دلایل پرشوری انتخابات سال 88

انتخابات دهم ریاست جمهوری مانند انتخابات های گذشته در طول عمر نظام جمهوری اسلامی با فراز و فرود های زیادی همراه بود. در این انتخابات فرهنگ سیاسی مشارکت جوی ایرانی به بهترین نحو خود را به جهان عرضه کرد این در حالی بود که تبلیغات رسانه های غربی بر مشارکت گریز شدن مردم در نظام های مردم سالار دینی متمرکز بود. در این انتخابات طبقات مختلف مردم نشان دادند که به رشد بالایی از توسعه سیاسی دست یافته اند و علی رغم برخی هیجانات مقعطی در روز های پیش از انتخابات، در روز 22 خرداد شاهد هیچ گونه اقدام غیر بردبارانه از سوی هواداران هر دو کاندیدای اصلی انتخابات مشاهده نشد. اما گویا برخی از سیاستمداران دوم خردادی توانایی فهم چنین رشد بالایی از سوی مردم را نداشتند. مردم برای آنها به معنای ابزاری برای ایجاد فشار از پایین بود تا بتوانند چانه زنی های خود در رأس هرم حکومت را با قدرت بیشتری انجام دهند. این جریان سیاسی در انتخابات ریاست جمهوری دهم، ارزش های دموکراتیک و اخلاقی را به کلی زیر پا گذاشت و با ادعای تقلب و سوء استفاده از فرهنگ حق طلب مردم ایران، فتنه ای را رقم زد تا مشارکت بالا و خیره کننده آن انتخابات تحت الشعاع قرار گیرد.

اما در این یادداشت بنا داریم به این سوال مهم پرداخته شود که چه شرایطی رخ داد تا در انتخابات سال 88 شاهد مشارکت 85 درصدی مردم باشیم. برای پاسخ به این پرسش از چند نقطه نگاه مهم می توان به آن نگریست که در ادامه به مهمترین آنها اشاره می شود.

اولین مسأله ای که در پاسخ به این پرسش می توان طرح کرد، دو قطبی شدن شدید فضای انتخاباتی در آن سال است. حجم بالای تخریب ها علیه دولت مستقر در طول 4 سال گذشته، بیشتر مردم و گروه ها را نسبت به رئیس جمهور وقت حساس کرده بود. حتی با رجوع به فضای سیاسی آن سال های می توان گفت که شاهد بودیم درصد قابل توجهی از نقد های طرح شده، در زمره نقد های درون گفتمانی قرار می گرفت. یعنی برخی از نیرو ها و جریان های اصولگرا نیز در خصوص عملکرد دولت وقت، موضع نقادانه گرفته بودند. فضای بوجود آمده ناشی از این عملکرد موجب شد تا در آستانه انتخابات ریاست جمهوری، اتمسفر سیاسی کشور بسیار هیجان زده شود.

مسأله بعدی به تبلیغات انتخاباتی سال 88 بر می گردد. احمدی نژاد به عنوان یکی از کاندیدا های آن سال در مناظرات خود، شاید برای اولین بار به طور رسمی به مسائلی اشاره کرد که شاید سابقه ای نزدیک به 20 سال در میان مردم داشت ولی هیچ وقت در صحنه رسمی سیاست کشور به طور جدی به آنها پرداخته نشده بود. احمدی نژاد در این انتخابات پا را فراتر از مفاهیمی مانند باند بازی، فامیل سالاری، فساد اقتصادی قرار داد و سخنانی را طرح کرد که به سخنان در گوشی مردم کوچه و بازار شباهت زیادی داشت. این رویکرد برخلاف انتظار اصلاح طلبان، باعث شد که بخشی از آرای خاموش به سمت وی حرکت کند و احمدی نژاد با گفتن سخن های ناگفتنی اکثریت خاموش را در پای صندوق ها برای خود جلب کرد.

عملکرد رسانه های مختلف در هفته های منتهی به انتخابات نیز یکی از عوامل حضور گسترده مردم با سلیقه های متفاوت در انتخابات بود. بر خلاف انتخاب های گذشته، در این دوره شاهد بودیم که بسیاری از جریان های اپوزیسیون و شبکه های رسانه ای وابسته به آنها مردم را به طور مستقیم به شرکت در انتخابات دعوت می کردند. این اتفاق به دلیل همراهی با سیاست های سیاه نمایی علیه عملکرد دولت نهم همراه بود، به دو قطبی شدن فضا کمک شایانی کرد.

از دلایل دیگری که می توان به آن اشاره کرد، ایدئولوژیک شدن انتخابات ریاست جمهوری دهم از سوی گروه های مختلف بود. در دموکراسی های غربی، قواعد بازی و قانون اساسی بر همه اقدامات گروه های سیاسی محاط است ولی رقابت های انتخاباتی در این دوره به سمت انتقاد از برخی از اصول اساسی نظام و مواد مصرح در قانون اساسی رسید. این مسأله به گسترده شدن هیجانات انتخاباتی در روز های پایانی منتهی به آن منجر شد.

رشد گسترده تکنولوژی های نوین ارتباطی در گرم شدن تنور انتخابات سال 88 تأثیر گذار بود. با توجه به رشد گسترده نفوذ تلفن همراه در میان شهروندان، این انتخابات را می توان اولین انتخاباتی در تاریخ جمهوری اسلامی دانست که فضای سیاسی انتخابات به معنای واقعی رسانه ای شده بود. انتشار گسترده پیامک های تلفن همراه و محتوای چند رسانه ای بلوتوثی در کنار پوشش گسترده از طریق رسانه های ماهواره ای، فضای انتخاباتی در سال 88 را با سال های گذشته به شدت متفاوت کرد.

استراتژی اصلاح طلبان در این انتخابات افزایش آرای خاموش در آن بود. تلقی این جریان از آرای خاموش این بود که به دلیل نداشتن انگیزه کافی وارد صحنه نمی شوند، لذا با طرح شعار های ساختار شکنانه تلاش داشتند به پیروزی برسند. ولی استراتژی احمدی نژاد در آن انتخابات باعث شد که استراتژی اصلاح طلبان در نهایت شکست بخورد. ولی نباید فراموش کرد که برنامه های اصلاح طلبان برای گروه های مختلف از جمله اقلیت های قومی، دینی و ... در کنار توجه به اقشار کمتر دیده شده مثل معتادان باعث شد که شور و هیجان انتخابات بالا رود.

لذا هم افزایی این شرایط پیش گفته که برخی از آنها تنها در سال 88 امکان وقوع داشتند، باعث قطبیت شدید فضای سیاسی کشور شد و همچنین مشارکت 85 درصدی مردم به عنوان یک رکورد تاریخی در میان نظام های مردم سالاری در جهان به ثبت برسد.