به گزارش پارس به نقل از رصد، روابط دیپلماتیک آنکارا– عشق‌آباد به دنبال استقلال ترکمنستان و به رسمیت شناخته شدن این کشور توسط ترکیه در 29 فوریه 1992 میلادی آغاز شد و در سال های گذشته هم گسترش یافته است. در این راستا بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، ترکیه از فرصت استفاده و تلاش کرد که نفوذ خود را در قفقاز و کشورهای آسیای میانه گسترش دهد. در همین راستا بردی‏محمداف در نخستین سفر خارجی خود در دور دوم ریاست جمهوری ترکمنستان به ترکیه سفر کرد و طی آن بالاترین نشان دولتی را گرفت. اخیرا نیز رئیس جمهور ترکمنستان در رأس یک هیئت عالی رتبه سیاسی، اقتصادی و فرهنگی به منظور انجام سفر رسمی دو روزه به ترکیه رفت. در این نوشتار به بررسی ابعاد روابط دو کشور با توجه به منافع ایران نگریسته می شود.

ابعاد سیاسی، نظامی و امنیتی

با فروپاشی شوروی و استقلال کشورهای حاشیه دریای کاسپین جمهوری ترکمنستان دارای ضعیف‌ترین ساختارهای نظامی بود. اما افزایش رشد اقتصادی کشور و افزایش درآمدهای حاصله از صادرات منابع انرژی گاز عملا موجب توانایی عشق‌آباد در پیگیری های نظامی خود شده است. به طوری که در چند سال اخیر در بعد نظامی تلاش خود را در جهت تقویت و گسترش توانایی‌های نظامی و دفاعی افزایش داده است.

در این راستا، نوسازی و مدرنیزه کردن ارتش، تاسیس دانشکده افسری نیروی دریایی، تصمیم به ساخت پایگاه دریایی، اصلاحات نظامی گسترده، خریدهای کلان نظامی، به کمک ترکیه مورد توجه قرار گرفته است. در این بین ترکیه تلاش می کند که همکاری های نظامی-اطلاعاتی خود را با ترکمنستان گسترش دهد. هرچند همکاری استراتژیک همکاری دفاعی و نظامی بین دو کشور با توجه به اصل سیاست بی طرفی ترکمنستان به طور کامل همگام با ترکیه نیست. اما طرح هایی در مورد مبادله اطلاعات، همکاری های مشترک در مبارزه با تهدیدها و… قراردادها و تفاهم نامه هایی چون اعزام نیرو های ترکمنستان به ترکیه برای آموزش، فروش کالاهای دفاعی و امنیتی از سوی ترکیه به ترکمنستان و مشارکت جدی ترکیه در طرح های نظامی ترکمنستان مانند ساخت زیربناهای نظامی، بندرگاه ها و اسکله ها مد نظر است.

در بعد دیگری با توجه به سیاست فعال ترکیه در سیاست خارجی و منطقه ای، همکاری راهبردی استراتژیک ترکمنستان و ترکیه در کوتاه مدت و بلند مدت مد نظر است. در این میان از یک سو با توجه به نوع روابط جمهوری آذربایجان و تنش های ترکمنستان با آذربایجان ترکیه به دنبال نقش میانجی گر در این زمینه است و از سوی دیگر متغیری چون تاکید مقامات دو کشور (بر موضوع نژاد، زبان و مذهب و اینکه ترکیه و ترکمنستان یک ملت در قالب دو دولت هستند) موجب تسهیل‌ حضور ترکیه در ترکمنستان شده است. در واقع باید گفت در حالی که عشق آباد به بازیگرانی چون ایران فرصت های گسترده ای برای حضور قائل نیست حضور حداکثری ترکیه در بخش های استراتژیک، سیاسی، نظامی و دفاعی ترکمنستان چندان نمی تواند با منافع استراتژیک ایران همخوان باشد.

ابعاد فرهنگی

ترکیه مدعی رهبری و برادر بزرگتر جمعیت بزرگی از ترک زبانان از دیوارچین و ترکستان شرقی تا آسیا و اروپا و دریای آدریاتیک هست. در این بین هرچند در بین شورای همکاری کشورهای ترک زبان، زبان ترکمنستانی ها تا حدودی با زبان ترکی استانبولی تفاوت دارد و از مترجم استفاده می کنند، اما حضور فرهنگی و قدرت نرم (حضور فرهنگی، رسانه و …) ترکیه در ترکمنستان به گونه ای است که رقیبی عمده ای ندارد. در واقع روابط فرهنگی عمده متغیر دخیل در روابط دو کشور و موثر در نگاه ترکمنستان به ترکیه است و عامل زبان در کنار سایر عوامل فرهنگی مانند دین، مذهب مشترک و سابقه تمدنی و فرهنگی گذشته و اشتراکات این حوزه از عوامل موثر در روابط به شمار می آید و ترکمنستان به ترکیه به عنوان یک کشور الگو و همزبان و هم فرهنگ نگاه می کند و به الگوگیری فرهنگی از نظام اجتماعی، سیاسی و فرهنگی ترکیه میل دارد.

چنانچه نشانگانی چون افزایش حضور فرهنگی و نهادهای فرهنگی ترکیه ای در بخش فرهنگی، رسانه‌ای و حتی مذهبی ترکمنستان در کنار دانشگاه و مدارس بین‌المللی ترکمن ترک ترکیه را تنها کشور پررنگ رسانه‌ای در ترکمنستان کرده است. این امر در حالی است که جدا از ایران که با توجه به نوع نگاه عشق آباد به نهادهای فرهنگی ایران از نظر فرهنگی چندان نفوذی ندارد، روس ها هم بازی در این حوزه را به ترکیه واگذار کرده اند.

اقتصاد و بازرگانی

ترکیه در حال حاضر یکی از مهمترین شرکای اقتصادی ترکمنستان است و شرکت های این کشور نقش مهمی ترکمنستان به ویژه دربخش ساخت و ساز و زیربناهای عمرانی دارند. از سوی دیگر صادارت کالاهای ترکیه ای به ترکمنستان بازار نسبتا قابل توجهی را برای ترکیه به وجود آورده است. در واقع ترکمنستان بزرگترین بازار خدمات مهندسی و پیمانکاری ترکیه در آسیای مرکزی و قفقاز است و روند فعلی اقتصادی دو کشور عملا به سود ترکیه است. چنانچه ترکیه در مجموع طرح‌هایی به ارزش 46 میلیارد دلار در ترکمنستان اجرا کرده و یا در دست اجرا دارد که هم‌‏اکنون بیش از 600 شرکت ترکیه در قالب 400 طرح در خاک ترکمنستان فعال هستند.

در این بین ترکیه تلاش می کند همکاری های دو جانبه خودش را از لحاظ اقتصادی، تجاری، توریسم، سرمایه گذاری، انتقال انرژی، نیرو … را با عشق آباد گسترش دهد و انرژی نفت و گاز این کشور را از طریق دریای کاسپین و جمهوری آذربایجان و ترکیه (ترانس کاسپین) صادر کند. در این راستا جدا از مسئله ارتباطات زمینی موانع چندانی در روابط ترکیه و ترکمنستان وجود ندارد. چنانچه شرکت‌های ترکیه که بیش از ‪ 33درصد مجموع شرکت‌های دیگر کشورها در ترکمنستان را تشکیل می‌دهد و در همه بخش ها حضور دارند. این درحالیست که تعداد کل اتباع دیگر کشورهای خارجی در ترکمنستان رقمی کمتر از این میزان است و جمهوری اسلامی ایران با وجود نزدیکی مسافت و وجود چهار گمرگ فعال، نفوذ اقتصادی چون ترکیه در ترکمنستان ندارد.

هر چند در دیدار روسای جمهور ایران و ترکمنستان توافق شده حجم مبادلات دو کشور همسایه تا 60 میلیارد دلار در سال افزایش یابد، اما حجم مبادلات تجاری بین ایران و ترکمنستان سال گذشته با توجه به حجم واردات گازی از این کشور به بیش از 4 میلیارد دلار رسیده و تراز اقتصادی میان دو کشور در سال های اخیر نیز منفی بوده است. در این حال باید دانست که بازار 44 میلیارد دلاری ترکمنستان در اختیار صنعتگران و تاجران کشورهایی به جز ایران، به ویژه ترکیه قرار دارد و به رغم توان ایران در تجهیزات، خدمات فنی ومهندسی و اجرای پروژه های مشترک و ارائه محصولات با کیفیت و قابل رقابت با کشورهایی همچون ترکیه عملا بازار ترکمنستان در اختیار رقیبان ایران قرار دارد.

 فرزاد رمضانی بونش

ایران ترکمنستان ترکیه دلار واردات