توافق جدید چه عناصر اضافه ای نسبت به توافق ژنو دارد؟/ آمریکایی ها از توافق ژنو 30 میلیارد دلار پول ایران را بلوکه کرده اند

پايگاه خبري تحليلي «پارس»- توافق موقت امضا شده میان ایران و 1+5 در وین، اگرچه حاوی بر خی از عناصر قابل تمدید توافق ژنو است، اما عناصر جدیدی را هم در بر دارد که آن را تبدیل به یک توافق موقت کاملا جدید می کند. عباس عراقچی معاون وزیر امور خارجه ایران تایید کرده است، یک Non paper جدید میان ایران و 1+5 نوشته شده که جزيیات اجرای توافق موقت جدید را روشن می کند ولی ظاهرا قرار است این Non paper هم مانند سلف خود محرمانه بماند.

به گزارش پايگاه خبري تحليلي «پارس»، این توافق موقت، که اکنون جانشین توافق ژنو شده، بامداد شنبه 27 تیر میان ایران و 1+5 امضا شد. این توافق زمانی 4 ماهه بوجود می آورد که دو طرف طی آن بتوانند به مذاکرات خود برای دستیابی به یک توافق جامع ادامه بدهند. یکی از مهم ترین سوالات اکنون این است که در این توافق موقت جدید، چه عناصر اضافه ای نسبت به توافق ژنو وجود دارد؟

نکات زیر در این باره دارای اهمیت جدی است:

1- یکی از مهم ترین تفاوت ها میان توافق ژنو و توافق موقت جدید امضا شده در وین این است که ایران در توافق وین پذیرفته 3000 کیلو از مواد 5 درصدی را که در اختیار دارد، به اورانیوم خام تبدیل کند. عباس عراقچی این موضوع را تایید و اعلام کرده است این 3000 کیلو «پسماند» محسوب می شود. هنوز روشن نیست که این پسماند محصول کدام فعالیت است و آیا ربطی به ذخیره 7000 کیلویی مواد 5 درصد ایران دارد یا نه؟

این موضوعی است که کارشناسان می گویند سازمان انرژی اتمی باید فورا درباره آن اطلاع رسانی کند.

2- تفاوت دوم این است که ایران حدود 25 کیلوگرم از اکسید اورانیوم 20 درصد خود را در این مدت تبدیل به سوخت برای راکتور تهران خواهد کرد. توافق ژنو درباره اکسید سازی نیمی از مواد 20 درصد تعهداتی را برای ایران در نظر گرفته بود ولی درباره تبدیل آن به سوخت چیزی نمی گفت.

3- سومین تفاوت مربوط به برخی موضوعات مانند نحوه پرداخت و بیمه است که عراقچی اعلام کرده این مسايل حل شده است. معنای این سخن این است که محموله های ایران در 4 ماه آینده خدمات بیمه ای دریافت خواهند کرد و پرداخت پول به ایران در 4 ماه آینده هم دچار هیچ اختلالی نخواهد بود. این موضوعی است که باید منتظر ماند و نتیجه آن را دید.

4- تفاوت دیگر مربوط به مبلغی است که ایران بابت انجام تعهدات جدید خود دریافت خواهد کرد. این مبلغ مطابق اعلام هر دو طرف 2.8 میلیارد دلار است. سوال این است که آیا این عدد در حالی که اولا ایران تعهدات قابل تمدید توافق ژنو را همچنان اجرا می کند، تمامی تعهدات خود را طبق توافق ژنو به طور کامل انجام داده و تعهدات جدیدی را هم پذیرفته است، منصفانه است؟ لازم است توجه شودکه آمریکایی ها فقط از زمان اجرای توافق ژنو به این سو، حدود 30 میلیارد دلار از پول ایران را بلوکه کرده اند.

چرا توافق نشد؟
مهدی محمدی صاحبنظر مسايل سياست خارجي و مسايل هسته اي در تحليلي در مورد چرايي عدم توافق نوشت:

تمدید مذاکرات میان ایران و 1+5 اتفاق چندان با اهمیتی نیست. از بیش از یک هفته قبل روشن بود این مذاکرات تمدید خواهد شد و 2 طرف در موقعیتی نیستند که یک توافق جامع را تا 30 تیر نهایی کنند.

سوال اصلی این است که چرا چنین شد؟ به عبارت دیگر، مساله این است که دقیقا چه عواملی منجر به این شد که توافق جامع میان 2 طرف نهایی نشود؟

مهم‌ترین نکته‌ای که در اینجا باید به آن توجه کرد این است که از حیث مذاکراتی، اتفاق ویژه‌ای رخ نداده است. مذاکرات به شکل سابق ـ والبته در چارچوب یک توافق موقت جدید ‌ـ ادامه پیدا خواهد کرد، با این تفاوت که دقیقه نودی که تصور می‌شود توافق نهایی در آن انجام خواهد شد، 4ماه به تعویق افتاده است. آمریکایی‌ها از هم‌اکنون گفته‌اند تمدید دیگری در کار نخواهد بود. آقای ظریف هم اعلام کرده است موعد اصلی توافق از ابتدا، ماه نوامبر بوده است. همه این سخنان یک معنا بیشتر ندارد و آن هم تصویرسازی از 24 نوامبر 2014 به مثابه روز سرنوشت است. در واقع هر دو طرف می‌گویند تا سپتامبر (شهریور) وضعیت مذاکرات را بازنگری خواهند کرد، سعی می‌کنند ایده‌ها و راه‌حل‌های جدید پیدا کنند و دوباره سر میز مذاکرات بازخواهند گشت با این تفاوت که این بار می‌دانند چاره‌ای جز توافق ندارند. این نوع نگاه به مساله دارای این ایراد جدی است که کل مساله را در اختلاف‌نظرهای فنی و مذاکراتی خلاصه می‌کند و این امر را نادیده می‌گیرد که آنچه در اصل مانع از نتیجه بخشی مذاکرات وین 6 شد، الگوی راهبردی مذاکره آمریکا و نوع نگاه کلان آن به روندی است که در حال طی کردن آن با ایران است. مهم‌ترین پیام وین 6 آنگونه که من می‌فهمم این است که در نوع نگاه آمریکا به مذاکرات، مشکلات راهبردی وجود دارد که تا تصحیح نشود، احتمال نتیجه‌بخشی آن همچنان بسیار پایین باقی خواهد ماند.

نکات زیر روایتی اجمالی از این مساله است.
1ـ قبل از هر چیز، مساله این است که به رغم اعتمادسازی بسیار سخاوتمندانه انجام شده از سوی دولت آقای روحانی، آمریکا همچنان به فرآیند توافق جامع با ایران به عنوان نوعی «مجازات» ایران نگاه می‌کند. این موضوع بی‌نهایت مهم است. در یک هفته گذشته هم جان کری و هم وندی شرمن، بیش از یک بار به خبرنگاران گفته‌اند ایران نباید انتظار داشته باشد یک مذاکره پایاپای با آن انجام شود، چرا که ایران – به زعم آنها- بیش از 2 دهه تعهدات هسته‌ای خود در قبال جامعه بین‌المللی را نقض کرده و بنابراین در واقع این ایران است که باید برای جبران گذشته خود یک روند سختگیرانه اعتمادسازی را بپذیرد و از جمله برنامه غنی‌سازی خود را در طول این مدت بشدت محدود کند. نکته کلیدی در اینجا این است که آمریکا در مذاکرات وین 6 این موضوع را شفاف کرده است که همچنان کاملا به ایران بی‌اعتماد است، نیاز عملی ایران را مبنایی برای محاسبه ظرفیت غنی‌سازی آن در آینده نمی‌داند و مفهوم Break out را هم به این دلیل ابداع و به طرف ایرانی تحمیل کرده است که عقیده دارد ایران همچنان باید به دلیل گذشته‌‌اش مجازات شود. این یکی از مهم‌ترین مسائلی است که تا تعیین تکلیف نشود، از دل مذاکرات نتیجه‌ای بیرون نخواهد آمد. اگر آمریکا بخواهد به توافق جامع به عنوان نوعی مجازات علیه ایران نگاه کند، این توافق در بهترین حالت چیزی بیش از یک «صدقه جاریه» از آب درنخواهد آمد.

2- مساله دوم این است که آمریکا حاضر به مذاکره درباره چشم‌انداز نیست. مذاکرات وین 6 نشان داد آمریکا انرژی خود را بر این متمرکز کرده است که اولا برنامه فعلی ایران را تا حد یک برنامه سمبلیک محدود کند، ثانیا زمان توافق نهایی را چنان بلند ببیند که هیچ کس نتواند پیش‌بینی کند در پایان دوره‌ای چنین طولانی وضعیت سیاسی، اجتماعی و... 2 طرف چگونه خواهد بود و ثالثا علاوه بر همه اینها، حتی در این شرایط هم حاضر نیست روشن کند در دورنما و چشم‌انداز، وضعیت برنامه غنی‌سازی ایران چگونه خواهد بود. ایران این موضوع را روشن کرده است که 190 هزار سو غنی‌سازی را برای همین امروز نمی‌خواهد اما توافق درباره وضعیت اکنون برنامه غنی‌سازی را مشروط به این کرده است که آمریکا بپذیرد ایران در چشم‌انداز اجازه توسعه غنی‌سازی تا این حد را خواهد داشت. اصلی‌ترین اختلاف در وین 6 – آن مقدار که با اطلاعات موجود می‌توان فهمید- این بوده است که 2 طرف نه فقط درباره آن مقدار از وضعیت کنونی برنامه که می‌تواند حفظ شود اختلاف داشته‌اند، بلکه اختلاف بزرگ‌تر آنها درباره چشم‌انداز برنامه غنی‌سازی ایران بوده و اینکه آیا پس از طی یک دوره محدود اعتمادسازی، ایران اجازه غنی‌سازی بدون محدودیت را خواهد داشت یا نه.

آمریکایی‌ها تا امروز زیر بار چنین تعهدی نرفته‌اند و متاسفانه پاراگراف آخر توافق ژنو – که بشدت ضعیف و مبهم نوشته شده – هم در موقعیتی نیست که چنین مساله‌ای را تعیین تکلیف کند. رابرت آینهورن هفته گذشته به درستی گفت استراتژی ایران این است که محدودیت‌های موقت را بپذیرد تا بتواند زمانی در آینده عدم محدودیت دائمی داشته باشد. درست است که درباره میزان این محدودیت‌ها هم اختلاف جدی وجود دارد ولی اختلاف حادتر این است که آیا اساسا از دید آمریکا هرگز دورانی از عدم محدودیت برای برنامه غنی‌سازی ایران فراخواهد رسید؟ اطلاعات موجود نشان می‌دهد آمریکایی‌ها به دنبال دائمی‌کردن برخی محدودیت‌ها بر برنامه غنی‌سازی ایران هستند و حاضر نیستند هیچ «دورنمای فارغ از محدودیتی» را برای برنامه ایران بپذیرند. به لحاظ راهبردی معنای این موضع آمریکا این است که در برنامه هسته‌ای ایران اجزایی وجود دارد که هرگز درباره آن اعتماد ایجاد نخواهد شد و این به نوبه خود ناشی از دیدگاه بنیادی‌تری در آمریکاست که اساسا غنی‌سازی را بخشی از حقوق ایران طبق NPT نمی‌داند چه رسد  که به ادعای برخی دوستان در داخل، آن را به رسمیت شناخته باشد. تا زمانی که آمریکا مبنای تفسیری خود از معاهده NPT را تغییر ندهد بسیار بعید است در 24 نوامبر یا هر زمان دیگری توافقی جامع میان ایران و 1+5 حاصل شود.

3ـ مساله سوم این است که آمریکا همچنان کل فرآیند را براساس استراتژی فشار- مذاکره استوار کرده و این راهبرد دست نخورده باقی مانده است. همین حالا که طرف ایرانی می‌گوید در نگارش متن توافق نهایی 65 درصد پیشرفت حاصل شده، باز هم موتور محرکه مذاکرات از دید آمریکایی‌ها این است که دائما بگویند اگر توافق نشود ایران با تحریم‌های جدیدی مواجه خواهد شد. حتی آقای عراقچی هم وقتی خواسته اصلی‌ترین دلیل تمدید مذاکرات در قالب یک توافق موقت جدید را بیان کند گفته است اگر این کار انجام نمی‌شد تحریم‌ها به وضعیت قبلی بازمی‌گشت. حتی اگر سخنان مقام‌های دولتی را مبنا قرار بدهیم، این مقدار اعلام اضطرار در مقابل تحریم‌ها نه منطق مذاکراتی دارد و نه منطق سیاسی. هنوز 2 هفته از روزی که آقای رئیس‌جمهور اعلام کرد کاسه تحریم‌ها ترک خورده و هیچ بندزنی را یارای تعمیر آن نیست، نگذشته است. اگر دولت به واقع نیازمند یک توافق خوب است یک بار برای همیشه باید ادبیاتش را با واقعیت منطبق کرده و این محاسبه را در ذهن آمریکایی‌ها اصلاح کند که (بنا بر ادعای آنها) هدف اصلی برای ایران لغو تحریم‌هاست نه حفظ برنامه هسته‌ای. تا زمانی که آمریکایی‌ها تصور کنند ایران بر سر دوراهی لغو تحریم و حفظ دستاوردهایش در زمینه هسته‌ای اولی را انتخاب می‌کند، دائما تلاش خواهند کرد به جای نگاه کردن به مقصد، چنین دوراهی‌ای را بر سر راه ایران ایجاد کرده و تقویت کنند. استراتژی یکی به نعل و یکی به میخ درباره نیاز یا عدم نیاز کشور به لغو تحریم‌ها، میزان پیوند آن با مذاکرات و میزان توان دولت برای اداره کشور بدون لغو تحریم‌ها، آمریکایی‌ها را در این باره که ایران فقط برای لغو تحریم مذاکره می‌کند دچار سوءتفاهم بیشتری خواهد کرد و در این وضعیت لغو تحریم دقیقا همان چیزی خواهد بود که دولت به آن نمی‌رسد.

4ـ در 4 ماه آینده یک نبرد سهمگین رسانه‌ای و سیاسی برای تغییر محاسبات ایران آغاز خواهد شد. در این باره تردیدی وجود ندارد که کسانی در داخل کشور نیز سعی خواهند کرد پازل آمریکا را پر کرده و برای اثرگذاری فشارهای آن بر محاسبات ایران مقدمه‌چینی و کارسازی کنند. خدمت و خیانت جریان‌ها و نیروهای سیاسی در این بازه زمانی؛ در تاریخ به ثبت خواهد رسید و برای همیشه ماندگار خواهد شد. اگر ایرانیان به واقع اراده کنند تغییر دادن محاسبات و پیشنهادات آمریکا در این مدت نشدنی نیست به این شرط که عده‌ای بالاخره تکلیف خود را روشن کنند که کدام سوی میدان ایستاده‌اند.

جزيیات توافق موقت جدید ایران و 1+5 از زبان عراقچی

سیدعباس عراقچی، معاون وزیر خارجه ایران در یک نشست خبری در وین گفت: چهار ماه دیگر فرصت داریم تا به مذاکرات خودمان برای گام نهایی یا برای توافق جامع ادامه دهیم.

عراقچی افزود: ما طبق توافق ژنو برای توافق نهایی یکسال فرصت داشتیم ، ولی گام اول توافق ژنو که برخی از تحریم ها را لغو می کرد یا تحریم های جدیدتر را برقرار نمی کرد، 6 ماهش تمام شد و ما ناچار بودیم که آن را تمدید کنیم.

عضو ارشد تیم مذاکره کننده هسته ای کشورمان اضافه کرد: این برای چهار ماه دیگر تمدید شد و لذا این فضای مناسبی که در 6 ماه گذشته داشتیم که بتوانیم در آن مذاکره کنیم، 4 ماه دیگر هم ادامه پیدا می کند.

عراقچی افزود: ما البته امیدوار بودیم که در همین فاصله 6 ماه مذاکرات توافق نهایی به پایان برسد تا بتوانیم به یک توافق برسیم ولی به دلیل اختلاف نظرهایی که کماکان در موضوعات و مسایل مختلف وجود داشت، این اتفاق نیفتاد.

وی گفت: ما در این دور اخیر در وین تقریبا حدود 15 روز را صرف آن کردیم که بلکه بتوانیم به توافق برسیم ولی به دلیل فاصله زیادی که وجود دارد عملی نشد.

عراقچی با بیان اینکه مواضعی که آنها دارند بعضا مواضع زیاده خواهانه ای است، افزود: این مواضع با اصول مورد نظر ما و با حقوق مردم و حقوق هسته ای ما فاصله دارد.

معاون وزیرامورخارجه کشورمان گفت: این موضوعات قطعا برای ما قابل پذیرش نبوده و نیست لذا مذاکرات نتوانست به سرانجام برسد.

عراقچی افزود: وزرای خارجه آمریکا و سه کشور اروپایی هم به وین آمدند و از نزدیک بحث ها با آنها انجام شد که نهایتا به تفاهمی نرسیدیم اما هر دو طرف، چه 6 کشور مقابل ما و چه ما، این اعتقاد را داریم که فضای مذاکرات فضای سازنده ای است و فضای مثبتی وجود دارد که می شود بحث ها را ادامه داد.

وی با بیان اینکه پیشرفت های بسیار خوبی هم صورت گرفته است، گفت: درست است که اختلاف داریم ولی این طور نیست که هیچ پیشرفتی هم نداشته باشیم.

معاون وزیرامورخارجه کشورمان گفت: پیشرفت های خوبی در موضوعاتی که مورد اختلاف است، شده و گزینه های مختلف معرفی و بحث شده است.

عراقچی افزود: اگرچه هنوز توافق نشده اما به هر حال راه حل هایی پیدا شده است.

وی با بیان اینکه شروع به نگارش متن و یا پیش نویس توافق کردیم، گفت: در متن پیشرفت خوبی داشتیم و چیزی حدود بین 60 تا 70 درصد متن آماده است ولی آن 30 تا 35 درصدی که مانده است بحث های کلیدی است که اهمیت زیادی دارد.

عراقچی با بیان اینکه پیشرفت خوب بوده و فضای مذاکرات هم خوب و سازنده است، افزود: طرفین هم در این که به توافق برسند جدی هستند بنابراین همه اذعان داشتند که این فرصت نباید از دست برود.

وی با اشاره به اینکه به هیچ وجه نمی توان مذاکرات را شکست خورده تلقی کرد افزود: مذاکرات می تواند ادامه پیدا کند بنابراین تصمیم ما به ادامه مذاکرات است اما از آنجایی که گام اول، 6 ماهه آن تمام می شد ناچار به تمدید آن بودیم.

عراقچی ادامه داد: سه روز گذشته را صرف‌آن کردیم که این چهار ماه بعدی با چه شرایطی تمدید شد که خود این هم موضوع بحث های مفصلی بود.

وی گفت: ما سه روز، فشرده فقط بر روی همین کار کردیم که در چه شرایطی و به چه ترتیبی گام اول، ادامه پیدا کند.

عراقچی افزود: در گام اول توافق ژنو یا همان گام 6 ماهه اول، مجموعه ای از تعهدات را هر دو طرف قبول کرده بودند. تصمیم کلی این هست که آن تعهدات به همان ترتیب ادامه پیدا می کند اما در بعضی اقلام شرایط تغییر کرده است.

وی گفت: مثلا فرض کنید که ما قرار بود بعضی از موادمان را یا رقیق و یا به اکسید تبدیل کنیم که این کار را کردیم و تمام شد و در مقابل، آن طرف مبالغی را پرداخت کرده بود که می گفت آن هم تمام شده است و اینها در مقابل هم هستند.

معاون وزیرامورخارجه کشورمان با بیان اینکه خیلی بحث های مفصلی داشتیم، افزود: ما معتقد بودیم و هستیم که اینها دو پکیجی بوده که در مقابل همدیگر قرار داشته است و نمی شود آیتم های آنها را از هم جدا کرد بنابراین با شرایط بسیار خوبی الان این چهار ماه تمدید می شود.

عراقچی گفت: همانطور که در 6 ماهه اول، 4 ممیز دو میلیارد دلار (4 میلیارد و 200 میلیون دلار) از منابع ایران آزاد می شد به همان تناسب 2 ممیز 8 میلیارد دلار (2 میلیارد و 800 میلیون دلار) الان در 4 ماه آینده از منابع درآمدهای ایران دوباره آزاد می شود و به ایران برمی گردد.

وی با بیان اینکه شرایط قبلی ادامه پیدا می کند، افزود: در بعضی از تعهدات طرف مقابل، در موقع اجرا با ابهاماتی برخورد کرده بودیم که سعی کردیم آنها را الان برطرف کنیم، مثلا درخصوص نحوه پرداخت و درخصوص بیمه، که اینها الان مقداری روشن تر و مقداری ابهامات آن نیز برطرف شده است.

عراقچی با بیان اینکه برخی از تعهدات ما هم نیاز به روشنگری داشت و احتیاج به این داشت که دقیق تر اجرا شود که این هم انجام شده است، گفت: مثلا در مورد تامین سوخت راکتور تحقیقاتی تهران اینکه این چگونه ادامه پیدا کند نقطه نظرات گوناگون و مختلفی بود و ما الان این موضوع را روشن کردیم که طبق برنامه خودمان به تولید سوخت راکتور تحقیقاتی تهران ادامه خواهیم داد و مواد 20 درصدی که الان به صورت اکسید درآمده است در یک جدول زمانی که خودمان می دانیم و به خودمان مربوط است، این را به سوخت راکتور تهران، به آن صفحات سوخت تبدیل خواهیم کرد.

وی افزود: یا بعضی از ضایعات به اصطلاح مواد غنی شده و پسماندهایی که وجود دارد باز طبق برنامه جدول زمانی خودمان و طبق تصمیمی که خودمان داشتیم اینها را به مواداولیه اورانیوم طبیعی تبدیل می کنیم تا برای غنی سازی در مرحله بعدی آماده شود.

عراقچی گفت: اینها برخی از تعهدات ایران بوده که در این تمدید 4 ماهه دقیق تر و روشن تر کردیم ولی در مجموع، اساس همان اساس قبلی است که برهمان اساس ادامه خواهیم داد.

وی افزود: آن نقطه نظری که بعضی ها داشتند که آن مبلغی که پرداخت شده، برای همان دوره بود و تمام شده، اینها یکی از موضوعات بحث جدی ما بود و نهایتا این پذیرش حاصل شد که معادل آن به نسبت 4 ماه هم باید پرداخت شود که آن از اول ماه آگوست و در 6 قسط یعنی 4 قسط 500 میلیون دلاری و 2 قسط 400 میلیون دلاری پرداخت خواهد شد.

عراقچی گفت: بقیه امور هم به همان ترتیب توافق ژنو انجام خواهد شد.