قدرت شیعیان در حیات خلوت عربستان

به گزارش پارس به نقل از مرکز اسناد انقلاب اسلامی، شاید هیچ واژه‌ای به اندازه «سورئال» اگر آن را در معنای لغوی خود به «امری عجیب و غریب و یا ترکیب خیال با واقعیت» تعریف کنیم، نمی‌تواند به خوبی ویژگی‌ها و پیچیدگی‌هایی جغرافیایی، اجتماعی، تاریخی، فرهنگی و از همه مهمتر سیاسی یمن را توصیف کند.

 یمن که در جنوب شبه جزیره عربستان قرار دارد به داشتن ویژگی‌های سورئال جغرافیایی[1] و تاریخی_ فرهنگی[2] و همچنین سیاسی یمن معروف است. حتی متخصصان مسایل این کشور نیز نمی‌توانند به صورت کامل پیچیدگی‌هایی سیاسی یمن را به صورت کامل درک کنند. بخشی از این مسله مربوط می‌شود به چگونگی پخش اخبار در سرتاسر خاورمیانه و بخشی دیگر نیز به بوم شناسی سیاسی این کشور و شکاف قابل لمس بین مرکز جغرافیایی و محیط پیرامونی مربوط می‌شود. [3] 

زمانی که در تاریخ 21 سپتامبر 2014 قیام مردم یمن پس از یک ماه تظاهرات گسترده و مداوم پیروز شد خیلی‌ها حتی در ایران نیز شوکه شدند و این کشور به کانون توجه جهانی تبدیل شد. رهبری این انقلاب به دست گروهی از فرقه زیدیه، شاخه‌ای از مذهب تشیع که تا پنج سال قبل در حاشیه سیاست یمن قرار داشت بر ویژگی‌های سورئالیستی این انقلاب می‌افزاید.

این اولین بار نیست که زیدی‌ها در تاریخ مدرن یمن حکومت را در این کشور به دست می‌گیرند.آنها در 1918 با امپراطوری عثمانی مقابله کرده و حکومت خود را در شمال یمن تشکیل دادند اما در سال 1962 بر اثر کودتایی توسط افسران ارتش و با حمایت جمال عبدالناصر به بیش ازنیم قرن حکومت زیدی‌ها در یمن پایان داده شد. از آن زمان زیدی‌ها سرکوب و به حاشیه رانده شدند.[4] یکی ازمهمترین اقدامات حکومت جدید علیه زیدیه‌ها، تغییر بافت جمعیتی شیعیان ازطریق ترویج وهابیسم و سلفی‌گریی باهمکاری عربستان در شمال یمن و سرزمین‌های زیدیه‌ها بود.[5]

در چنین شرایطی نطفه اولیه جنبش ‌حوثی‌ها برای مقابله با این نوع هجمه دشمن، به رهبریی حسین حوثی درسال 1990  تحت عنوان «شباب‌المومن» در استان شمالی صعده با الهام از انقلاب اسلامی ایرانبستهشد.[6] تعریف ماهیت این جنبش که به «حوثی‌ها» معروف شد، به راحتی میسر نیست چرا که به صورت قابل توجه‌ای در تاریخ کوتاه خود تغییر کرده و همچنین تحت تبلیغات رسانه‌ای منفی گسترده قرار گرفته است. [7] حوثی‌ها فراز نشیب‌های زیادی را پشت سر گذاشتند تا به صنعا، پایتخت یمن برسند و پس از گذشت 6 دهه دوباره قدرت را به زیدی‌ها بازگردانند.

طرد سیاسی حوثی‌ها از طرف دولت مرکزی، ناکامی حوثی‌ها در انتخابات پارلمانی سال‌های 1993 و 1997، اتحاد دولت مرکزی صعنا به رهبری دولت «علی عبدالله صالح» با پادشاهی سعودی و همچنین آمریکا و بویژه جنگ‌های شش گانه‌ای‌ در دهه اول قرن حاضر مهمترین فراز و نشیب‌های است که حوثی‌ها در طول 30 سال اخیر پشت سر گذاشته‌اند. از این میان نقش جنگ‌های شش گانه بسیار مهم است چرا که حوثی‌ها پس از هر جنگی به رهبری عبدالملک حوثی که پس از شهادت بردارش در جنگ اول رهبری حوثی‌ها به عهده گرفت، موفق‌تر و قدرتمندتر از قبل ظاهر شدند و خود را به عنوان یک جنبش ریشه ‌دار و شکست ناپذیر ثابت کردند. حضور عبدالملک در راس رهبری جنبش حوثی‌هارا می‌توان یکی از ویژگی‌های سورئالیستی این جنبش توصیف کرد چرا که وی تنها 24 سال داشت که به این مقام رسید و توانست علی‌رقم سن کم 5 جنگ را با موفقیت مدیریت کند و در حالی که تا یک سال پیش کاملا ناشناخته بود اما هم اکنون به مرد شمار یک یمن تبدیل شده است و نه تنها سرنوشت این کشور بلکه بخشی از معادلات منطقه‌ای نیز در دست این رهبر 34 قرار دارد.[8]

شروع ناآرامی‌های در جهان عرب از سال 2011 که در خارج به «بهار عربی» و در داخل به «بیداری اسلامی» معروف شد و به یمن هم رسید نقطه عطفی در بازگشت حوثی‌ها به عرصه سیاست در سطح ملی این کشور محسوب می‌شود و می‌توان آن را اولین قدم حوثی‌ها برای حرکت از سطح محلی به سطح ملی توصیف کرد.

بر اثر این ناآرامی ها کنترل دولت مرکزی یمن  ضعیف شد و همین مسئله را زمینه را برای تحکیم قدرت حوثی ها در صعده فراهم آورد. رزمندگان حوثی سلاح های سنگین به دست آوردند و کنترل سرزمینی خود را در شمال افزایش دادند در سال 2011 آنها علنا حاکمیت صعده را به عهده گرفته و فرمانداری برای این استان انتخاب کردند، مالیات می گرفتند و بر ادارات دولتی و نظام قضایی نظارت می کردند.[9] رهبران حوثی اصرار داشتند که به دولت یمن حمله نمی‌کنند بلکه واحد‌های نظامی و رهبرانی را که در خدمت احزاب رقیب قرار دارند را هدف قرار می‌دهند بویژه رهبران حزب اصلاح و علی محسن که نقش مهمی در شروع جنگ‌های شش‌گانه علیه حوثی‌ها داشتند.

همزمان با تحکیم سلطه امنیتی حوثی ها در صعده عبدالمک طرفداران غیرنظامی خود را به صنعا فرستاد تا علاوه بر شرکت در تظاهرات مردمی علیه عبدالله صالح نقش فعالی در تصمیم گیری های سیاسی ایفاد کنند. حوثی‌ها با ملحق شدن به گفت‌وگوهای ملی صاحب یک کرسی شدند و از خواسته‌های عمومی از جمله یک دولت فدارال بر اساس اصول دموکراتیک، تکثرگرایی سیاسی، آزادی مذهبی و توازن قوا حمایت کردند. شهرت حوثی‌ها به عنوان برکنار کنندگان علی عبدالله صالح محبوبیت آن‌ها را حتی در خارج از پایگاه سنتی آنان افزایش داد.[10]

اما حکومت پس از علی عبدالله صالح به ریاست عبدربه منصور هادی با خواسته های انقلابی و عدالت طلبانه انصارالله همخوانی نداشت به همین دلیل این جنبش مصمم شد فعالیت خود را برای اصلاح دولت جدید تشدید و به صورت یکجانبه اقدام کند. در چنین شرایطی انصارالله تصمیم گرفت از طریق سازماندهی تظاهرات مردمی دولت جدید را مجبور به انجام اصلاحاتی بکند. نقطه عطف حوثی‌ها برای حرکت به سمت پایتخت پس از تسلط بر شهر عمران در اسفند ماه سال ١٣٩٢ صورت گرفت. در پی این تحول، طرفداران این جنبش با ایجاد کمپ‌ها‌یی در اطراف این شهر پوشش امنیتی برای تظاهرات مردمی ایجاد کردند.[11].این تظاهرات پس از یک کش و قوس یک ماهه و پیچیده منجر به تسلط نیروهای انقلابی به مراکز مهم مسلط شدند[12] و سرانجام در 21 سپتامبر 2014( 30 شهریور 1393) سقوط دولت عبدربه منصور هادی تسلیم انقلابیون شد.

علاوه بر برنامه ریزی بسیار خوب طراحی شده تظاهرات و حمایت گسترده مردمی، سیاستمداری واقع‌بینانه و هدف‌دار رهبران انصارالله در اتحاد نانوشته و اعلام نشده با علی عبدالله صالح نقش بسیار مهمی در پیروزی انقلاب مردم یمن داشت.

 در واقع اتحاد انصارالله با علی عبدالله صالح یکی دیگر از ویژگی های سورئالیستی تحولات یک سال گذشته این کشور محسوب می‌شود. علی عبدالله صالح  شش جنگ علی حوثی ها به راه انداخته و نقش مهمی در ترور رهبر این جنبش داشت و به نوعی اولین دشمن این جنبش محسوب می شد، باوجود این حوثی ها به دلیل اینکه عبدالله صالح همچنان نفوذ زیادی در بدنه دولت بویژه نیروهای مسلح کشور داشت دشمنی خود را با او به کنار گذاشتند. اهمیت این اتحاد زمانی مشخص شد که فرماندهان ارتش یمن از درگیر شدن با نیروهای انصارالله خودداری کرده و این جنبش بدون کمترین مقاومتی بر دستگاه های دولتی یمن مسلط شد.

اما پیروزی انقلاب یمن برای حوثی ها نه تنها به معنی پایان کار نبود بلکه شروع روزهای سخت برای این جنبش محسوب می‌شود. همزمان که حوثی ها که تلاش می کردند از طریق گفت و گو با سایر احزاب نظام سیاسی جدیدی را در یمن تشکیل دهند و تعریفی جدیدی از خود بر اساس الگوی حزب الله لبنان ترسیم کنند عربستان سعودی به عنوان رژیمی که خواهان حفظ موجود است با نگرانی این تحولات را دنبال می کرد و بدیهی بود که نمی‌توانست به قدرت رسیدن گروهی در حیاط خلوت خود را که روابط نزدیکی با رقیب منطقه‌ای خود یعنی ایران دارد را به راحتی تحمل کند اما از طرف دیگر به دلیل ضعف طرفداران عربستان در یمن ریاض توانایی اعمال نفوذ بر تحولات آن کشور را نداشت.

در همین حال تحولات مهمی در داخل عربستان در حال رخ دادن بود. ملک عبدالله در بهمن ماه 1393 ‍‍پس از یک دهه حکمرانی فوت کرد و سلمان بن عبدالعزیز به عنوان شاه جدید عربستان انتخاب شد.

شاه جدید عربستان که تغییرات بنیادینی از جمله انتخاب فرزند خود به عنوان وزیر دفاع و جانشین ولیعهد در ساختار کابینه ایجاد کرده بود حمله به یمن را فرصتی برای خود دید تا علاوه بر انحراف افکار عمومی از آنچه که بعضی تحلیلگران از آن به عنوان کودتا علیه فرزندان پادشاه سابق عنوان کردند، خود را به عنوان پادشاهی مقتدر نشان دهد اما نتیجه این جنگ که بیش از 5 ماه از آن می‌گذرد بر خلاف انتظار حاکمان جدید ریاض درآمد.

پی نوشت:

[1]- The surreal landscape of Socotra, Yemenhttp://www.chicagotribune.com/lifestyles/travel/chi-the-surreal-landscape-of-socotra-yemen-20140325-photogallery.html

[1]- مهدی نصیری، جایگاه رفیع یمن و یمنی ها در اسلام و تشیع http://www.mashreghnews.ir/fa/news/415450/%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%B1%D9%81%DB%8C%D8%B9-%DB%8C%D9%85%D9%86-%D9%88-%DB%8C%D9%85%D9%86%DB%8C-%D9%87%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85-%D9%88-%D8%AA%D8%B4%DB%8C%D8%B9

[1] Madeleine Wells, Yemen’s Houthi movement and the revolution http://foreignpolicy.com/2012/02/27/yemens-houthi-movement-and-the-revolution/

[1]- [5] James Robin King, “Zaydis in a Post-Zaydi Yemen: ‘Ulema Reactions to Zaydism’s Marginalization in the Republic of Yemen,” Shi’a Affairs Journal 1 (Winter 2008), 81.

[1] [6] Shelagh Weir, “A Clash of Fundamentalisms: Wahhabism in Yemen,” MERIP Middle East Report, No. 204, The Arabian Peninsula (July- September 1997), 22-23, 26.

[1]- Regime and Periphery in Northern Yemen: The Huthi Phenomenahttp://www.rand.org/content/dam/rand/pubs/monographs/2010/RAND_MG962.pdf

[1]- The Huthi Ascent to PowerBy Charles Schmitz - American Institute of Yemeni Studies | SEP 15, 2014http://www.mei.edu/content/at/huthi-ascent-pwer

[1]Abdel-Malek al-Houthi: from shadow rebel leader to kingmaker http://www.middleeasteye.net/in-depth/features/abdel-malek-al-houthi-shadow-rebel-leader-kingmaker-988988591

[1] International Crisis Group, “The Huthis: From Saada to Sanaa,” Middle East Report no. 154, 10 June 2014.

[1] محمد بابایی حوثی‌ها؛ازحاشیه به متن سیاست http://javanonline.ir/fa/news/677951/%D8%AD%D9%88%D8%AB%D9%8A%E2%80%8C%D9%87%D8%A7-%D8%A7%D8%B2-%D8%AD%D8%A7%D8%B4%D9%8A%D9%87-%D8%A8%D9%87-%D9%85%D8%AA%D9%86-%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D8%AA

[1] The Huthi Ascent to PowerBy Charles Schmitz - American Institute of Yemeni Studies | SEP 15, 2014

محمد بابایی‌