زخمی که باید به زودی ترمیم شود/ خطر سرایت اختلاف بررسی برجام به انتخابات

پایگاه خبری تحلیلی «پارس»- مهدی پورصفا- زمانی که در وین جمع‌بندی مذاکرات ایران و کشورهای 5+1 درباره برجام به نقطه نهایی خود رسید و متن توافق برای تأیید نهایی به پایتخت‌های ایران و امریکا فرستاده شد، اظهارنظرهای گوناگونی درباره این توافقنامه در محافل داخلی کشور مطرح می‌شد. 

برخی برجام را یک پیروزی بزرگ و عده‌ای دیگر آن را نقطه‌ای تاریک در تاریخ دیپلماسی ایران می‌دانستند، در این میان برخی دیگر از موضعی بینابینی درباره نتایج مذاکرات سخن می‌گفتند. اختلاف درباره نتایج مذاکرات امری قابل پیش‌بینی و جدی بود، ولی در این میان آنچه بیش از همه جای نگرانی داشت، تبدیل شدن این اختلاف نظرها به منازعه‌ای درباره برجام بود. 

این همان نگرانی‌ای بود که رهبر معظم انقلاب اسلامی در جمع سفرای کشورهای اسلامی در روز عید فطر و اندکی پس از پایان جمع‌‌بندی مذاکرات هسته‌ای به آن پرداختند. 

ایشان در آن دیدار با تأکید بر اینکه نسخه‌ راه‌حل مشکلات دنیای اسلام و همچنین هر یک از کشورهای اسلامی به‌طور جداگانه، حفظ وحدت و یکپارچگی است، خاطرنشان کردند: ملت ایران نیز باید متحد باشد و قضایای هسته‌ای نباید زمینه‌ساز دودستگی در کشور شود زیرا موضوع هسته‌ای به‌وسیله‌ مسئولان مربوطه‌ خود در حال پیگیری است و مسئولان به‌دنبال منافع ملی هستند. 

با این حال به نظر می‌رسد، به رغم تأکید رهبری بر عدم هرگونه دودستگی در خصوص موضوع هسته‌ای و محقق شدن نسبی این مسئله در سطح جامعه بررسی برجام در مجلس شورای اسلامی تأثیرات فراوانی داشته است که می‌توان آن را به وضوح در میان اصولگرایان مشاهد کرد. 

  مجلس در مذاکرات حضوری ندارد

شاید بحث اختلاف در موضوع بررسی برجام در مجلس شورای اسلامی به حضور جدی نمایندگان مجلس در جریان مذاکرات باز می‌گشت؛ زمانی که برخی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی بر این موضوع تأکید می‌کردند که باید مجلس حضوری سازنده در جریان مذاکرات داشته باشد. 

گرچه از مجلس شورای اسلامی علی لاریجانی به عنوان عضوی از شورای عالی امنیت ملی در جریان کامل مذاکرات قرار داشت اما به نظر نمی‌رسد که حضور لاریجانی توانسته باشد به طور کامل مجلس را راضی کند. در نهایت اصرار نمایندگان بر اضافه شدن علاء‌الدین بروجردی رئیس کمیسیون امنیت ملی به کارگروهی منجر شد که وظیفه رسیدگی به مذاکرات هسته‌ای را بر عهده داشت. 

با این حال در نهایت مشخص شد که این کارگروه نیز بعد از مدتی به حال نیمه تعطیل درآمده و در نهایت در اواخر مذاکرات بود که بار دیگر این کارگروه به کار خود ادامه داد. 

شاید حضور در جریان مذاکرات مسئله‌ای بود که از سوی بخشی از نمایندگان قابلیت صرف نظر کردن را داشت، اما در این میان بحث بررسی دقیق توافق نکته‌ای بود که از نظر بسیاری از نمایندگان قابل چشم‌پوشی نبود و از سوی دیگر نیز تصویب لایحه نظارت بر توافق هسته‌ای از سوی کنگره امریکا سبب شد تا بحث حضور فعال‌تر مجلس شورای اسلامی نیز در جریان بررسی توافق مورد تأکید قرار بگیرد. 

با این حال حتی زمانی که جمع‌بندی توافق به صورت رسمی اعلام شد، هنوز کشاکش بر سر بررسی توافق در مجلس ادامه داشت. علی لاریجانی رئیس مجلس شورای اسلامی که عملاً بزرگ‌ترین فراکسیون مجلس موسوم به فراکسیون رهروان را رهبری می‌کرد، تمایل فراوانی را برای بررسی این موضوع در شورای عالی امنیت ملی از خود نشان می‌داد؛ مسئله‌ای که دولت هم تمایل فراوانی به آن داشت و حتی حسن روحانی رئیس‌جمهور اسلامی ایران طی یک نشست خبری در این باره این گونه پاسخ گفت: به مجلس فرستاده شدن برجام معنایش این است چیزی که رئیس‌جمهور تا کنون امضا نکرده است، رئیس‌جمهور آن را امضا کند و معنای دیگرش آن است چیزی که وزیر خارجه تا کنون آن را امضا نکرده، امضا کند و این در ادامه به مجلس برود و به تصویب برسد، یعنی با این اقدامات تنها برای خودمان الزامات ایجاد می‌کنیم که هیچ کشوری این کار را انجام نداده است. 

بقیه رئیس‌جمهورها و وزرای خارجه کشورهای دیگر هم امضا نکرده‌اند که ما بخواهیم این کار را بکنیم. چرا ما می‌خواهیم یک فشاری را از لحاظ حقوقی بر مردم ایران وارد کنیم؛ فشاری که ما هیچ الزام و نیازی به آن نداریم... ما در گذشته هم تفاهماتی در زمینه هسته‌ای داشتیم که می‌توان به توافق پاریس و بیانیه سعدآباد اشاره کرد که هیچ‌کدام به مجلس فرستاده نشد و هیچ‌کس هم نگفت که چرا به مجلس نرفت و این متن برجام هم همانند همین بحث‌هایی است که مطرح شد. 

این در حالی بود که کمیسیون برجام نیز کار خود را برای بررسی متن توافق آغاز کرده بود، اما در این میان هنوز تکلیف نهایی این مسئله روشن نشده بود که در نهایت رهبر معظم انقلاب اسلامی بر ضرورت بررسی برجام در مجلس تأکید کردند. 

ایشان در دیدار با اعضای خبرگان این گونه بیان داشتند: یک بحثی که امروز وجود دارد بحث مجلس است، وضع حقوقی و قانونی و مانند اینها را کسانی که اهل این مسائل هستند باید بررسی کنند و ببینند که اقتضائات حقوقی و آنچه الزامات حقوقی این مسئله است، چیست و طبق همان بایست عمل بشود، ما وارد آن نمی‌شویم، لکن آنچه از نگاه کلی من عرض می‌کنم - که به آقای رئیس‌جمهور هم این را عرض کرده‌ام- [این است که‌] به نظر ما مصلحت نیست که ما مجلس را از این قضیه برکنار بداریم.

به نظر می‌رسید که این سخنان رهبر معظم انقلاب می‌تواند مجوزی برای حرکت قدرتمندتر اصولگرایان در جهت بررسی برجام باشد، اما ادامه این روند نشان داد که اختلاف نظرها فراتر از آن است که بین دو طرف قابل مدیریت باشد. 

اختلاف‌نظر عمیق‌تر می‌شود

اختلاف نظر بین دو طیف فراکسیون اصولگرایان در مجلس از همان زمان آغاز کمیسیون بررسی برجام در نحوه انتخاب اعضا بین دو طرف خود را نشان داد. چینش اعضای کمیسیون برجام چیزی نبود که دو طرف بتوانند از آن کوتاه بیایند ولی این مسئله با یک تقسیم معقولانه حل‌و‌فصل شد. 

در این میان آغاز به کار کمیسیون برجام و مسائل مطرح شده در زمان بررسی آن نشان داد که دیگر نمی‌توان با چنین تدبیری این گونه مسائل را حل و فصل کرد. تفاوت نوع نگاه به مسائل و به خصوص اختلاف نظر بر سر پاسخگویی تیم‌های مختلف در نهایت به آنجا انجامید که در زمان ارائه گزارش ارزیابی نهایی گزارش برجام توسط کمیسیون مربوطه پنج نفر از اعضای آن تدوین صحیح این گزارش را رد کردند. 

این اختلاف در نهایت در زمان تصویب طرح برجام به اوج خود رسید. اوج این اختلاف نظر زمانی بود که علی لاریجانی خطاب به حدادعادل گفت: مگر ما صحبت نکردیم که سه نفر از فراکسیون اصولگرایان و سه نفر از کمیسیون رهروان بنشینند و طرحی را آماده کنند. آقایان زارعی، بذرپاش، توکلی، حقیقت‌پور و بروجردی دو جلسه گذاشتند و در جلسه نهایی من هم بودم و نهایی شد.

کاظم جلالی رئیس فراکسیون رهروان به تشریح خلف وعده طرف مقابل می‌پردازد و می‌گوید: «متأسفیم که دوستان همیشه سخن از وحدت می‌زنند اما در بزنگاه‌ها عمل نمی‌کنند. ما همواره برای این وحدت پیشگام شده‌ایم اما هر گام وحدت‌آمیزی که برمی‌داریم در انتها ما از همدیگر دورتر می‌شویم چون دوستان در فراکسیون اصولگرایان به مذاکرات و گفت‌وگو وفادار نیستند.»

در این میان زاکانی نیز در گفت‌و‌گو با تسنیم به این مسئله می‌پردازد که نظر فراکسیون اصولگرایان در طرح پیشنهادی توسط فراکسیون رهروان نادیده انگاشته شده است. در نهایت با فشار رئیس مجلس طرح برجام در طول 20 دقیقه و بدون مطرح شدن هیچ کدام از نظرات پیشنهادی تصویب می‌شود. 

   زخم برجام باید ترمیم شود

طرح برجام بالاخره تصویب و با تأیید شورای نگهبان به قانون تبدل شده است، اما سؤالی که در این میان مطرح است اینکه آیا اختلاف بین اصولگرایان در مورد تصویب برجام پایدار خواهد ماند. 

به نظر می‌رسد اگر اختلاف نظر بر سر برجام همچنان ادامه پیدا کند، باید شاهد باشیم که آخرین ضربه کاری به اتحاد اصولگرایان وارد آمده است؛ اتحادی که اگر شکل نگیرد امکان تکرار انتخابات 92 در آن وجود دارد. اصولگرایان باید بسیار زودتر در فکر ترمیم اختلافات برجام باشند، وگرنه باید منتظر ضربات هولناک‌تری باشند.