آینده مذاکرات هسته‌ای با ایران بسیار روشن است

به گزارش پارس , تسنیم به نقل از مؤسسه بروکینگز، سوزان ملونی، کارشناس مسائل ایران در این اندیشکده معتقد است با توجه به اینکه پس از مذاکرات اخیر در ژنو واکنش های منفی از هیچ یک از اطراف مذاکرات دیده نشد و با در نظر گرفتن جدیتی که مقامات ایرانی در این مذاکرات نشان دادند، می توان به آینده مذاکرات هسته ای بسیار امیدوار بود.

درست پس از آنکه بن بست سیاسی که دولت آمریکا را با مشکل مواجه ساخته بود پایان یافت، مهمترین مذاکرات جهان در هفته جاری در ژنو اتفاق افتاد. گفتگوی هفته گذشته بر سر برنامه هسته ای ایران اولین دور از گفتگوهای هسته ای ایران پس از انتخاب حسن روحانی به عنوان رئیس جمهور این کشور در ماه ژوئن، اتفاع اقتاد. این گفتگو به نحو دیگر اولین آزمون واقعی است که نشان خواهد داد شعار انتخاباتی روحانی مبنی بر بازگرداندن اعتبار و ترمیم اقتصاد ایران می واند فرایند مذاکراتی سازنده تری را به دنبال داشته و جاه طلبی های هسته ای ایران را محدود کند.

در طراحی چارچوبی که قرار است مهمترین دغدغه های جامعه بین الملل را در مورد فعالیت های هسته ای پوشش دهد، ایران اولین مانع این آزمون را پشت سر گذاشت. با این حال ژنو همچنان به مثابه آغاز است و هر چند که متأسفانه بسیار دیر این اتفاق افتاده است بیشتر از یک دهه پس از آشکار شدن کامل فعالیت های هسته ای تهران و تنها بعد از آنکه تحریم ها ده ها میلیارد دلار هزینه بر ایران تحمیل کرد و دسترسی آن به سیستم مالی بین المللی را تخریب نمود. سرعت گرفتن در حرکت رو به جلو در مورد چنین مسئله حساسی به مثابه دستاوردی واقعی در این فرایند است، اما هیچ کس نباید به لبخند و اظهارات شیرینی که در ژنو در مورد عبوری جدی از بحران به گوش رسید، دل خوش کند. واشنگتن و تهران بالاخره راهی را برای حل بن بست هسته ای یافتند، اما مواضع واگرا و استرار سیاست های داخلی در هر دو طرف به این معناست که تا رسیدن به توافقنامه ای واقعی راه پرتلاطمی در پیش است.

با در نظر گرفتن پیشینه مسئله هسته ای و تیرگی روابط دوجانبه، این امر نباید چندان جای تعجب باشد. هیچ فرد عاقلی نباید انتظار داشته باشد که در همین هفته در ژنو از بن بست عبور کنیم؛ یکی از مقامات ارشد آمریکایی در پایان گفتگوهای ژنو در کنفرانس مطبوعاتی چنین گفت: « نمی توانم صفت مناسبی برای فرایندی که در دو روز گذشته اتفاق افتاد پیدا کنم. این تنها یک شروع است. هر آغازی به دشواری می تواند گرهی از کار باز کند چرا که شما به نوعی تکه های یک پازل را فقط به روی میز ریخته اید. »

با این حال، تمایل آشکار روحانی برای حل بحران هسته ای که با تغییر و تحولات جدی گره خورده است که در جریان سفر اخیر وی به نیویورک به وقوع پیوست، به طور اجتناب ناپذیر و تغییر ناپذیری، انتظاراتی را به وجود آورد. با توجه به فضای رسانه ای بسیار متشنج در ژنو که به دست روزنامه نگاران زنگ خطری را روشن کرد و بی صبری کنگره آمریکا برای دست یافتن به نتیجه و تلاش دولت اوباما برای به تأخیر انداختن آخرین لایحه تحریمی علیه ایران، انتظارات مذکور تأثیر جدی بر اولین دور مذاکرات می گذارد. مدیریت کردن این انتظارات در جریان چند ماه آتی، به همان میزان دشوار خواهد بود که برای رسیدن به توافقی مطابق میل واشنگتن، تهران و دیگر بازیگران داخل در این ماجرا، باید تلاش کرد.

جزئیات محدود آنچه که در ژنو بحث شد حاکی از آن است که مقامات هر دو طرف خواهان آن هستند که این ماجرا از ایشان جدا شود. مفاد طرح پیشنهادی که تهران در این گفتگوها ارائه کرد، علنی نشده است و مقامات ایرانی که چیزی در اختیار روزنامه نگاران قرار نمی دهند و بر اساس گفته های منابع ناشناس این طرح مجموعه اقداماتی را در بر دارد که به نظر کمتر از آنچیزی است که واشنگتن و شرکای بین المللی وی برای آن تلاش می کنند. مذاکره کنندگان ایرانی به طور آشکار اعلان کرده اند که تهران می تواند اجرای پروتکل الحاقی معاهده منع گسترش تسلیحات هسته ای را آغاز کند که می تواند بازرسی از سایت های هسته ای اعلان شده را تسهیل کند. گزارش های رسانه ای ایران نیز نشان می دهد که طرح پیشنهادی شامل این موارد است: تعلیق شش ماهه غنی سازی ۲۰ درصد، اقداماتی برای منع انباشت ذخایر این اورانیوم « متوسط» غنی شده و اظهار تمایل بیشتر برای بحث در مورد اندازه و چشم انداز غنی سازی سطح پایین ایران.

با این حال گزارش های رسانه ای به علاوه بیانیه های مطبوعاتی منصوب به مقامات ارشد ایرانی در هنگامه مذاکرات ژنو، مسائل مختلفی را در مورد اینکه ایران تا چه حد در باب مسائلی که غربی ها و کارشناسان آنها را جدی می خوانند حاضر است همکاری کند: تأسیسات غنی سازی زیر زمینی در فردو، راکتور آب سنگین در اراک که قرار است سال آتی به کار گرفته شود و پافشاری ایران بر گسترش ذخایر اورانیوم کمتر غنی شده. برای واشنگتن نیز مسائلی در مورد میزان انعطاف در مذاکرات مطرح است؛ هر چند که در تیم مذاکراتی آمریکا چند کارشناس تحریم وجود دارد، مقامات آمریکایی و شرکای بین المللی ایشان اصرار داشتند که بیشتر یا حتی همه محدودیت های کنون بر سیستم بانکی و بخش انرژی ایران باید بر جای خود باقی بماند تا زمانی که توافقی همه جانبه منعقد گشته و به طور کامل اجرا گردد. همچنین حتی با اینکه مذاکرات ژنو در حال پیگیری است، یک لایحه بسیار جدی تر در سنای آمریکا انتظار بحث و تصویب را می کشد و الزامات سیاسی چنین مصوبه ای تقریباً بدون هیچ شکی بر هر گونه انگیزشی که مذاکرات با تهران را تسهیل می کند، برتری و اولویت دارد.

این در حالی است که اخبار موثق خوبی از ژنو به گوش می رسد. برای شروع، تیم مذاکراتی ایران برای توافق آماده است، که این به مثابه پیشرفتی جدی نسبت به ادوار پیشین مذاکرات است. در هشت سال گذشته، تهران به شدت مخالف انجام اقدامی جدی برای برطرف ساختن نگرانی های بین المللی در مورد مسئله هسته ای خود بود. به نظر می رسد که این ماجرا تغییر کرده است و در حالی که هر دو طرف همچنان فاصله جدی تا رسیدن به توافقات واقعی دارند، این واقعیت که ایرانی ها اکنون به طور فعال به دنبال راه کارهایی هستند که از مسائل جدی مذکور رفع نگرانی کنند به مثابه مبنایی خوشبینانه است که رسیدن به توافق ممکن است. وزیر امور خارجه ایران محمد جواد ظریف در آغاز سخنان خود یک پاورپوینت ارائه کرد اقدامی که جدیت رویکرد ایران نسبت به این مذاکرات را بیش از پیش آشکار کرد. عباس عراق چی، معاون وزیر امور خارجه در مصاحبه با یک روزنامه نگار ایرانی توضیح داد که « در واقع برای هر نگرانی یک راه حل وجود دارد. برای مثال اگر خارج کردن اورانیوم غنی شده از کشور برای ما یک خط قرمز باشد، از طرق دیگری نگرانی در مورد این مسئله را برطرف خواهیم کرد. ما این طرح های پیشنهادی را بر سر میز مذاکرات آوردیم و این طرف مقابل است که باید در مورد آنها فکر کرده و پاسخ دهد. »

با توجه به آنکه تا کنون پیشرفتی صورت نگرفته، یک چنین اقدامی، برداشتن گامی سریع رو به جلو تلقی می شود اما لازم است که به خاطر داشته باشیم تیم مذاکراتی پیشین ایران معمولاً با این رویکرد وارد مذاکرات هسته ای می شد که ظاهراً هیچ تمایلی به رسیدن به توافق یا حتی گفتگو در مورد فعالیت های هسته ای ایران نداشت. در چنین فضایی، مذاکره کنندگانی که تلاش می کنند پاسخی جدی به نگرانی های خاص غربی ها بدهند و مکانیسم هایی را طراحی کنند که شفافیت بیشتر داشته و محدودیت های واقعی بر برنامه هسته ای ایران وضع کند، امیدوار کننده ترین پیشرفت در یک دهه گذشته تلقی خواهد شد.

علاوه بر این، سرمایه گذاری شخصی جواد ظریف وزیر امور خارجه نشانه مثبت دیگری از سوی تهران است. ظریف به رغم مشکلات جسمی جدی که داشت و او را در ساعات پایانی سفر مجبور به نشستن روی ویلچر کرد، برای این مذاکرات راهی ژنو شد. او در کنار کاترین اشتون، نماینده ارشد اتحادیه اروپا در امور امنیتی و سیاست خارجی، مذاکرات را آغاز کرده و به پایان رساند. تمایل ظریف برای شرکت در این گفتگوها به رغم آنکه آمریکا در سطح متناسبی حاضر نشده بود ناراحتی هایی چند در ایران ایجاد کرد؛ مذاکراتی که مطالبات شرافتمندانه و احترام تقریباً به همان اندازه اهمیت دارد که برداشته شدن هرگونه تحریمی اهمیت دارد. تلاش و سرمایه گذاری سیاسی جدی او، التزام مستمر روحانی برای حل مسئله هسته ای را بیش از پیش آشکار می کند.

در نهایت اینکه تلاش های جدی در هر دو طرف دیده می شود تا فضایی کارآمد و امیدوار کننده برای مذاکرات به وجود آید، شاید با این امید که فشایی از حسن نیت بتواند، حسن نیت واقعی در این مدت به وجود آورد. مذاکره کنندگان ایرانی زبان مذاکرات را به انگلیسی تغییر داده و از این طریق لزوم ترجمه همزمان را از بین برده و تبادل کارآمدتر رویکرد ها را تسهیل کردند. ایرانی ها برای اولین بار پس از چهار سال توافق کردند که نشستی دوجانبهبا مذاکره کنندگان آمریکایی داشته باشند و توانستند بیانیه ای مشترک با آشتون فراهم آورند. هر یک از مقامات مربوطه از اظهار کردن چیزی غیر از اموری که از پیش طراحی شد به شدت خودداری کردند تا از این طریق فضای سازنده ای که برای تبادلات تکنیکی در میان تیم های مختلف ایجاد شده بود، از بین نرود.

قابل ذکر است اکنون که تیم مذاکراتی ایران به تهران بازگشته است، هیچ واکنش نامطلوبی مشاهده نشد، به جز چند واکنش خیلی معمولی. حتی تندروهای ایرانی تلاش دیپلماتیک روحانی را تأیید کردند. نماینده رهبر ایران در دانشگاه در مصاحبه ای که یکی از خبرگزاری های ایرانی منتشر کرد توضیح داد که نتیجه این گفتگوها هر چه که باشد، دیپلماسی جدید ایران، برای تهران « پیروزی» به ارمغان می آورد و اضافه کرد که « هیچ اشکالی به مذاکرات وارد نیست حتی به بدترین دشمنان ما. چه آنکه فرد می تواند حتی با دشمن خود توافقنامه ای را امضا کند. » مقامات آمریکایی نیز به نوبه خود سکوت پیشه کرده و راضی بودند و خاطر نشان ساختند که « یکی از نشانه های مذاکرات جدی آن است که مذاکره از طریق مطبوعات انجام نمی شود. »

بسیار دلگرم کننده است که در مورد مسئله ای شاهد پیشرفت باشیم که به طور جدی به سمت تشنج و فشارهایی بی بازگشت پیش می رفت. با این حال، شادی که پیروزی روحانی را جشن گرفت و در هم شکست دیوار بن بست میان ایران آمریکا در جریان سفر اخیر روحانی به نیویورک باید با یادآوری های مکرر هر چه بیشتر گرم شود، همانطور که مقام ارشد آمریکایی در کنفرانس مطبوعاتی در ژنو گفت: « اگر اختلافات جدی وجود نداشت، این مسئله خیلی پیشتر از این ها حل می شد. »

این اختلافات حتی در مورد امور ظاهری ماجرا هم دیده می شود. بر خلاف تفسیر جمهوری اسلامی از احساسات مذهبی، سازماندهندگان ماجرا فضا آرایی بسیار گسترده و مجللی در دفتر سازمان ملل در ژنو برای کنفرانس مطبوعاتی ظریف و اشتون، فراهم کردند. نقاشی دیواری که ذیل آن جمله « خلق انسان» حک شده بود در لابی اتاق شورا قرار داشت، جایی که مذاکرات این هفته به وقوع پیوست. برجسته ساز ی های مرمری برگرفته از نقاشی میکلانژ بود که در سال ۱۹۳۸ به جامعه ملل اهدا شد.