ماجرای فرار «ابوالحسن بنی صدر» و «مسعود رجوی» از کشور/ «بنی صدر» چرا و چگونه گریخت؟

پایگاه خبری تحلیلی «پارس»- جواد نوائیان رودسری- شرایط حساسی بود. جنگ به شدت در مرزهای غربی و جنوبی کشور ادامه داشت. بخش هایی از خاک ایران به اشغال نیروهای بعثی عراق درآمده بود. نیروهای ارتش هنوز ثبات لازم را برای دفاع پیدا نکرده بودند. نیروهای سپاه هم آمادگی نظامی لازم و تجهیزات جنگی مورد نیاز را در اختیار نداشتند. «سیدابوالحسن بنی صدر»، به عنوان نخستین رئیس جمهور ایران که امام خمینی(ره)، فرماندهی کل قوا را هم به وی تفویض کرده بودند، اعتقادی به استفاده از نیروهای مردمی در جبهه های جنگ نداشت. با این حال، سیاستِ «دادن زمین و گرفتن زمانِ» او هم، دردی را دوا نکرد. عملیات هایی که توسط نیروهای ایرانی انجام می گرفت، یکی پس از دیگری با شکست روبه رو می شد. پس از شکست عملیات «نصر»، در منطقه هویزه، که به شهادت تعداد زیادی از دانشجویان مسلمان پیرو خط امام(ره) منجر شد، عملیات «توکل» هم نتیجه ای در پی نداشت و فقط روحیه نیروهای خودی را بیش  از پیش، تضعیف کرد. به نظر می رسید که رئیس جمهور و فرمانده کل قوا، در چنین شرایطی باید به فکر بیرون راندن دشمن و حفظ تمامیت ارضی کشور باشد، اما «بنی صدر» خود را درگیر بازی خطرناکی کرده بود.

بنی صدر و پیوند با منافقین

«بنی صدر» در ابتدای فعالیت های سیاسی خود، چندان موافق مرام و مشی سازمان منافقین نبود. او که خود را در عرصه اقتصاد و سیاست، صاحب نظر می دانست، اغلب دیدگاه های سیاسی منافقین را رد می کرد و به نحوه تعامل آن ها با انقلاب معترض بود.

با این حال، در جریان برگزاری انتخابات ریاست جمهوری، در نگاه و رویکرد «بنی صدر» نسبت به سازمان منافقین، چرخشی تأمل برانگیز به وجود آمد.

او در یکی از میتینگ های انتخاباتی خود، به تمجید از «مسعود رجوی»، سرکرده منافقین پرداخت و از او، که به دلیل رأی ندادن به قانون اساسی جمهوری اسلامی، در جریان نخستین دوره انتخابات ریاست جمهوری، رد صلاحیت شده بود، به عنوان تنها فردی یاد کرد که پس از خودش، دارای جایگاه مردمی است. «بنی صدر» در این میتینگ به تمجید از هواداران «رجوی» نیز پرداخت.

همکاری با منافقین گسترش می یابد

با پیروزی «بنی صدر» در انتخابات ریاست جمهوری، وی اقدام به تأسیس دفتری به نام «همکاری های مردم و ریاست جمهوری» کرد.

افرادی که در این دفتر فعالیت می کردند، عمدتاً از اعضای گروهک های معاند با انقلاب اسلامی، از جمله «پیکار»، «فدائیان خلق» و منافقین بودند. این دفتر پس از مدتی به منبع اطلاعاتی «بنی صدر» تبدیل شد.

همین ارتباط تنگاتنگ بود که باعث نزدیکی بیش  از پیش او به منافقین شد و غائله 14 اسفند سال 1359، برمبنای اطلاعاتی شکل گرفت که از طریق اعضای منافقین در اختیار رئیس جمهور قرار داده  شده بود. بعدها، کمیته ای سه نفره که نماینده «بنی صدر» نیز در آن عضویت داشت، وی را مسئول اصلی بروز غائله 14 اسفند معرفی کرد.

رأی به عدم کفایت سیاسی بنی صدر

تداوم بحران به وجود آمده، اصلاً به صلاح کشور نبود. طی چند ماه بعد تلاش های زیادی برای آرام کردن اوضاع از طرف نیروهای دلسوز انقلاب صورت گرفت، اما «بنی صدر» بی توجه به شرایط کشور و برمبنای اطلاعاتی که منافقین در اختیار او قرار می دادند، بر آتش اختلاف می دمید و شرایط را بغرنج تر می کرد.

روز 20 خردادماه 1360، امام خمینی(ره)، «بنی صدر» را از فرماندهی کل قوا عزل کردند. بیشتر نمایندگان مجلس هم به این نتیجه رسیده بودند که وی کفایت سیاسی لازم را برای تصدی پست ریاست جمهوری ندارد.

«آیت ا...هاشمی رفسنجانی» در کتاب «عبور از بحران»، ضمن بیان خاطرات روز 23 خردادماه سال 1360، می نویسد:«برای این که در رابطه با آقای بنی صدر، در مسئله ریاست جمهوری و طرح عدم کفایت سیاسی، نظر امام را بدانم، اول وقت به منزل ایشان رفتم ... امام هم مثل من نظرشان این بود که ترجیح دارد، آقای بنی صدر تابع قانون شود و رئیس جمهور بماند، اما به ظن قوی، ایشان تسلیم قانون نخواهد شد؛ لذا ما باید اتمام حجت کنیم، حتی ایشان را دعوت به مذاکره کنیم، اگر تسلیم نشد، چاره ای نیست، باید به قانون عمل کرد.» روز 27 خردادماه، قانون «آیین نامه بررسی عدم کفایت سیاسی رئیس جمهور» به تصویب رسید.

روز قبل از آن نیز، دو فوریت طرح قانونی «عدم کفایت سیاسی رئیس جمهور» به تصویب نمایندگان مجلس شورای اسلامی رسیده بود : «ماده واحده: مجلس شورای اسلامی رأی به عدم کفایت سیاسی رئیس جمهور می دهد. رهبر طبق اصل 110، فرمان مقتضی را صادر خواهند فرمود.»

اختفای بنی صدر و شورشی که شکست خورد

«بنی صدر» و منافقین می دانستند که طرح ارائه شده در مجلس، قطعاً به تصویب خواهد رسید. «بنی صدر» پیش از بررسی طرح عدم کفایت سیاسی رئیس جمهور، مخفی شد. محل اختفای او، ابتدا منزل یکی از دوستان قدیمی اش و سپس تعدادی از خانه های تیمی منافقین بود. روز 30 خردادماه، زمانی که نمایندگان مجلس بررسی طرح عدم کفایت سیاسی او را آغاز کرده بودند، منافقین اعضا و هواداران خود را به خیابان آوردند و علیه جمهوری اسلامی دست به شورش زدند. آن ها در مسیر حرکت خود، خودروها را به آتش می کشیدند و اموال عمومی را تخریب می کردند.

منافقین بعدها مدعی شدند که 500 هزار نفر از هوادارانشان در این شورش خیابانی شرکت کرده اند، اما خبرگزاری «رویترز» در گزارش خود اعلام کرد:«حدود 3 هزار نفر از افرادی که به سازمان چریکی مجاهدین خلق تعلق دارند، خیابان  ها را بستند و تعدادی اتومبیل و موتورسیکلت را آتش زدند و علیه حکومت اسلامی به شعار دادن پرداختند.» «آیت ا... هاشمی رفسنجانی» هم در این باره می نویسد:«گروهک های مجاهدین خلق و پیکار و رنجبران و اقلیت فدایی و ... تدارک وسیعی برای ایجاد آشوب و جلوگیری از کار مجلس دیده بودند و به نحوی اعلان مبارزه مسلحانه کرده اند و ساعت چهار بعدازظهر به خیابان ها ریختند و قتل و غارت و آشوب را در تهران و بسیاری از شهرستان ها آغاز کردند.» با این حال برخورد مردم با منافقین، جدی و قاطع بود و آنها را وادار به عقب نشینی کرد. روز 31 خردادماه سال 1360، مجلس شورای اسلامی با 177 رأی موافق، یک رأی مخالف و 12 رأی ممتنع، به عدم کفایت سیاسی رئیس جمهور رأی داد و روز بعد، امام خمینی(ره) نیز این رأی را تأیید کردند:«بسم ا...الرحمن الرحیم- پس از رأى اکثریت قاطع نمایندگان محترم مجلس شوراى اسلامى مبنى بر این که آقاى ابوالحسن بنى صدر براى ریاست جمهورى اسلامى ایران کفایت سیاسى ندارد، ایشان را از ریاست جمهورى اسلامى ایران عزل نمودم- اول تیرماه 60—روح ا... الموسوى الخمینى.»

فرار ...

با عزل «بنی صدر» از مقام ریاست جمهوری، منافقین به وی پیشنهاد کردند تا با کمک آن ها، از ایران خارج شود. «بنی صدر» پذیرفت که همراه با «رجوی» از کشور بگریزد. منافقین با استفاده از عوامل نفوذی خود در برخی ارگان ها و به خصوص بعضی پرسنل نیروی هوایی آن زمان، زمینه فرار را فراهم کردند. برای فرار، مسیر هوایی در نظر گرفته شده بود.

سرهنگ «بهزاد معزی»، خلبان محمدرضاپهلوی، مأمور جابه جا کردن «بنی صدر» و «رجوی» با استفاده از یک فروند هواپیمای مسافربری بوئینگ 707 و انتقال آن ها به فرانسه شد. خلبان «بهروز مدرسی»، از همکاران «معزی»، در خاطراتش می گوید:«هیچ کس نمی داند ارتباط سرهنگ خلبان بهزاد معزی با سازمان تروریستی منافقین، از کی و به چه شکلی شروع شده است.» او درباره نحوه اجرای عملیات فرار و نقش عوامل نفوذی منافقین در آن نیز، می گوید:«یک عده[از اعضای منافقین] وظیفه اغفال و فریب عوامل دژبانی و حراست ورودی پایگاه را برعهده داشتند.

آن ها از چند روز قبل از عملیات، با یک دستگاه خودروی کاماروی زرد رنگ، مرتب به پایگاه تردد می کردند تا روز عملیات، حضور این خودرو عادی تلقی شود. عده ای هم با ماشین آتش نشانی در اطراف پایگاه مستقر شده بودند تا برای فراری دادن سوژه، در صورت لو رفتن، وارد عمل شوند. عده ای از اعضای شاخه نظامی گروهک منافقین هم، با سلاح های سنگین، مسئولیت عبور سوژه ها به داخل پایگاه را برعهده گرفتند.

قرار بود یک گروه دیگر از افراد نظامی فریب خورده نیز، ایستگاه های رادار مسیر را مختل کنند. به این صورت که با قراردادن جعبه هایی در هر ایستگاه ، در آغاز عملیات، به آن مرکز تلفن و اعلام می کردند پایگاه بمب گذاری شده است.

عده ای دیگر هم با از کار انداختن 8 فروند هواپیمای شکاری اف – 4، عملاً، از رهگیری و تعقیب فراریان جلوگیری کردند. خب، بعد از همه این کارها، نوبت به اسکان سوژه ها[داخل پایگاه] رسید.» خلبان «مدرسی» می افزاید: «ساعت ۱۹ و ۳۵ دقیقه سوژه ها[بنی صدر و رجوی] در حالی که لباس پرواز بر تن داشتند، وارد رمپ [محوطه بارگیری و سوار کردن مسافر در فرودگاه] پرواز می شوند. در همان حال از پست فرماندهی اعلام می کنند که پرواز یک ساعت جلو افتاده است و به جای ساعت 10:30 شب ، یک ساعت زودتر انجام خواهدشد. سوژه ها همراه محافظان خود، در محوطه اتاقک سوختگیری پنهان شدند. وقتی سایر خدمه از قبیل کروچیف[مهندس پرواز] و بوم اپراتور[مسئول سوختگیری]، برای بازدید قبل از پرواز سعی کردند محوطه را چک کنند، با در بسته مواجه شدند. سرهنگ معزی به مسئول مربوطه می گوید: چه کار می کنی و سعی می کند او را [از بازدید] منصرف کند. ولی مسئول، که انسان وظیفه شناسی بوده است، توجهی نمی کند و می کوشد با یک تبر در ورودی را بشکند و وارد شود. در همین لحظه، محافظان در را باز می کنند و با گذاشتن لوله اسلحه بر پیشانی او، از آن مأمور می خواهند بی سر و صدا وارد اتاقک شود.

سپس دست و پای او را می بندند و در گوشه ای روی زمین می نشانند. در پی این وقایع، معزی موتور هواپیما را روشن می کند و آماده پرواز می شود.» به این ترتیب، «بنی صدر»، همراه با «رجوی» از ایران گریخت و به فرانسه رفت، اما این ارتباط ظاهراً دوستانه، زیاد طول نکشید.