وضعیت آوارگان سوری در ترکیه

بحران سوریه در ۷ سال اخیر آسیب‌های فراوانی به زیرساخت‌ها و سرمایه‌های این کشور زیبای عربی وارد کرده و تاثیر ناگواری بر سیمای شهر‌ها و روستا‌ها گذاشته است.

در مورد ارقام مرتبط با میزان خسارات مالی در بحران سوریه، بین کارشناسان و نهاد‌های مختلف سوری و بین‌المللی، اختلاف نظر جدی وجود دارد و خسارات را بین چهارصد میلیارد تا یک هزار میلیارد دلار برآورده می‌کنند.

اگر میزان خسارت، حتی همان مبلغ ۴۰۰ میلیارد دلار باشد باز هم رقم بسیار بالایی است، اما شاید همین رقم کلان نیز در مقایسه با ضرری که به بخش منابع انسانی سوریه وارد شده، قابل مقایسه نیست.

علاوه بر این که ده‌ها هزار نفر از زنان، کودکان و مردم بیگناه در بحران سوریه کشته شده و جان خود را از دست داده‌اند، در میان کشته‌شدگان، ده‌ها هزار نیروی متخصص علمی، دانشگاهی، نظامی، صنعتی، خدماتی و فرهنگی نیز وجود داشته است و سوریه در دوران جدید، یکی از دشوارترین مقاطع تاریخ خود را پشت سر می‌گذارد.

اما علاوه بر کشته شدگان، آنچه بیشتر جای نگرانی است، رقم آوارگانی است که یا در داخل سوریه از شهر و روستای خود آواره شده و به جای دیگر پناه برده‌اند و یا گروه کثیری از آنان خاک سوریه را ترک کرده و در کشور‌هایی همچون ترکیه، لبنان، عراق و اردن ساکن شده و یا این که از راه دریای مدیترانه، به سختی و با دادن قربانی‌های بسیار، خود را به کشور‌های اروپایی رسانده‌اند.

سه و نیم میلیون آواره سوری در ترکیه

جمعیت کشور سوریه با توجه به بحران و تنش‌های اخیر در ۱۰ سال گذشته سرشماری نشده، اما کارشناسان بر این باورند که جمعیت این کشور در حال حاضر بین ۲۲ تا ۲۳ میلیون نفر است.

با توجه به آمار‌های رسمی اعلام شده از سوی وزارت کشور ترکیه، هم اکنون سه و نیم میلیون نفر از شهروندان سوری در ترکیه زندگی می‌کنند. این آمار حتی با احتساب چند هزار آواره که در هفته‌های اخیر به کشور خود بازگشته‌اند، تکان نخورده، چراکه آوارگان از سویی به سوریه باز می‌گردند و از سوی دیگر، آوارگانی جدید راه ترکیه را در پیش می‌گیرند.

بر اساس گزارش‌های رسمی وزارت کشور ترکیه، آوارگان سوری در بسیاری از استان‌های ترکیه مقیم شده‌اند، اما در چند استان، به شکل کانونی و جمعیت‌های چند صد هزار نفری ساکن شده‌اند که عبارتند از: استانبول، شانلی اورفا، گازی عنتاب، مرسین، آدانا، بورسا، کلیس، ازمیر و قونیه.

جوانان آواره و خطر در کمین آینده سوریه

وزارت کشور ترکیه، آمار مربوط به سن، تحصیلات و شغل آوارگان را ثبت کرده و بر اساس گزارش‌های رسمی، تنها ۵۰۰ هزار نفر از سه و نیم میلیون آواره سوری در ترکیه، بالای ۴۵ سال سن دارند. به عبارتی دیگر ۳ میلیون نفر از جوانان آماده کار و فعالیت و بخش مهمی از کودکان و نوجوانان و دانش آموزان سوریه‌ای از دیار و کشور خود دور شده‌اند و چنین چیزی به معنی وارد آمدن یک ضربه بزرگ به نظام اقتصادی و اجتماعی سوریه و در معرض تهدید قرار گرفتن منابع انسانی این ملت مظلوم است.

۳۰۰ هزار نفر از جمعیت آوارگان سوری حاضر در ترکیه در اردوگاه‌ها به سر می‌برند و بقیه راهی شهر‌های ترکیه شده و در خانه‌های اجاره‌ای زندگی می‌کنند. جالب اینجاست که اغلب شهروندانی که از سر اجبار و به دلیل جنگ کشور خود را ترک کرده و به ترکیه رفته‌اند، غالباً مردمانی خوش فکر، با سلیقه، ماهر و دارای انگیزه کار هستند و هم اکنون به عنوان مثال در بازار بزرگ فاتح در استانبول، بسیاری از مغازه‌های شیک، رستوران‌ها، مشاغل خدماتی و طلافروشی‌ها و صرافی‌ها توسط جوانان سوریه‌ای اداره می‌شود که بسیاری از آن‌ها در همین دوران کوتاه، زبان ترکی استانبولی را فرا گرفته و خود را با شرایط اجتماعی ترکی وفق داده‌اند.

این نشان می‌دهد که جامعه سوریه، یک جامعه مستعد و توانمند است و حتی در شرایط اضطراری و آوارگی برای کشور میزبان، دردسر ایجاد نمی‌کند، اما در هر حال آوارگی و غربت نمی‌تواند شرایط با ثبات و ایده آلی برای زندگی افراد و خانواده‌ها باشد؛ اگر چه بسیاری از آوارگان سوری در ترکیه توانسته‌اند خود را با شرایط موجود تطبیق دهند، اما واقعیت این است که مشکلات عدیده‌ای برای هر دو سو یعنی هم برای مردم ترکیه و هم برای آوارگان سوری، به وجود آمده است.

به عنوان مثال در اغلب استان‌هایی که آوارگان سوری با جمعیت‌های چند صد هزار نفری حضور دارند، قیمت اجاره مسکن و اجاره مغازه به طرزی باور نکردنی بالا رفته است. نگاهی بیندازیم به آمار آوارگان سوری در چند استان ترکیه:

استان استانبول ۵۶۰ هزار نفر.

استان مرزی شانلی اورفا (با جمعیت ترکیبی کردی، ترکی و عربی): نزدیک به ۵۰۰ هزار نفر.

استان مرزی هاتای نزدیک به ۴۵۰ هزار نفر.

استان مرزی و صنعتی تجاری گازی عنتاب (با ترکیب جمعیتی کردی و ترکی) نزدیک به ۴۰۰ هزار نفر.

این‌ها فقط نمونه‌هایی از چند استان ترکیه هستند که حضور جمعیت‌های چند صد هزار نفری آوارگان سوری، بر بسیاری از مسائل داخلی استان‌ها و ظرفیت‌ها و امکانات آموزشی و خدماتی آن‌ها تاثیر گذاشته است.

وزارت آموزش ملی ترکیه تلاش کرده برای بیش از ۱۵۰ هزار نفر دانش آموز سوری امکانات تحصیلی و کلاس درس فراهم کند، اما در حوزه‌هایی همچون تأمین معلم و کتاب‌های درسی، مشکلات جدی وجود دارد.

البته ذکر این نکته هم ضرورت دارد که در ترکیه این فقط ادارات، نهاد‌ها و وزارتخانه‌های دولت نیستند که با مسئله آوارگان سوری درگیر شده‌اند، بلکه بسیاری از نهاد‌های مدنی و انجمن‌های خیریه با تشکیل گروه‌های بسیار به ویژه در فضای مجازی، برای آوارگان، پول، امکانات و مواد غذایی گردآوری کرده و در این حوزه نمونه‌های خوبی از فداکاری و ایثار از سوی مردم ترکیه به نمایش گذاشته شده است.

با این حال، در مواردی نیز سوء استفاده از نیروی کار ارزان قیمت بدون پرداخت بیمه، موجب آن شده که بخشی از آوارگان سوری، در مشاغل سخت، با دستمزد پایین به کار گرفته شوند.

دولت ترکیه اعلام کرده که تاکنون بیش از ۳۰ میلیارد دلار برای آوارگان سوریه هزینه کرده و در این میان، نهاد‌های بین‌المللی و اتحادیه اروپا، تاکنون مبلغی کمتر از ۷ میلیارد یورو در اختیار ترکیه گذاشته‌اند. با این حال بحث مرتبط با آوارگان سوریه در ترکیه ظرایف و نکات خاص امنیتی، سیاسی و اقتصادی فراوانی دارد که در بخش دوم این گزارش به آن پرداخته خواهد شد.