساندن خود به یک مکان امن برای قضای حاجت باعث می‌شود سلامت جسمی و روانی افراد به خطر بیفتد. دکتر مهدی زرگر، فوق تخصص مجاری ادرار و بیماری‌های کلیوی با تاکید بر لزوم توجه به توالت‌های شهری می‌گوید: «یکی از موارد بسیار مهم در بحث بیماری‌های کلیوی، بحث ماندن ادرار در مثانه است که باعث عفونت در مثانه و مجاری ادرار و اختلال در عملکرد مثانه می‌شود. مشکلی که بسیاری از ایرانی‌ها به آن مبتلا هستند و متاسفانه این بیماری روزبه‌روز در بین جوان‌ها در حال افزایش است، چراکه جوان‌ها وسواس بیشتری دارند و به دلیل عدم وجود توالت‌های عمومی مناسب در شهر، ترجیح می‌دهند قضای حاجت خود را به زمانی موکول کنند که در خانه هستند و همین باعث می‌شود دچار عفونت‌های کلیوی بشوند.

بحران سرویس بهداشتی در کشور

رحمت‌الله حافظی، عضو کمیسیون سلامت شورای شهر تهران درباره وضعیت دستشویی‌های عمومی در تهران و ایران می‌گوید: «اگر بخواهیم وضعیت مطلوب را در نظر داشته باشیم و به ازای هر هزار نفر یک توالت را در نظر بگیریم، تهران باید مطابق جمعیت خود که 12 میلیون نفر است، 12 هزار توالت عمومی داشته باشد. در زمان دولت قبلی وعده داده شد که هزار توالت عمومی ساخته خواهد شد که حتی یک توالت عمومی هم اضافه نشد و این وعده هرگز محقق نشد. مشایی، رئیس سابق سازمان میراث فرهنگی و گردشگری هم وعده داده بود که تا سال 90 به ازای هر 25 کیلومتر جاده در کشور یک توالت عمومی اضافه خواهد شد، این اتفاق هم هرگز نیفتاد. حمید بقایی که آن زمان قائم‌مقام سازمان میراث فرهنگی بود، ساماندهی سرویس‌های بهداشتی بین‌راهی را از مهم‌ترین برنامه‌های در دست اقدام این سازمان دانست و اعلام کرد که 600 واحد توالت عمومی راه‌اندازی خواهد شد که این اتفاق هم نیفتاد. پس از آن بود که در خبرها آمد احداث توالت‌های جاده‌ای توسط اسپانیایی‌ها صورت خواهد گرفت و شرکت‌های خصوصی هم اعلام همکاری کرده‌اند و اتفاقات خوبی در راه است. اما اسپانیایی‌ها هم موفق نشدند چراکه وزارت بهداشت اعلام کرد ساختن 1000 سرویس بهداشتی در عرض یک سال ممکن نیست. همه این مسائل باعث شد که بحث توالت‌های عمومی در کشور تا مدت‌ها مسکوت باقی بماند. ما در شورای شهر اعلام کرده‌ایم که ساخت توالت‌های عمومی و بازسازی بخش عمده‌ای از آنها حداقل 30 میلیارد تومان اعتبار می‌طلبد و البته متولی این مساله هم سازمان میراث فرهنگی و گردشگری است. در هر صورت این مساله در دستور کار شورای شهر تهران قرار دارد.» حافظی در ادامه برای پیدا کردن راهکاری برای حل معضل توالت‌های عمومی می‌افزاید: «حل معضلات شهری نیازمند روش‌های پژوهشی است. این مساله باید در اسناد تحقیقاتی شهرداری تهران بررسی و موضوع ابعاد اجتماعی و فرهنگی نیز مطالعه شود، از طرف دیگر بررسی سرانه‌های مطلوب سرویس بهداشتی و همچنین مشورت با کشورهای موفق آسیایی گره‌گشا خواهد بود. از طرف دیگر تشویق محلات با برگزاری مسابقه تمیزترین توالت عمومی مناطق نیز می‌تواند اثربخش باشد.»

شاید برایتان جالب باشد اگر بدانید که هر انسان به‌طور متوسط دو سال و هشت ماه از عمرش را در توالت می‌گذراند، همین میزان اهمیت توجه به سرویس‌های بهداشتی را مشخص می‌کند. مساله بهداشت عمومی و توالت‌های عمومی به یکی از مشکلات ما در جذب توریست نیز تبدیل شده است. اما این مساله فقط محدود به توالت‌های بین‌راهی نیست، ‌عدم نظارت کافی به توالت‌های رستوران‌ها و سینماها هم باعث می‌شود بسیاری از این توالت‌ها غیرقابل استفاده بمانند. مهدی حجت، قائم‌مقام سابق سازمان میراث فرهنگی و گردشگری می‌گوید: «به‌طور کلی سرویس‌های بهداشتی در جاده‌ها وضع خوبی ندارند، اما ما هرچه به مراکز توریستی نزدیک می‌شویم با شرایط بهتری روبه‌رو می‌شویم. نبودن توالت‌های فرنگی در سطح شهر نیز توریست‌ها را با مشکلات زیادی روبه‌رو می‌کند. من قبلا هم گفته بودم که دولت می‌خواهد به گردشگری توجه کند، اما وقتی ما دستشویی درست و درمان سرراهی نداریم چطور می‌خواهیم توریست جذب کنیم؟ مردم ما به درستی از سرویس‌های بهداشتی استفاده نمی‌کنند و شاید دلیل این مساله آن باشد که یک مکان عمومی است و متعلق به شخص نیست و این حق را به خود می‌دهد که آن را کثیف کند. از طرفی این سرویس‌ها باید در اماکن پرتردد ساخته شوند که اغلب این اتفاق نمی‌افتد.»

دستشویی‌های مکانیزه

پارک شهر تهران، که یکی از بزرگ‌ترین پارک‌ها محسوب می‌شود از هشت سرویس بهداشتی بهره می‌برد که هر کدام پنج واحد دستشویی دارند. مریم نصیری یکی از کارمندان شهرداری که مسئول نظافت یکی از دستشویی‌هاست و ماهانه 600هزار تومان برای این شغل دریافت می‌کند، می‌گوید: «ما موظفیم هر یک ساعت یک بار این دستشویی‌ها را تمیز کنیم و اگر این یک ساعت به دو ساعت برسد، دیگر دستشویی‌ها قابل استفاده نخواهند بود. دستشویی‌ها از ساعت 7 صبح تا 7 بعدازظهر دایر هستند و شب‌ها به دلیل تجمع معتادها بسته می‌شوند.» ماجرای دستشویی‌های عمومی در تهران و ایران ادامه‌دار است. ماجرایی که مدتی به سرویس‌های مکانیزه‌ای رسید که در سطح شهر افتتاح شدند، سرویس‌های سه دقیقه‌ای که با شلنگ و درب اتوماتیک که تنها یک سال دوام آوردند و بعد از مدتی خراب شدند. انگار این معضل قرار است همچنان لاینحل باقی بماند...