احیای اسید سیتریک در دوران سخت تحریم و کرونا

 سال ۹۹ با شیوع کرونا  و تداوم آن ، برای بسیاری از کسب و کارها چالش هایی ایجاد کرد، اما تلاشگران اقتصادی کشور همچنان برای تحقق جهش تولید از هیچ تلاشی فروگذار نکرده و حتی به ایفای نقش مسئولیت اجتماعی خود نیز بیش از پیش توجه کردند.

انجام مسئولیت های اجتماعی در کنار افزایش سود آوری برای بیمه شدگان تامین اجتماعی و بازنشستگان همواره به عنوان دو اصل مهم در شرکت سرمایه گذاری تامین اجتماعی (شستا) مدنظر بوده است .

این امر در اداره ۱۶۶ شرکت مدیریتی این هلدینگ عظیم چند رشته‌ای صنعتی در سراسر کشور قابل مشاهده است و گستردگی این شرکت ها نشان از عزم این هلدینگ و برنامه ریزی بلندمدت شستا برای حضور در پهنه جغرافیای کشور و بهره مندی استان های مختلف از حضور این غول اقتصادی کشور دارد رویکرد شستا در دو سال گذشته برای افزایش بهره وری باعث شد تا این شرکت اقدام به بازنگری در سیاست‌های مدیریتی خود داشته باشد و در این راستا با رصد عملکرد زیرمجموعه ها و شرایط روز کشور، تحقق تولید و سودآوری را مدنظر دارد؛ این موضوع آنچنان در دستور کار قرار گرفته که حتی شیوع ویروس کرونا نیز نتوانست مانعی برای تحقق جهش تولید در شستا باشد .

در همین راستا واحد اسید سیتریک در استان کرمانشاه یکی از کارخانه‌های زیر مجموعه هلدینگ تاپیکو و شرکت سرمایه‌گذاری صنایع پتروشیمی است که تولید آن از سال ۸۹ متوقف شده بود و امروز با نگاه هوشمندانه مدیران این هلدینگ ها پس از ۱۰ سال در مرحله بهره برداری مجدد است .

در گفت و گو با علی علامه راد مدیرعامل شرکت سرمایه گذاری صنایع پتروشیمی به راه اندازی دوباره این واحد و تاثیر آن در شرایط روز کشور پرداخته‌ایم.

 آقای علامه راد در ابتدا در مورد نقش و اهمیت اسید سیتریک و کاربرد آن در صنایع توضیحاتی ارائه دهید .

 اسید سیتریک به عنوان یک ماده نگه‌دارنده طبیعی یکی از محصولات پرکاربرد در صنایع مختلف محسوب می شود .برخورداری از خصوصیت هایی مانند حلالیت بالا در آب، ترش کنندگی و ایجاد طعم دلپذیر، خواص بافری و غیر سمی بودن آن در حجم زیاد باعث افزایش کاربرد وسیع آن در صنایع غذایی و آشامیدنی شده است. حدود ۷۰درصد از این اسید و نمکهایش در صنایع غذایی استفاده می‌شود.

در حقیقت اسید سیتریک عمدتا به عنوان ماده محافظ مواد غذایی و آشامیدنی مورد استفاده قرار می گیرد. همچنین نمکهای سیترات با فلزات گوناگون در درمان بیماری ها به عنوان مکمل های غذایی محسوب می شود. در همین حال از خواص بافری سیترات ها در کنترل pH ، درمواد تمیز کننده خانگی و از اسید سیتریک به دلیل تاثیرهای مراقبتی در ترکیب شوینده ها نیز استفاده می‌شوند. این ماده با ترکیب شدن با یون‌های فلزی مانع مزاحمت آنها در ترکیب با اجزا تمیز کننده شوینده ها می شود. در همین حال اسید سیتریک در داروسازی هم کاربرد دارد و به عنوان ماده ای بی خطر برای مصرف در غذاها شناخته شده است.

احداث  کارخانه اسید سیتریک  کرمانشاه با چه میزان سرمایه گذاری و تجهیزاتی انجام شد ؟آیا این کارخانه درزمان احداث توانست به اهداف خود دست یابد؟

کار احداث کارخانه اسید سیتریک با سرمایه گذاری حدود ۲۰ میلیون یورو و  با استفاده از تجهیزات منحصر به فرد یک شرکت اروپایی در سال ۸۱ آغاز و در سال ۸۵ این کارخانه  به بهره برداری رسید.  در آن زمان کارخانه اسید سیتریک کرمانشاه  تنها تولید کننده اسید سیتریک خوراکی در دو نوع آبدار و بدون آب محسوب می‌شد.  با این حال  با گذشت 5 سال از آغاز تولید اسید سیتریک در کرمانشاه، این کارخانه رو به افول گذاشت.

پس از شروع به کار کارخانه در سال ۸۵ تولید انبوه تا سال ۸۹ نیز ادامه داشت و با توجه به کیفیت بالای اسید سیتریک تولید شده شاهد صادرات محصولات به کشورهای سوئیس، ایتالیا، ترکیه و ازبکستان هم بودیم با این حال روند افزایشی قیمت شکر به عنوان ماده اولیه تولید از یک سو و واردات گسترده و بی رویه اسید سیتریک بی کیفیت چینی از سوی دیگر موجب شد تا توجیه اقتصادی تولید کارخانه از بین رفته و واحد اسید سیتریک متوقف شود. با وجود تلاش هایی که طی سال های گذشته برای راه اندازی مجدد این کارخانه صورت گرفت اما به دلیل نبودن مدیریت یکپارچه و عزم جدی برای برطرف کردن موانع تولید در کارخانه و بازگرداندن توجیه اقتصادی این کارخانه متوقف ماند.

با توجه به توضیحات جنابعالی اسید سیتریک بسیار پر کاربرد بود؛ با این وجود  مهمترین دلایل توقف و تعطیلی این کارخانه چه بود؟

اسید سیتریک به عنوان اسید آلی در بازار تولیدات صنعتی نقش مهمی دارد؛ به گونه ای که بیش از ۵۰ درصد اسید سیتریک دنیا برای تولید آب آشامیدنی کاربرد دارد.۱۸ درصد در صنایع غذایی 16 درصد در صنایع شوینده ، ۸ درصد در گروه دارویی و ۷ درصد در سایر مصارف صنعتی به کار گرفته می شود  تا پیش از احداث کارخانه اسیدسیترثیک در کرمانشاه نیاز اصلی کشور به این محصول پرکاربرد از خارج کشور تامین می شد. در حقیقت ایده احداث کارخانه اسید سیتریک کرمانشاه  با هدف کاهش و یا قطع وابستگی به  اسید سیتریک وارداتی  به مرحله اجرا درآمد. اما مشکلات ناشی از  واردات  بی رویه به همراه قیمت شکر واراداتی از یک سو و تغییرات مدیریتی از سوی دیگر باعث شد تا این کارخانه تولید تنها پس از5 سال تولید در سال ۸۹ تعطیل شود.  تولید اسید سیتریک با توجه به اینکه ۹۰ درصد آن در صنایع پر مصرف دنیا کاربرد دارد بسیار قابل توجه است اما به دلیل شرایط حاکم در آن زمان این طرح با شکست مواجه شد تا واردات اسید سیتریک تامین کننده نیاز صنایع به این ماده طی این سال‌ها باشد.

با واردات بی رویه  این کارخانه با توقف مواجه شد. چه عواملی باعث شد تامجموعه شستا بار دیگر برای راه اندازی این کارخانه برنامه ریزی کند؟

با گذشت ده سال از تعطیلی کارخانه و  بدنبال  بررسی های کارشناسی برای تامین مواد اولیه و تغییراتی که به دلیل  افزایش نرخ ارز در واردات اسید سیتریک به وجود آمده این واحد مجددا با سرمایه گذاری شستا و همتی که از سوی مدیران این مجموعه وجود داشته در مرحله راه اندازی و تولید انبوه قرار گرفته است تا بتواند نیاز بازار کشور را برای تولید اسید سیتریک برطرف سازد.

سطح کیفیت محصولات این واحد قابل فروش به کشورهای اروپایی است و قطعا در تولید محصولات غذایی با کیفیت نقش خواهد داشت. ضمن اینکه استان کرمانشاه از مناطق محروم کشور است و یکی از مناطقی است که بالاترین سهم بیکاری را در کشور دارد که راه اندازی دوباره این پروژه اشتغالزایی 125 نفری را به دنبال خواهد داشت و می تواند تعهد شستا ، تاپیکو و سرمایه گذاری صنایع پتروشیمی برای اشتغالزایی در این استان محروم کشور را تا حدی پوشش می‌دهد .

از اواخر سال ۹۸ با رایزنی ها و پیگیری‌های آقای رضوانی فر مدیرعامل شستا و همکاری تاپیکو و سرمایه گذاری صنایع پتروشیمی مجددا تیم بهره بردار و فنی و مهندسی در کارخانه مستقر شد و با رفع موانع و اورهال تجهیرات از اوایل سال ۹۹ کارخانه آغاز به تولید کرد. هرچند رسیدن به تولید پایدار و دستیابی به رقم ۱۲ هزار تن اسید سیتریک نیاز به زمان بندی و ساماندهی امور دارد.

در حال حاضر میزان  مصرف و قیمت اسید سیتریک در بازار چگونه است ؟ آیا توجیه اقتصادی تولید برای این محصول ایجاد شده است ؟

با توجه به توسعه اقصادی و رشد صنعتی که طی این سال ها صوت گرفته است، میزان مصرف اسید سیتریک از ۱۴ هزار تن در سال ۸۵ به میزان 25 هزار تن در سال ۹۹ افزایش یافته است که این رقم بازار مصرف مناسبی را برای این ماده فراهم میکند زیرا به عنوان ماده نگهدارنده به ویژه در صنایع غذایی مورد توجه است. این در حالی است که با توجه به افزایش قابل توجه نرخ ارزدر مقایسه با سال ۸۹ توجیه اقتصادی واردات تا حدی کمرنگ شده که می تواند روند تولید اسید سیتریک را با توجیه و حاشیه سود مناسب مواجه کند. با توجه به نرخ دلار در سال ۸۹ و نیز قیمت شکر خام وارداتی بهای تمام شده یک کیلو اسید سیتریک در آن زمان ۴۷۰۰ تومان بود در حالی که واردات اسید سیتریک با کیفیت پایین از کشور چین در آن زمان با نرخ هر کیلو ۲۳۱۰ تومان انجام میشد ؛ همین امر نیز توجیه اقتصادی تولید این محصول را از بین برده بود . برای تولید یک کیلو اسید سیتریک باید 1.6 کیلوگرم شکر خام استفاده شود و برای رسیدن به ظرفیت تولید ۱۲ هزار تن در سال باید حدود ۲۰ هزار تن شکر وارد می‌شد که واردات شکر در آن زمان موانع و الزامات قانونی داشت و علاوه بر قیمت تمام شده بالا ، تولید را با سختی مواجه می‌کرد.

برای اینکه دوباره موضوعات گذشته تکرار نشود، مهمترین رویکرد جدید تولید در واحد اسید سیتریک کرمانشاه چه مواردی است؟ آیا این محصول می تواند بازار صادراتی را داشته باشد؟

یکی دیگر از موضوعاتی که پاشنه آشیل یک کارخانه محسوب می شود تمرکز بر تولید یک محصول و به عبارتی تک محصولی بودن است. در سال ۸۹ کارخانه اسید سیتریک کرمانشاه تک محصولی بود و همین امر تولید را با نقاط ضعفی مواجه کرد. یکی از مهمترین برنامه ها برای راه اندازی دوباره کارخانه اسید سیتریک کرمانشاه ، تولید محصولات جانبی است و در فرایند تخمیر در کارخانه و تولید اسید سیتریک امکان تولید چند محصول جانبی از جمله گلوکز آمین، خوراک دام و طیور که از مایسلیوم باقیمانده که کاملا وارداتی هستند وجود خواهد داشت. ضمن اینکه نمک های سیترات نیز می توان به عنوان محصول حدواسط در پروسه تولید شود. اسید سیتریک از مخمر آسپرژیلوس نایجر بهره می برد که در پوست سخت پوستان است و برای تولید مکمل های غذایی مانند گلوکز آمین استفاده می شود ؛ ورزشکاران و افرادی که مشکل مفاصل دارند از مواد غذایی که گلوکز آمین دارنده استفاده می‌کنند.

وی در ادامه افزود: در سال ۸۵ در فرایند تولید اسید سیتریک، گلوکز آمین دور ریخته می شد ، این در حالی است که در حال حاضر قیمتی جهانی حدود ۲۰ تا ۴۰ دلار دارند و تولید آن ارزش افزوده بالایی ایجاد می‌کند. ضمن اینکه با توجه به برنامه های توسعه ای که در گروه دارویی تیپیکو به عنوان هلدینگ دارویی شستا وجود دارد ، امکان بهره گیری و رایزنی برای تولید محصولات دارویی گسترده در این زمینه وجود دارد .

در مورد صادرات باید بگویم جانمایی واحد اسید سیتریک کرمانشاه با رویکرد صادراتی و توسعه مناطق محروم صورت گرفت و حالا رویکرد صادراتی با افزایش ظرفیت تولید از مهمترین برنامه های توسعه این واحد صنعتی است ؛ با شناسایی بازار های صادراتی امکان صادرات به کشورهای همسایه وجود دارد و می توان با اجرای طرح توسعه و افزایش ظرفیت تولید این بازار ها را نیز اضافه کرد.

طبق آمار کشورهای همسایه مانند ترکیه ، روسیه ، عراق و... در سال 2018 حدود 144 هزارتن اسیدسیتریک وارد کرده اند و با توجه به قرارگیری این کارخانه در مرزهای غربی می توان به بازارکشورهای همسایه چشم دوخت، زیرا در حال حاضر بیشتر نیاز این کشورها از طریق واردات تامین می شود؛ حال آنکه با کیفیت منحصر بفردی که در محصول کارخانه اسید سیتریک کرمانشاه وجود دارد می‌توان بخشی از این بازار را به دست آورد.

به نظر می رسد بازگرداندن این کارخانه به تولید موجب رسیدن به خودکفایی در تولید  اسید سیتریک می شود . مهمترین شروط تداوم تولید در این کارخانه چیست؟

با اقدامات صورت گرفته در کارخانه اسید سیتریک که با حمایت شستا روی داده ، در حال حاضر توان تولیدی برای اسید سیتریک در کشور وجود دارد و نیازی به واردات این محصول نیست و به همین دلیل وزارت صمت می تواند با نرخ گذاری مناسب در واردات این محصول و یا لغو واردات از تولید کنندگان این محصول حمایت از خروج ارز از کشور جلوگیری کند.

امیدواریم تولیدات با کیفیت این واحد باعث شود تا مسئولان وزارت صمت تعرفه مناسب تری را برای واردات اسید سیتریک وضع کنند و وزارت بهداشت نیز برای واردات اسید سیتریک سطح استاندارد بالاتری را در نظر بگیرد تا به جای اسید سیتریک صنعتی از نوع Food grade وارد کشور شود.

تاکید شما بر تولید محصولات سلامت محور چه تاثیراتی در جامعه خواهد داشت؟

معضلات صنایع غذایی در کشورما استفاده از نگهدارنده های صنعتی به جای نگهدارنده های استاندارد صنایع غذایی است که در تولید محصولات مختلف نظیر آبمیوه ها و نوشیدنی ها و حتی لبنیات به کار می رود و این مساله موجب شده تا سرطان در کشور ما شیوع قابل توجهی داشته باشد.

یکی از مهمترین نگهدارنده هایی که در صنایع غذایی بسیار کاربرد دارد ، اسید سیتریک است که کیفیت آن نقش مهم و تعیین کننده ای در صنایع غذایی دارد و به دلیل اینکه واحد اسید سیتریک کارخانه کرمانشاه با تکنولوژی روز دنیا و بروزترین فناوری احداث شده و راه اندازی مجدد این کارخانه که کیفیت و استاندارد جهانی دارد، تاثیر قابل توجهی در روند سلامت جامعه و بهره مندی از صنایع غذایی سالم خواهد داشت.

به عنوان آخرین سوال چه چشم اندازی را برای  توسعه کارخانه اسید سیتریک در نظر گرفته اید؟

تغییر شیوه تولید مهمترین دستورالعملی است که در دستور کار مدیران کارخانه اسیدسیتریک کرمانشاه قرار گرفته است ، نگاه هوشمندانه به این بازار توانسته دید وسیع تری را برای مدیران این شرکت ایجاد کند تا روند توسعه ای را در پیش بگیرد . از تولید بر پایه شکر خام با راندمان 1.6 فاصله گرفته و به جایگزینی گلوکزمایع در خط تولید رسیدیم؛ زیرا با جایگزینی گلوکوز مایع می توان با کیفیت مطلوب تر و فرایند سریع تر، اسید سیتریک تولید کرد.

همچنین ضمن کاهش بهای تمام شده و شاهد افزایش ظرفیت ۱۵ درصدی نیز خواهیم بود و بر این اساس از ظرفیت تولید ۱۲ هزار تن به حدود ۱۴ هزار تن خواهیم رسید. در سال های گذشته تمرکز قابل توجهی برای تولید در این واحد نبوده است زیرا گمان بر این بوده که تولید این محصول به صرفه نیست، اما محاسبات جدید ما ونیز تمهیداتی که برای تولید محصولات دارویی جانبی در خط تولید این کارخانه در نظر گرفته ایم قطعا این روند را تغییر خواهد داد، هر واحد تولیدی برای تولید مستمر و حضور پایدار در بازار نیازمند تصمیمات هوشمندانه است اگر بتوانیم تولید محصولات جانبی را در دستور کار قرار دهیم و با مدیریت صحیح هزینه ها را کاهش داده و در کنار آن هزینه نیروی انسانی را کنترل کنیم قطعا شاهد شکوفایی و توسعه این واحد خواهیم بود.