انتخابات ایران به نفع فردی مهندسی نشد

به گزارش پارس ، تسنیم به نقل از مؤسسه بروکینگز، ابراهیم محسنی، استاد دانشگاه تهران در جلسه ای با موضوع بررسی دلایل انتخاب روحانی به عنوان رئیس جمهور ایران در مؤسسه بروکینگز شرکت کرد و پس از این جلسه به مصاحبه با کارشناس این مؤسسه پرداخت و تأکید کرد که نتایج نظرسنجی های او نشان می دهد که به رغم ادعای رسانه های غربی، این انتخابات به هیچ وجه به نفع هیچ یک از کاندیدا ها مهندسی نشده بود.

چهارشنبه گذشته، ابراهیم محسنی، مدرس دانشگاه تهران که از دانشگاه مریلند درجه دکتری کسب کرده است، نتایج مجموعه ای از نظرسنجی هایی را که پیش و پس از انتخابات ریاست جمهوری ۱۴ ژوئن ایران در بنیاد آمریکای جدید (New American Foundation) انجام شد، در پنلی که توسط شبلی تلهامی، کارشناس مدعو مرکز سابان اداره شد، ارائه کرد. از جمله نکات برجسته این ارائه، اطلاعاتی بود که به شکل گیری موج حمایتی از روحانی در روزهای آخر مربوط می شد که در نهایت باعث شد محمد باقر قالیباف، شهردار تهران را در نظرسنجی های یک روز پیش از انتخابات پشت سر بگذارد. محسنی خاطر نشان می سازد که ۲۰ درصد از رأی دهندگان به روحانی گفته اند که تصمیم خود را در روز انتخابات گرفته اند، البته بنا به دلایل مختلف و خاص خود. دغدغه های اقتصادی همچنین در صدر فهرست اولویت هایی بود که پاسخ دهندگان برای رئیس جمهور جدید مطرح می کردند، چرا که رأی دهندگان خواهان مدیریت داخلی بهتر و مقابله جدی با تحریم های بین المللی بودند.

پس از این ارائه گزارش، محسنی پذیرفت تا به چند سؤال ما در مورد افکار عمومی و دلایل پیروزی روحانی پاسخ دهد. ما همچنین در مورد همکاری دانشگاه تهران و مؤسسه پی آی پی ای در نظرسنجی سال ۲۰۰۹ به بحث پرداختیم؛ نظرسنجی که به رغم بسیاری از تحلیل ها به هیچ وجه نشان نداد که در انتخابات آن سال تقلبی صورت گرفته باشد، بلکه نشان داد که افکار عمومی با انتخاب مجدد احمدی نژاد همراه هستند، که این برخی را به نتایج این نظرسنجی ها مشکوک کرد. محسنی از نتایج این نظرسنجی ها دفاع کرد. در ادامه متن کامل مصاحبه را می خوانیم.

* آقای محسنی، شما در گزارش خود تأکید کردید که حمایت فزاینده از حسن روحانی در روزهای آخر مبارزات انتخاباتی سرعت فزاینده ای را که شاهد آن بودیم به خود گرفت به نحوی که در ۱۳ ژوئن، حتی در فاصله زمانی صبح تا عصر افزایش چشمگیری را در نتیجه آرای وی مشاهده کردیم. چگونه چنین تغییر مسیر ناگهانی و سریع در انتخابات را توضیح می دهید؟

عوامل بسیاری در این ماجرا دخیل بودند. پاسخ خود را با سومین جلسه مناظره ای که در ۷ ژوئن، یک هفته پیش از انتخابات اتفاق افتاد آغاز می کنم. در آن جلسه مناظره بخش قابل توجهی از تردید و بدبینی عمومی نسبت به سابقه روحانی به عنوان مذاکره کننده ارشد هسته ای ایران، توسط علی اکبر ولایتی، که مشاور ارشد رهبر در امور خارجی و یکی از کاندیدا های شرکت کننده در انتخابات بود، بر طرف شد؛ ولایتی به شیوه مذاکراتی جلیلی انتقاد کرده و ادعای روحانی را تقویت کرد که، اولاً می توان بدون آنکه از برنامه هسته ای عقب نشست مانع تحریم ها شد و ثانیاًً نواقص دیپلماتیک در دوران احمدی نژاد بخشی از دلیل چرایی وضع بسیاری از تحریم ها علیه ایران بوده است. اظهارات ولایتی در آن جلسه مناظره دیوار بی اعتمادی را که میان مردم و روحانی در نتیجه ناکامی روحانی برای متقاعد کردن غرب به پذیرش حق غنی سازی ایران، شکل گرفته بود، فرو ریخت و راه را برای هجوم حمایت ها از او هموار کرد.

دو رویداد دیگر در آن جلسه مناظره نیز ارزش توجه و دقت فراوان دارند: حملات بی تأثیر قالیباف به ولایتی و از آن مهمتر به روحانی. در هر دو مورد، حملات قالیباف به سمت خود او بازگشت و بنا به دلایل نامعلومی قالیباف نه تنها به صورت غیر مستقیم پاسخ های دیگر کاندید ها را به حملات خود پذیرفت، بلکه از بازگویی مجدد آنها به منظور آنکه شاید برای مردم قابل پذیرش تر باشند، خودداری کرد. این دو بخش از حملات به شدت به جایگاه قالیباف به عنوان فردی صادق و میانه رو آسیب زد و از محبوبیت او در تهران و دیگر کلان شهرهای ایران کاست.

کناره گیری محمد رضا عارف به عنوان تنها کاندیدای اصلاح طلبان به نفع روحانی، که در روز ۱۱ ژوئن تنها سه روز پیش از انتخابات اتفاق افتاد و تأیید روحانی از جانب خاتمی و رفسنجانی نیز نقش جدی در پیروزی روحانی ایفا کردند. هر چند شمار آرای عارف هرگز بیشتر از ۷ درصد نشد، این رویداد توانمندی های روحانی در ایجاد اجماع و اتفاق نظر را نشان داد و توانایی او را به عنوان یک میانه رو برای کار با گرایش های مختلف سیاسی، که به ندرت در فضای سیاسی ایران شاهد آن هستیم، به نمایش گذاشت. این امر اتفاق افتاد در حالی که تنش در میان اصول گرایان به اوج خود رسید و هر یک از اصول گرایان بیشتر وقت خود را صرف این می کردند که چرا دیگر کاندیدا های اصول گرا برای تصدی سمت ریاست جمهوری مناسب نیستند.

در نهایت این تصور که انتخابات به دور دوم کشیده خواهد شد، نقش مهمی در بالا بردن آرای روحانی به بیش از ۵۰ درصد ایفا کرد. نزدیک به ۱۷ درصد از مردم در این انتخابات به صورت استراتژیک رأی دادند، به این نحو که به جای رأی دادن به گزینه مورد نظر خود در دور اول انتخابات، ایشان فرض را بر این گذاشتند که گزینه اول ایشان بدون شک به دور دوم خواهد رفت و لذا به گزینه دوم خود رأی دادند به این امید که مانع آن شوند که کاندیدایی که به او علاقه ای ندارند به دور دوم راه پیدا نکند. در واقع ۲۴ درصد از کسانی که به روحانی رأی دادند، نشان دادند که اگر انتخابات به دور دوم کشیده می شد، قالیباف را به روحانی ترجیح می دادند.

از آنجا که همه این رویداد ها برای روحانی مثبت بود و از آنجا که همه آنها تنها چند روز پیش از انتخابات رخ دادند، معقول این بود که موج حمایت گسترده از روحانی تنها چند روز پیش از انتخابات آغاز شود.

* با در نظر گرفتن پیروزی قالع روحانی و نتیجه گیری ضعیف سعید جلیلی، برخی به انتقاد از کارشناسان آمریکایی پرداختند که معتقد بودند جلیلی پیروز از پیش تعیین شده انتخابات خواهد بود. این در حالی است که نتایج شما نشان می دهد که شمار ایرانی هایی که گمان می کردند جلیلی پیروز می شود بسیار بیشتر از حامیان او بود. به نظر شما چه چیز این انتظارات را شکل داد؟ آیا باوری گسترده در میان برخی ایرانی ها شکل گرفت، همانطور که در میان برخی از ناظران آمریکایی دیده می شد، که انتخابات به نفع جلیلی مهندسی شده است؟

به نظر من نمی توان گفت که این یک باور بسیار گسترده بود. درصد مردمی که معتقد بودند که او در نهایت پیروز انتخابات خواهد شد هرگز به بیشتر از ۲۲ درصد افزایش نیافت. با این حال این رقم، همچنان رقم بالایی است چرا که رقم آرای او هرگز به بیشتر از ۱۴ درصد نرسید و او تنها کاندیدایی بود که شمار افرادی که فکر می کردند او پیروز می شود بسیار بیشتر از کسانی بودند که به او رأی دادند. او تنها کاندیدایی بود که اکثر رأی دهندگان او (۵۸ درصد) بر این باور بودند که او پیروز نهایی انتخابات است. این رقم در مقایسه با باور ۳۷ درصدی رأی دهندگان به روحانی و ۵۰ درصدی رأی دهندگان به قالیباف، بسیار قابل توجه است. بنابراین بله برخی از مردم به نادرستی و اشتباه تحلیل های رسانه های خارجی و کارشناسان غربی را باور کردند که این انتخابات قرار است به نفع پیروزی جلیلی مهندسی شود، اما باور مذکور چندان هم گسترش نیافته بود.

* حمایت قابل توجه رأی دهندگان روستایی از روحانی را چگونه توضیح می دهید؟

اولاً که این حمایت بسیار زیاد هم نبود. صراحتاً روحانی توانست که ۵۰ درصد از همه آرای حوزه های انتخابیه را به خود اختصاص دهد. تنها استثناها از این قرارند، اقوام سنی عمده ای (از جمله کرد ها و بلوچ ها) هستند که به طور غیر متجانسی به او رأی دادند، قوم لر که رضایی در میان ایشان بیشتر از روحانی رأی داشت، حضور خوبی داشتند و البته شهر های کوچک تر و مناطق روستایی، تا حدودی تمایل ملایمی به سمت روحانی داشتند. چندین دلیل را می توان برای این مسئله ذکر کرد که چرا روحانی در شهر های کوچک تر و مناطق روستایی که بیشتر برای اصول سنتی و مذهبی ارزش قائل هستند، محبوبیت نسبتاً بیشتری داشت. یکی از دلایل آن این است که قالیباف و جلیلی بیشتر در مناطق کلان شهری شناخته شده بودند و کمتر در شهرهای کوچک تر و مناطق روستایی ایشان را می شناختند. از سوی دیگر، رفسنجانی، که به مثابه هادی و راهنمای روحانی بود و از او حایت کرد، به شدت در این مناطق مورد احترام است، بنا به دلایل مختلفی از جمله نقش او به عنوان یکی از بنیانگذاران جمهوری اسلامی ایران.

همچنین جای تعجب و البته قابل درک است که روحانی در همه نظرسنجی های ما به عنوان مذهبی ترین کاندیدا و مرتبط ترین کاندیدا با ارزش های مذهبی و سنتی شناخته شد. لباس روحانیت نیز نقش قابل توجهی در این زمینه داشت. در نهایت از آنجا که شهرهای کوچک تر و مناطق روستایی کمتر آغشته به فضای سیاسی هستند، ساکنان چنین مناطقی به سمت کاندیدایی تمایل دارند که از نگاه ایشان کمتر متوجه تحقق اهداف حزبی بوده و بیشتر نگران برطرف کردن فوری ترین مشکلات ایشان است. بنابراین ایشان همانطور که در گذشته نشان دادند بیشتر به سمت استمرار و پیوستگی تمایل داشته و افرادی را ارزش نهادند که برای حل مشکل ایشان با احزاب سیاسی مختلف همکاری می کنند.

* به نظر شما تا چه حد موفقیت روحانی به عنوان رئیس جمهور به توانایی او برای بر طرف کردن هر چه سریع تحریم ها، بستگی دارد؟ سطح انتظارات از او تا چه حد بالاست؟

متأسفانه مردم ایران به تحریم ها خو گرفته اند. ایشان از زمان استقرار جمهوری اسلامی ایران، به دلایل مختلف، انواع مختلفی از تحریم ها را تحمل کرده اند. در حالی که بدون شک می توان گفت تحریم های کنونی تأثیر جدی بر اقتصاد و رفاه مردم ایران گذاشته است، مردم ایران حکومت خود را دلیلی این تحریم ها نمی بینند، بلکه انگشت اتهام را به سمت آمریکا و متحدینش گرفته اند. هم نظرسنجی های ما و هم نظرسنجی های گالوپ این ادعا را تأیید می کنند. آنچه که تغییر کرده، این است که پیش از مناظره ریاست جمهوری ۷ ژوئن، تصور این بود که برای جلوگیری از تحریم ها ایران هیچ کاری غیر از تعلیق برنامه هسته ای خود نمی تواند کند. اکنون، روایت تغییر کرده است. مردم بر این باورند که با استفاده صحیح تر از دیپلماسی، می توان بدون تعلیق کردن غنی سازی، مانع تحریم شد.

با این حال اگر آمریکا و گروه ۱+۵ بر سر میز مذاکرات حاضر شوند و باز هم خواهان تعلیق شوند، ممکن است مردم باز هم به اعتقاد پیشین خود بازگردند. بنابراین موضع روحانی کمتر به این بستگی دارد که آیا او می تواند از تحریم ها بکاهد و بیشتر وابسته به توانایی او در نشان دادن نگرانی است که نسبت به امنیت و منافع ملی ایران دارد. در واقع برای روحانی خود کشی است که چنین معامله ای را بپذیرد و این کار مخالفان سیاسی او را قادر می سازد روحانی را به عنوان فردی ساده لوح، وابسته به غرب و حتی خائن معرفی کنند. او یکبار از این اتهامات تبرئه شده است. بسیار بعید است که بتواند یکبار دیگر خود را از این اتهامات تبرئه کند.

* شما خاطر نشان ساختید که بخش قابل توجهی از مردم ایران رویکرد نامطلوبی نسبت به آمریکا دارند. آیا این احساسات منفی متوجه کل حکومت آمریکا است؟ بیشتر متوجه اوباما است؟ بیشتر متوجه کنگره آمریکا است؟ آیا تمایزی میان حکومت آمریکا و کشور آمریکا به طور کلی (از جمله مردم آن) در پاسخ هایی که پاسخ دهندگان شما داده اند دیده می شود؟

خوب این ها سؤالات استاندارد و مطلوبی هستند. مسئله کل کشور است و ما معمولاً به هیچ نحوی تمایز و شکستی ایجاد نمی کنیم. لازم به گفتن نیست که هنگامی که ما از آمریکا یا هر کشوری که مردم ایران ارتباط فرد به فرد یا فرهنگی کمی با آن دارند، نام می بریم، آنچه که به ذهن متبادر می شود حکومت آمریکا یا آن کشور است. در واقع، این سنجیده شده است. در سال ۲۰۰۶ زمانی که مؤسسه نظر سنجی پی آی پی ای در مورد آمریکا پرسش کرد، ۷۶ درصد نظر نامطلوبی داشتند، هنگامی که در مورد حکومت آمریکا پرسش کرد ۹۳ درصد نظرات نامطلوبی داشتند، هنگامی که در مورد مردم آمریکا پرسش طرح کرد ۴۹ درصد از نظرات نامطلوب بود و هنگامی که در مورد فرهنگ آمریکا پرسش شد، ۷۸ درصد احساسات منفی بروز دادند.

* نظر سنجی های شما نشان می دهد که ۸۱ درصد از عموم مردم و ۷۸ درصد از رأی دهندگان به روحانی بر این باورند که او باید دقیقاً در داخل چارچوب نظام عمل کند. آیا رویکرد های متفاوتی در مورد اینکه چرا او باید چنین کند، وجود دارد؟

در حداقلی ترین حالت ممکن، می توان از این امر متوجه شد که مردم ایران برای جهوری اسلامی ایران به یک عنوان نظام سیاسی پابرجا احترام بسیار زیادی قائلند که همچنان قرار است بر ایران حکومت کند. اکنون از میان ایشان، یک بخش قابل توجهی برای جمهوری اسلامی ایران به عنوان نظام مشروعی برای حکومت بر ایران احترام قائلند و بنابراین از روحانی می خواهند که با توجه به چارچوب های ایدئولوژیک و عملگرایانه این نظام، عمل کند. رویکرد آن بخشی از افرادی که به جمهوری اسلامی تمایلی ندارند آن است که روحانی باید در داخل چارچوب نظام عمل کند تا بتواند به وعده های خود عمل کرده و از مشکلات مردم بکاهد.

* در پایان، برخی از کارشناسان در مورد نتایج نظرسنجی های پی آی پی ای/ دانشگاه تهران که از پیروزی احمدی نژاد در انتخابات سال ۲۰۰۹ حمایت می کردند، اظهار تردید کرده اند. شما چگونه به کسانی که به آن نتایج اعتماد نداشتند، پاسخ می دهید؟ آیا شما گمان می کنید در روش ها یا ارزش نظرسنجی هایی که در هنگامه انتخابات سال ۲۰۰۹ انجام دادید و نظرسنجی هایی که تابستان جاری به انجام رساندید، تفاوتی وجود دارد؟

این سؤال بسیار خوبی است. نه تنها نظرسنجی پی آی پی ای و نظرسنجی دانشگاه تهران نشان می دهد که احمدی نژاد در انتخابات پیروز شده است، بلکه دیگر نظرسنجی های متعاقبی که توسط سازمان های پژوهشی غیر ایرانی انجام شد، از جمله گالوپ، گلوب اسکن و مؤسسه صلح بین الملل، نتایج مشابهی را نشان داد. تا آنجا که به دانشگاه تهران مربوط است، روش ما برای جمع آوری داده ها تغییر نکرده است و در واقع نتایج ما در آن زمان، در مقایسه با نظرسنجی های این تابستان، بیشتر نزدیک به واقع بود، به ویژه با توجه به ماهیت دو قطبی انتخابات.

مشکل انتخابات سال ۲۰۰۹، بر خلاف این انتخابات، آن بود که آرا در میان طبقات اجتماعی اقتصادی حوزه های انتخابیه، شکاف خورد. بنابراین در آن انتخابات، اگر شما غنی و/ یا تحصیل کرده بودید، کمتر احتمال داشت به احمدی نژاد رأی بدهید و اگر غنی و/ یا از تحصیلات عالی برخوردار نبودید، بیشتر احتمال داشت به احمدی نژاد رأی بدهید. و از آنجا که مردم معمولا با کسانی که مربوط به طبقات اجتماعی اقتصادی پایین تری هستند در نمی آمیزند، بخش قابل توجهی از مردم که به موسوی رأی دادند، مردمی را که به احمدی نژاد رأی دادند نمی شناختند و بنابراین به راحتی ادعای تقلب در انتخابات را می پذیرفتند.