اشتباه تاريخي حسن روحاني و تفاوت نگاهش با امام خميني(ره)/ رييس جمهور همچنان به دوقطبي دامن مي زند

پايگاه خبري تحليلي «پارس»- مرتضي طاهري- پنجشنبه گذشته دکتر حسن روحانی در ضیافت افطار با استانداران و معاونین وزرا نکاتی را در خصوص تحلیل شرایط جامعه و تصمیمات امام حسن مجتبی (ع) بیان کرد. وی در سخنان خود تلویحاً شرایط امام حسن مجتبی(ع) برای پذیرش صلح را با شرایط فعلی جامعه ما مقایسه کرد. 

دکتر روحانی در این همایش گفته است:«شجاعت در مراحل و مقاطع مختلف و در برابر شرایط گوناگون تاریخی معنای خاص خود را دارد و امام مجتبی(ع) آن تصمیم سخت را اتخاذ کردند و ما هم باید راه و مسیر امام مجتبی (ع) را دنبال کنیم.» سوال اساسی این است که آیا شرایط فعلی جامعه ما با شرایط و مقتضیات جامعه عصر امام حسن (ع) یکسان است؟ در زیر به بررسی برخی نکات پیرامون این مقایسه و شرایط آن مقطع و سخنرانی ایشان  اشاره می کنیم.

‪یک برداشت تاریخی و چند تأمل
1- در مقام مقایسه شرایط فعلی کشور که مشغول مذاکرات هسته ای است، با هنگامه ی صلح امام حسن (ع) باید این نکته مدنظر قرار گیرد که طرف مقابل صلح امام، "جریان نفاق"(معاویه) بود نه "جبهه کفر و استکبار" و از سوی دیگر ایشان در تمام مدت حیات مبارک خویش، حتی دوره صلح، جریان مقابل را "دشمن" می دانستند. شاهد آن است که بعد از صلح، معاویه به امام پیشنهاد داد که با خوارج بجنگد اما امام فرمودند: «اگر بنای جنگ داشتیم، شایسته ترین فرد برای جنگیدن تو بودی!»
 
2- یکی از دلایل صلح امام حسن(ع) خوشبینی مردم نسبت به معاویه و بنی امیه(به علت نفاق)  آنها بود و حضرت با صلح شان زمینه افشای چهره معاویه را فراهم کردند و مردم به تدریج ماهیت بنی امیه را با ظلم، فساد و نقض عهد، تشخیص دادند. این در حالی است که چهره دشمنان ملت ایران( و در رأس آن آمریکا) ، بر همگان آشکار است و البته عده ای درداخل سعی در بزک نمودن این چهره را دارند. 

3- موضوع قابل توجه دیگر درباره صلح امام حسن(ع) این است که امام ابتدا قصد لشگرکشی همه جانبه برای مقابله با معاویه را داشتند اما به دلایل مختلف (نظیر خیانت کارگزاران، عدم حمایت مردم از امام و..) صلح را پذیرفتند . ایشان از همان ابتدا با سپاهی سی هزار نفره در ساباط مدائن ،آماده جنگ با لشگر معاویه شده بودند لذا صلح امام حسن (ع) یک "فرآیند از ابتدا طراحی شده" نبود بلکه صلح "نتیجه شرایط" بود . به عبارت دیگر نرمش قهرمانانه امام "تاکتیکی " بود نه "راهبردی". 

4- تعداد یاران و شیعیان حضرت در آن مقطع بسیار کم شده بود و در خود سپاه امام حسن(ع) علیه حضرت توطئه می کردند و حتی قصد ترور ایشان را داشتند و حتی بخشی از این لشگر از معاویه پول گرفتند و به وی پیوستند. در این وضعیت امام ملاحظه کردند که اگر وارد جنگ شوند در مدت کوتاهی سپاه شان فرو می پاشد و خودشان نیز اسیر می شوند و دیگر از اسلام اثری باقی نمی ماند. یکی از اصحاب حضرت اعتراض کرد که چرا صلح را پذیرفتید ؟ امام پاسخ دادند: من برای اینکه شیعه باقی بماند، صلح کردم.  

5- امام خمینی (ره) در تحلیل این موضوع فرمودند: «آن صلح تحمیلی که در عصر امام حسن(ع) واقع شد، آن حکمیت تحمیلی که در زمان امیرالمومنین واقع شد و هر دویش به دست اشخاص حیله گر درست شد، این ما را هدایت میکند به اینکه نه زیر بار صلح تحمیلی برویم و نه زیر بار حکمیت تحمیلی.»( 2 شهریور 65)

6- دکتر روحانی در بخشی دیگر از سخنرانی خود گفته بودند: «بی تردید تصمیم گیری برای "صلح" ، سخت تر از تصمیم گیری برای جنگ است و آمادگی برای نثار آبرو، مهم تر از نثار جان و خون در راه خدا است» .  طرح دو گانه صلح و جنگ برای ایجاد دو جریان "صلح طلب" و "جنگ طلب" در میان جامعه، چندان صحیح به نظر نمی رسد.  هیچ جریانی در کشور تمایلی برای آغاز و راه اندازی جنگ ندارد اما آمادگی برای مقابله با تهدیدات احتمالی حتماً جنگ طلبی تلقی نخواهد شد. از سوی دیگر طرح این دو گانه، این انگاره را در اذهان ایجاد خواهد نمود که اگر صلح(به هر قیمتی) منعقد نگردد، لاجرم باید سراغ جنگ رفت. 

نتیجه 
از مجموع بررسی وقایع عصر امام حسن (ع) می توان نتیجه گرفت که شرایط و وضعیت جامعه فعلی ما با جامعه عصر آن امام همام، بسیار متفاوت است اما این به این معنا نیست که مردم مخالف اصل مذاکره و اقدامات دیپلماتیک باشند بلکه آنچه مصلحت امت و خواست مردم است " نرمش قهرمانانه" همراه با حفظ عزت ملی در  مذاکرات جاری و در یک کلمه  انعقاد یک" توافق خوب" می باشد. 

از زاويه اي ديگر/ الزامات تفسير صلح امام حسن(ع)
اميرحسين يزدان پناه- رئيس جمهور اخيرا در جمع استانداران با اشاره به ماجراي صلح امام حسن مجتبي (ع) گفت: «امام حسن(ع) مي‌خواهند به ما ياد بدهند که بايد به مصلحت امت و خواست مردم و جامعه توجه کرد و به نفع امت و جامعه اسلامي تصميم گرفت...شجاعت در مراحل و مقاطع مختلف و در برابر شرايط گوناگون تاريخي معناي خاص خود را دارد و امام حسن مجتبي(ع) آن تصميم سخت را اتخاذ کردند و ما هم بايد راه و مسير امام حسن مجتبي (ع) را دنبال کنيم.» در بدو ورود به صحبت هاي اخير دکتر روحاني با 2 موضوع روبه رو هستيم. نخست، چيستي صلح امام حسن مجتبي (ع)، دوم، الزامات توجه به جملات و تعابيري که مقامات کشور اين روزها به کار مي برند با توجه به شرايط حساس مذاکرات هسته اي.

آيا امام حسن مجتبي (ع) با 30 هزار سپاهي براي صلح به مدائن رفت؟
واقعيت اين است که اگر قرار است درباره صلح امام حسن (ع) و يا هر واقعه تاريخي ديگر تفسيري ارائه شود لازم است که زمينه هاي شکل گيري واقعه (اعم از شرايط زماني و سياسي و ...) مطرح شود و سپس آن را با شرايط حال مقايسه کنيم. در همين چارچوب مهم است که بدانيم: «اولا صلح چگونه شکل گرفت؟ دوم اين که مفاد صلح عزت آفرين بود يا نه؟ سوم هم اين که نتيجه آن صلح چه شد؟» به بيان ديگر همه اين ابعاد را بايد با هم تحليل و تفسير کرد. بيان اين نکات مهم از ماجراي صلح امام حسن(ع) خود محتواي چندين کتاب و مقاله شده است و در اين مقال اندک نمي گنجد(1) اما به طور مختصر روند اتفاقات سال 41 هجري پس از شهادت اميرالمومنين(ع) به اين صورت است که عده زيادي از مردم کوفه با بيعت با امام حسن مجتبي (ع) زعامت ايشان را پذيرفتند. در شام اما مردم با معاويه بيعت کرده بودند و همين موضوع باعث شد کوفيان از حضرت براي اعزام سپاهي به شامات و نبرد با معاويه اجازه خواستند. سرانجام پس از تحولات مختلف سپاه امام که برخي منابع تاريخي آن را تا 30 هزار نفرنقل کرده اند در منطقه ساباط مدائن خيمه زد. معاويه اما با کمک مشاوران خود در سپاه امام فتنه ايجاد کرد و در کنار آن با تطميع برخي از فرماندهان به نام سپاه آن حضرت، مانند ابن عباس، سپاهيان ايشان را فريفت و حضرت در شرايطي قرار گرفت.(که برخي منابع تاريخي روايت مي کنند تنها 17 نفر براي ايشان باقي مانده بود) در چنين شرايطي امام حسن مجتبي(ع) صلح با معاويه را اولا با هدف نشان دادن چهره منافقانه معاويه که در لباس يک عنصر صلح خواه ظاهر شده بود و دوم براي حفظ اصل اسلام از گزند آسيب هاي احتمالي، پذيرفتند. نتيجه صلح نامه دقيق حضرت نيز آن بود که مفاد آن چنان دقيق نوشته شده بود که معاويه به آن عمل نکرد و با تعيين يزيد به جاي خود، و برخي ديگر از اقدامات، صلح نامه را نقض کرد و پس از آن تحولات به نحوي پيش رفت که به واقعه عاشوراي سال 61 هجري و آن واقعه عظيم تاريخ کشيده شد. بنابراين 4 نکته در اين ماجرا مهم است: 1- اين که حضرت امام حسن مجتبي (ع) از کوفه که حرکت کردند براي نوشتن صلح به مدائن نرفتند بلکه عازم نبرد با معاويه به عنوان نماد نفاق در جامعه اسلام بودند. 2- ضعف حاميان امام و سپاهيان حضرت و نيز فتنه معاويه شرايط را به سمت صلح برد.3- مفاد صلح به نحوي نگارش شد که در نهايت چهره معاويه و بني اميه را رسوا کند و در نهايت نيز چنان شد.4- صلح امام حسن(ع) با نماياندن چهره نفاق بني اميه، زمينه ساز واقعه عاشورا و حرکت نظامي امام حسين(ع) شد و به قول شيخ راضي آل ياسين «کربلا پيش از آنکه حسينى باشد حسنى بود.»(2) براين اساس اين که شرايط امروز ما با صلح امام حسن (ع) تطبيق مي کند يا ديگر زمان ها، جاي بحث دارد اما به نظر مي رسد که مطابق تصميم امام حسن(ع) به صلاح نباشد که ما اکنون تصميم به جنگ با دشمن بگيريم. چه اين که با توجه به تبعيت و سلامت دولتمردان در اجراي الزامات و مصالح نظام و نيز حمايت بيش از 80 درصدي مردم از تصميمات نظام (مطابق نظر سنجي هاي مختلف ازجمله نظر سنجي اخير دانشگاه هاي تهران مريلند)، جمهوري اسلامي در شرايط ضعف در تصميم گيري که بر امام حسن (ع) تحميل شد قرار ندارد. البته مي توانيم از صلح نامه عزتمندانه امام حسن(ع) که در شرايط ضعف صورت گرفت اين درس را بگيريم که حالا که ما در شرايط قوت قرار داريم بايد فقط توافقي عزتمندانه و مطابق منافع ملي را امضا کنيم. خلاصه اين که به نظر مي رسد، در هرگونه تفسير واقعه مهم صلح امام حسن(ع) که خود به واقعه اي مهم تر همچون عاشورا منتهي شد و نيز مطابقت آن با شرايط کنوني بايد زمينه هاي آن را در نظر داشت و از تفسير بخشي و جزئي آن خودداري کرد.

الزامات کنوني کشور و تعابير مسئولان
اما فارغ از آن چه دربالا به آن اشاره شد، نکته مهم ديگري نيز وجود دارد و آن اين که در شرايط حساس مذاکرات هسته اي که غرب به خصوص آمريکا مترصد فشار بيشتر به ايران و گرفتن امتيازات بيشتر است، يکي از الزامات مسئولان اجرايي و تاثيرگذار کشور اين است که مراقب کلمات و عبارات خود باشند. مذاکرات در وقت اضافه به سر مي برد و در اين شرايط خطير قطعا ايجاد دوگانه معيشت- مذاکرات يا جنگ- مذاکرات يا ... نه به صلاح کشور است و نه به صلاح نتايج مذاکرات. بدون شک بيان جملاتي که ممکن است از آن تعبير به ضعف يا عقب نشيني شود هميشه مذموم است و در شرايط حساس کنوني از هيچ کس پذيرفته نيست. چرا که دشمن را به طمع بيشتر مي اندازد و ازاين منظر فشارها و زياده خواهي ها آن هم در دقيقه 90 بيشتر و خطرناک تر مي شود. اگر قرار است «توافق خوب» شکل بگيرد، به جز مذاکره کنندگان امين مورد اعتمادي که در وين داريم، مسئولان و مقامات اجرايي دست اندرکار نيز نبايد با عبارات و کلماتي که مي گويند دست تيم هسته اي را ببندند؛ ان شاء ا... .

ارجاعات:
1- يکي از کتاب هاي مطرح در اين زمينه کتاب «صلح امام حسن(ع)؛ پرشکوه ترين نرمش قهرمانانه تاريخ» نوشته «شيخ راضي آل ياسين» و ترجمه حضرت آيت ا... خامنه اي است.
2- همان