تغییر موضع کشور‌ها در پی سیاست‌های غلط ترامپ

آلمان در برابر ترامپ با روسیه و ترکیه مواضع مشترک دارد و این کشور در کنار ایران جای گرفته است. چین هم در جنگ تجاری با آمریکاست و به ستوه آمده است. آیا این کشور‌ها به زودی یک ائتلاف تشکیل خواهند داد؟

از زمانی که آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان و ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه از احداث خطوط انتقال گاز نورد استریم ۲ خبر دادند، آمریکایی‌ها هم دست روی دست نگذاشتند؛ به گفته روزنامه وال استریت ژورنال، آمریکایی‌ها علیه شرکای اروپایی این طرح تحریم‌هایی اعمال کردند. علاوه بر شرکت‌هایی که در ساخت این خط لوله مشارکت دارند، واشنگتن تصمیم گرفت بانک‌هایی که در تامین مالی این طرح مشارکت دارند را هم مجازات کند.

همانطور که انتظار می‌رفت آنگلا مرکل در زمان دیدار با پوتین اعلام کرد طرح نورد استریم ۲ مسئله‌ای است که از مدت‌ها پیش حل شده است و نباید به آن نگاه سیاسی داشت. ولادیمیر پوتین هم در این زمینه اعلام توافق کرده است. موضع مشترک در مورد این خطوط انتقال گاز نخستین نشانه اعتراض مشترک آلمان-روسیه به آمریکاست.

دومین اعتراض زمانی صورت گرفت که پوتین و مرکل از نگرانی مشترک خود در مورد جنگ تجاری که آمریکا به راه انداخته است و ترکیه نخستین قربانی آن است، سخن گفتند. افزایش تعرفه گمرکی بر واردات فولاد و آلومینیوم ترکیه موجب کاهش شدید ارزش لیر شد. مقامات ترکیه برای اطمینان دادن به بازار، تدابیر ضد بحران اتخاد کردند. رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه از تغییر ژئوپلیتیک ترکیه به سوی شرکای جدید و پشت کردن به آمریکا خبر داد.

مقامات روسیه و آلمان همچنین به خروج یکجانبه آمریکا از توافق هسته‌ای ایران (برجام) اعتراض و اعلام کردند همچنان به این توافق پایبند هستند. مواضع مشترک مسکو و برلین در مورد بسیاری از مسائل، موجی را در غرب به راه انداخته است. برخی خبرنگاران و کارشناسان اروپایی از شکل‌گیری یک محور ژئوپلیتیک جدید که احتمالا ترکیه، ایران و چین نیز به آن خواهند پیوست سخن می‌گویند. همه این کشور به دلیل روابط نامطلوب خود با آمریکا با یکدیگر مواضع مشترک دارند.

آندری دویاتکوف از موسسه اقتصادی وابسته به آکادمی علوم روسیه می‌گوید مخالفت با غیرقابل پیش بینی بودن ترامپ نقطه اشتراک مسکو و برلین است. اما مبحث منافع مشترک و متقابل بسیار گسترده‌تر است. به این ترتیب نمایش این اتحاد سیاسی و دیپلماتیک دلیل کافی برای سخن گفتن از یک "محور" نیست.

این کارشناس با تاکید بر این مسئله که مجموع منافع روسیه و آلمان بسیار گسترده‌تر از مسئله مواضع ضد آمریکایی است، گفت: ترانزیت گاز روسیه از طریق اوکراین یکی از مسائل مهمی است که اتحادیه اروپا بر حفظ آن اصرار دارد. این برای اتریش هم که شریک بسیار نزدیک روسیه در اروپاست، منفعت دارد. ترانزیت گاز از طریق اوکراین موجب می‌شود سالانه ۳۰ میلیارد متر مکعب گاز وارد تاسیسات گازی بومگارتن اتریش شود. از دیدگاه آندری دویاتکوف، این مسئله در زمان دیدار پوتین با سباستیان کورتس، صدراعظم اتریش پس از مراسم ازدواج وزیر امور خارجه اتریش، در اولویت قرار داشت.

در حوزه منافع مشترک آلمان و روسیه، مسئله سوریه نیز مطرح است. مسئله‌ای که روسیه از مدت‌ها پیش تلاش می‌کند رویکرد خود را در قبال آن با آمریکا هماهنگ کند. از زمان آزادسازی بخش عمده سرزمین‌های سوریه از دست تروریست‌های داعش مسئله بازگرداندن آوارگان به این کشور مطرح شده است. اما پیش از آن باید زیرساخت‌های این کشور ویران از جنگ بازسازی شود.

در این شرایط آیا در نشست مسکو، پاریس، برلین و آنکارا در مورد سوریه یخ میان آن‌ها شکسته خواهد شد؟

رئیس جمهور روسیه در ماه ژوئیه، جامعه بین الملل را به اختصاص کمک‌های بشردوستانه به سوریه دعوت کرد. این کار به ویژه می‌تواند به کاهش شمار مهاجرت‌ها به اروپا منجر شود. دونالد ترامپ در واکنش به این درخواست اعلام کرد این آمریکا نیست که باید هزینه بازسازی سوریه را بپردازند بلکه کشور‌های ثروتمند دیگر باید این هزینه را بپردازند. اتحادیه اروپا هم بدبینی خود را در مورد اظهارات رئیس جمهور روسیه اعلام کرده است. با این حال این واقعیت که این مسئله در دستور کار نشست آلمان و روسیه قرار داشت می‌تواند نشان دهنده تغییر در موضع اروپا باشد.

دویاتکوف می‌گوید مشکل سیاسی داخلی و کلیدی مرکل که همان پناهجویان هستند به روند صلح در سوریه وابسته است. آلمان و روسیه به برگزاری انتخابات در سوریه و تضمین شرایط اجتماعی و اقتصادی لازم برای احیای این کشور امیدوارند. مذاکرات روسیه و آلمان برای بهبود اوضاع سوریه مورد حمایت ایران است. لولیا سوچنیکووا، کارشناس مسائل ایران از تمایل ایران به حفظ حضور خود در سوریه پس از جنگ خبر می‌دهد. وی می‌گوید ایران در سوریه سرمایه گذاری زیادی کرده است. اما این حضور گسترده ایران در جنگ سوریه است که مانع از کمک‌های اروپایی‌ها شده است.

ترکیه پس از وخامت روابط خود با آمریکا، از هر راه ممکن از رقبای آمریکا حمایت می‌کند. تیمور آکمتوف، کارشناس شورای امور بین الملل روسیه که در آنکارا زندگی می‌کند می‌گوید ترکیه از تصویب تحریم‌ها علیه روسیه و ایران خودداری کرده است. ایران و روسیه بخش عمده نفت و گاز بازار ترکیه را تامین می‌کنند و تحریم‌ها امنیت انرژی این کشور را تهدید می‌کند.

ولادیمیر آواتکوف، رئیس مرکز مطالعات شرق می‌گوید در حوزه انرژی روسیه و ترکیه از طریق خطوط انتقال گاز بلو استریم و تاسیسات هسته‌ای در حال ساخت آکویو به هم مرتبط هستند. وی می‌گوید ترکیه سیاست بسیار مستقلی از واشنگتن در پیش گرفته است که این شرایط را برای مسکو بسیار راحت می‌کند. به دست آوردن شریک زمانی که هیچ قدرتی دیگری پشتش نیست بسیار ساده است.

با این حال کارشناسان تردید دارند که ترکیه به طور کامل غرب را به نفع شرکای دیگر رها کند. آنکارا بیش از بیش به دنبال ایجاد توازن در روابط خود با آمریکا از طریق نزدیک شدن به اروپا، روسیه و چین خواهد بود. در خصوص منافع ترکیه از تشکیل محور ضد آمریکایی همه چیز به شرایط بستگی دارد. اواتکوف می‌گوید آمریکا بر اقتصاد جهانی سلطه دارد. این ترکیه را وادار می‌کند کینه‌های گذشته را فراموش کند.

نفع بردن چین از تشکیل محور ضد آمریکایی هم وابسته به شرایط است. باوجود آنکه چین نخستین کشوری بود که هدف افزایش تعرفه‌های گمرکی قرار گرفت، چینی‌ها همچنان به دنبال گسترش روابط خود با کاخ سفید هستند.

الکساندر گابویف، مسئول برنامه روسیه در آسیا و اقیانوسیه مرکز کارنگی مسکو می‌گوید حتی اگر فرض بر این باشد که احساس ضد آمریکا می‌تواند به تشکیل چنین محوری منجر شود برنامه مشترک کشور‌های تشکیل دهنده این ائتلاف چه خواهد بود؟