جزئیات اختلافات شدید اردوغان و داوود اوغلو

احمد داوود اوغلو، نخست وزیر ترکیه، قرار است از سمت خود استعفا دهد. حزب حاکم عدالت و توسعه در 22 ماه می نشستی را برای انتخاب رهبر جدید حزب و نخست وزیر آینده برگزار می کند و این بار نام داوود اوغلو در میان کاندیداها دیده نخواهد نشد. منابع مطلع در آنکارا به برخی از جزئیات این واقعه اشاره کرده اند از جمله بالا گرفتن اختلافات رجب اردوغان، رئیس جمهور و داوود اوغلو.

تیم اردوغان مدت ها بود که جسته و گریخته اشاره می کردند تاریخ انقضای داوود اوغلو به پایان رسیده است. یک دیپلمات ارشد در آنکارا به المانیتور گفته است: «همه می دانستیم که داوود اوغلو قرار است کنار گذاشته شود. کسی در این باره تردید نداشت، اما مسئله اصلی زمان این برکناری بود. این اتفاق می توانست در آینده نزدیک روی دهد اما برخی اتفاق های خاص روند این برکناری را تسریع کرد.»     

در واقع زنگ های خطر برای داوود اوغلو در سه نوبت به صدا درآمده بود. نخست، فوریه 2015 بود، زمانی که مقبره سلیمان شاه از سوریه جابه جا شد. در آن زمان مشاور رسانه ای داوود اوغلو تصاویری را از وی به همراه ژنرال های ترکیه ای که فرماندهی عملیات را برعهده داشتند، منتشر کرد؛ اقدامی تبلیغاتی که به وجهه عمومی شخص اردوغان ضربه شدیدی وارد کرد. این مسئله که "چه کسی فرماندهی کل قوا را برعهده دارد" چیزی نبود که اردوغان بخواهد به راحتی از آن بگذرد. اگرچه هیچ کس، حتی حلقه نزدیکان به رئیس جمهور، در آن زمان خشم اردوغان را ندیدند اما (واقعیت این است که) رئیس جمهوری ترکیه مانند هر سیاستمدار زیرکی توانست احساس خشم و نگرانی خود را در انظار عمومی کنترل کند.

سپس به دوره زمانی دو انتخابات هفتم ژوئن و یکم نوامبر می رسیم. کاهش شدید آرای حزب عدالت و توسعه در دو انتخابات ماه ژوئن دلایل بسیاری داشت؛ با این حال تیم اردوغان قویا تاکید داشتند که مهمترین دلیل این ریزش آرا، نبودن شخص اردوغان در راس حزب عدالت و توسعه است. با این حال، تیم داوود اوغلو اصرار داشتند که این کاهش اقبال عمومی به دلیل نتیجه معکوس شیفتگی شدید حزب به اردوغان «اردوغان مانیا» است و از رئیس جمهوری ترکیه خواستند که از رقابت های انتخاباتی فاصله بگیرد و کمتر در انظار عمومی ظاهر شود. تیم اردوغان به رغم خشم بسیار، به این پیشنهاد تن دادند. در انتخابات نوامبر بود که حزب عدالت و توسعه پیروز شد. نتیجه این انتخابات به گونه ای بود که تایید می کرد داوود اوغلو رهبر منتخبی است و از حمایت گسترده ای برخوردار است. اما همه چیز همین قدر خوب برای داوود اوغلو پیش نرفت، چرا که اردوغان و تیم او فراموش نکردند نخست وزیر چطور از آن ها خواسته بود که پشت پرده باقی بمانند.

همان طور که برخی منابع اشاره کردند، اردوغان چندین بار از اقدامات خودسرانه داوود اوغلو به خشم آمده و فورا او را سر جای خود نشانده بود. این کشمکش به امری معمول تبدیل شده بود تا این که یکی از اعضای ارشد حزب عدالت و توسعه در یک مصاحبه تلویزیونی در رسانه ای وابسته به اردوغان گفت که "فرایند همکاری سیاسی با داوود اوغلو دیگر نمی تواند ادامه پیدا کند." رسانه های حامی داوود اوغلو در آن زمان هجمه سنگینی را علیه این فرد به راه انداختند. این مسئله هشداری برای اردوغان و تیم رسانه ای او بود که تیم نخست وزیر هم شبکه های رسانه ای جدیدی را برای رقابت با اردوغان ایجاد کرده اند.

در نهایت، رویداد مهمی که احتمالا بیشترین نقش را تشدید اختلافات میان اردوغان و داوود اوغلو داشته است: مشکل سازی آمریکایی ها بود. در آنکارا شنیده می شود، دلیل روابط بسیار سرد این روزهای اردوغان با واشنگتن، توجه و حمایت آمریکایی ها از داوود اوغلو است. شاید آمریکایی ها نظر دیگری داشته باشند، اما مهم این است که در آنکارا برداشت ها از این روابط چگونه است. بدبینی اردوغان و تیم او در این باره وقتی تقویت شد که باراک اوباما درخواست دیدار داوود اوغلو در پنجم ماه می را پذیرفت.

(از شواهد چنین برمی آید که) جبهه اردوغان نگران است داوود اوغلو با کسب موفقیت های بیشتر به دنبال افزایش حداکثری قدرت خود (مطابق با آنچه در قانون اساسی فعلی ذکر شده) باشد. به همین دلیل اردوغان برای جلوگیری از قبضه کردن قدرت توسط رقیب سیاسی خود، زمانی که داوود اوغلو در حال بازدید از دوحه، پایتخت قطر، بود تلاش کرد تا دوره نخست وزیری وی را کوتاه کند. وقتی داوود اوغلو بیست و نهم آوریل از سفر بازگشت، متوجه شد که برخی از اختیارات مهم خود را به عنوان نخست وزیر از دست داده است، از جمله انتصاب فرمانداران و استانداران. داوود اوغلو با وجود تلاش بسیار موفق به جلوگیری از این فاجعه نشد. ضربه سنگین اما از آنجا به تیم داوود اوغلو وارد شد که از 50 تن اعضای تیم رهبری حزب عدالت و توسعه، 47 تن، تغییرات مورد نظر اردوغان را تائید کرده بودند و سه تن باقی مانده که از قضا  از نزدیکان داوود اوغلو بودند، مورد مشورت قرار نگرفته بودند. و مهمتر این که هیچ یک از این 47 تن، داوود اوغلو و تیم او را در جریان این فرایند تصمیم گیری قرار نداده بودند.

اکنون داوود اوغلو تصمیم گرفته تا کرسی ریاست حزب عدالت و توسعه و نخست وزیری ترکیه را ترک کند. آنچه اکنون اهمیت دارد تاریخ انقضای نخست وزیر بعدی است. از آنجایی که رجب طیب اردوغان به دنبال تغییر نظام سیاسی از پارلمانی به ریاست جمهوری است، زمانی که قانون اساسی جدید ترکیه اجرایی شود شاید دیگر چنین پستی برای مرد شماره دو سیاست ترکیه وجود نداشته باشد. همچنین از آنجایی که همواره از داوود اوغلو به عنوان معمار اصلی سیاست آنکارا در سوریه نام برده می شود، اکنون با خروج اجباری وی از صحنه سیاست ترکیه، این احتمال وجود دارد که اردوغان از این فرصت برای خروج از باتلاق بحران سوریه استفاده کند. در این صورت یک تغییر احتمالی در سیاست آنکارا نسبت به سوریه ممکن است به بهبود روابط میان این کشور و ایالات متحده، روسیه و شاید هم ایران منجر شود.