چرا داعش عمق ترکیه را هدف گرفت؟

«عبدالباری عطوان» تحلیلگر مطرح جهان عرب در مقاله‌ای در روزنامه الکترونیکی «رای‌الیوم» نوشت: انفجارهای انتحاری در فرودگاه استانبول به «انقلاب‌ها» در سیاست ترکیه درخصوص پرونده سوریه سرعت می‌‌بخشد؟ چرا داعش تصمیم گرفت به این روش و در این زمان انتقام بگیرد؟ بعد از گفت‌وگوی تلفنی بین اردوغان و پوتین چه تحولاتی روی می‌دهد؟

تماس تلفنی، که «ولادیمیر پوتین» رئیس‌جمهوری روسیه ظهر چهارشنبه با همتای ترکیه‌ای خود «رجب طیب اردوغان» انجام داد، از تاثیر شوک ناشی از انفجارهای انتحاری و تروریستی، که فرودگاه «آتاتورک» در استانبول را هدف گرفت، کاست. این انفجارها 42 کشته و 240 زخمی برجای گذاشت  که حال 9 نفر از آنها وخیم اعلام شده است.

پوتین، این حملات را به شدت محکوم کرد و بلافاصله دستور داد تمامی تحریم‌های اقتصادی تحمیلی علیه ترکیه که در واکنش به اقدام جنگنده‌های ترکیه‌ای به سرنگون کردن جنگنده روسی نزدیک مرزهای سوریه در ماه نوامبر گذشته بوده است، لغو شود که به موجب این دستور، حدود 5 میلیون گردشگر روسی سالیانه به اماکن توریستی ترکیه بازمی‌گردند و روابط بین طرفین کاملا از سرگرفته می‌شود.

رسیدن انفجارهای انتحاری به فرودگاه استانبول، که سالیانه 60 میلیون مسافر از آنجا عبور می‌کنند، یک نفوذ امنیتی جدی و ضربه‌ای بزرگ به صنعت گردشگری ترکیه، که 36 میلیارد دلار عائد خزانه ترکیه می‌کند، محسوب می‌شود به‌ویژه این‌که این سومین حمله از آغاز سال جاری میلادی است که شمار کشته‌ها را به 200 نفر افزایش داد و همچنین صدها کشته برجای گذاشت.

«بینالی ییلدریم» نخست‌وزیر ترکیه گفت که این انفجارها دارای نشانه‌های داعش است و به حملاتی که در پاریس و بروکسل صورت گرفت، شباهت دارد، با این تفاوت که داعش مسئولیت خود در این انفجار را بر عهده نگرفت در حالی‌که، در انفجارهای مشابهی که در استانبول صورت می‌داد، اعلام مسئولیت می‌کرد. همین امر، تحلیل درباره این انفجار را بسیار دشوار می‌کند.

دولت ترکیه با اتهام‌های عدیده‌ای از سوی همتایان سوری و همچنین روسی خود مبنی بر حمایت از داعش و دیگر گروه‌های تندرو مواجه شده است. حتی شخص پوتین از رفت و آمد هزاران جنگجو و ده‌ها هزار تُن سلاح از طریق خاک ترکیه به این گروه‌هایی، که برای سرنگون کردن نظام در سوریه می‌جنگند، سخن می‌گوید. با این اوصاف، این پرسش مهم درخصوص انگیزه‌های داعش و جنگجویان آن برای هدف قرار دادن عمق ترکیه با چنین حملاتی و نیز نقض آتش‌بس «اعلام نشده» بین طرفین، وجود دارد.

رئیس‌جمهوری ترکیه، بدون اندک تردیدی، از معارضان مسلح سوری حمایت می‌کند و تسهیلات نظامی و لجستیکی عظیمی، که تاکنون هیچ کشور عربی در اختیار معارضان قرار نداده است، به آنها ارائه می‌دهد؛ چرا که اردوغان به قدرت این معارضان برای انجام ماموریت‌شان یعنی سرنگون کردن نظام سوریه ظرف چند ماه، اعتقاد دارد. ولی این شرط‌بندی هم‌اکنون بی‌نتیجه مانده است آن هم به دلایل متعددی از جمله مقاومت ارتش سوریه، مداخله نظامی روسیه و مخالفت دولت «باراک اوباما» رئیس‌جمهوری آمریکا با تکرار تجربه جنگ عراق و اعزام نیروهای زمینی به سوریه به منظور جلوگیری از ورود به جنگی منطقه‌ای یا حتی جهانی.

نقطه عطف مهمی، که به نظر ما داعش را خشمگین کرده و این گروه را به کنار گذاشتن «بی‌طرفی» درقبال نظام ترکیه وادار ساخته، این است که اولا ترکیه به نفع داعش در سوریه مداخله نظامی نکرد و از این گروه در قبال حملاتی، که نیروهای عراقی با پشتیبانی «الحشد الشعبی» (بسیج مردمی) علیه آن آغاز کردند و ادامه می‌دهند، حمایت نکرد. به‌گونه‌ای که نیروهای عراقی موفق شدند این گروه را از شهرهای «الرمادی» و «الفلوجه» اخراج و همچنین بستر اخراج آن را از «موصل» فراهم کنند.

رهبر داعش به ترکیه به عنوان رهبر «جهان اهل سنت» و شاهرگ اصلی «خلافت اسلامی» می‌نگرد؛ امری که ایجاب می‌کند ترکیه بار سنگین مسئولیت کامل این رهبری را برای مقابله با «پروژه ایرانی» در منطقه بر عهده بگیرد. ولی در واقع، دولت ترکیه، حداقل به صورت علنی، به ایفای این نقش تعهد نکرده است بلکه کاملا خلاف آن را انجام داد و آن زمانی بود که چشم خود را روی حملات نیروهای کُرد وابسته به «حزب دمواکرتیک سوریه» به مواضع آن (داعش) در «منبج» و «اعزاز» و همچنین حملات هوایی جنگنده‌های روسیه و سوریه به دیگر مواضع آن در حومه حلب و شهر «الرقه» بست و حتی به همراه (ارتش) سوریه مواضع این گروه تروریستی را در مناطق مرزی واقع در حومه شمالی حلب بمباران کرد.

داعش در حال حاضر همزمان در چند جبهه می‌جنگد، نخست در فلوجه، دوم در الرقه و سوم در حومه حلب و اطراف آن، و این گروه متحمل خسارت‌های عظیم جانی و جغرافیایی بزرگ شده است و بعید نیست که داعش تصمیم گرفته باشد از «همیپمانان سنی خود»، که به آن خیانت کرده‌اند، انتقام بگیرد، که اولین آنها ترکیه است که به صنعت گردشگری آن ضربه زد و حالتی از هرج و مرج و بی‌ثباتی در عمق آن به‌وجود آورد و اگر اتهام‌های ییلدریم مبنی بر دست داشتن داعش در انفجارهای اخیر استانبول درست باشد، احتمالا این حملات در چارچوب اجرای خونین این گرایش انتقام‌جویانه صورت گرفته است.

ممکن است اردوغان با عادی‌سازی دوگانه روابط با رژیم اشغالگر اسرائیل و همزمان با روسیه و نیز ورودش به هماهنگی‌های امنیتی و نظامی در بالاترین سطوح با هر دو طرف، قاطعانه وارد جبهه جنگ علیه تروریسم و داعش، و دیگر گروه‌های تروریستی مشابه آن شده است و این امر طی چند هفته آینده بر مواضع آن در قبال بحران سوریه تاثیر خواهد گذاشت.

«جاش ارنست» سخنگوی کاخ سفید آمریکا در اظهارنظرش درباره انفجارهای فرودگاه آتاتورک نقشه تحرکات بین‌المللی و منطقه‌ای، که پیش‌بینی می‌شود، را تفسیر کند که ترکیه قطعا یکی از ارکان آن خواهد شد. وی گفت «واشنگتن از قدرت گروه داعش بر انجام چنین حملاتی تروریستی نه تنها در سوریه و عراق بلکه همچنین در اماکن دیگر نگران است.

به باور ما، داعش به گزینه دوم جایگزین در استراتژی خودش منتقل شده است و آن حملات تروریستی انتقام‌جویانه در خارج از «مرزهای خود» و ورود به عملیات سری زیرزمینی است و همین روش را گروه «القاعده» طرح‌ریزی کرد.

«سرگئی لاوروف» وزیر خارجه روسیه در آخرین اظهارات خود که بعد از گفت‌وگوی تلفنی پوتین و اردوغان، آن را مستقیما مطرح کرد، تأکید کرد: «احتمالا روسیه و ترکیه همکاری برای حل بحران سوریه را از سرخواهند گرفت» و این همکاری شامل ابعاد متعددی از جمله در اولویت گذاشتن جنگ علیه داعش و موافقت با تفاهم‌های اعلام نشده درباره حل سیاسی این بحران، خواهد بود.

ترکیه بعد از «دو عادی‌سازی» با اسرائیل و روسیه متفاوت خواهد بود و تماس تلفنی بین اردوغان و پوتین ابهامات پیشین را برطرف و مرحله‌ای جدید و متفاوت از ائتلاف‌های و سیاست‌ها در سوریه و تمامی منطقه ایجاد می‌کند و آن ائتلاف‌ها و سیاست‌ها در هر صورت بدون ریسک و خطر نخواهند بود.