چهار سناریوی یارانه نقدی

به گزارش پارس به نقل از دنیای اقتصاد، با توجه به نیاز ۴۲ هزار میلیارد تومانی برای تداوم پرداخت یارانه نقدی، دولت و مجلس راه های مختلفی برای تامین بودجه یارانه نقدی را در دستور کار قرار دادند که یکی از آنها حذف یارانه دهک های بالای درآمدی است.

بنابر تازه ترین تصمیمات نیز، دولت مکلف به شناسایی سه دهک بالای درآمدی ظرف سه ماه آینده شده است؛ هر چند مسوولان دولتی از جمله وزیر اقتصاد معتقدند که این کار در این مدت زمان اندک شدنی نیست. برخی کارشناسان پیش بینی می کنند با توجه به شرایط جدید در اجرای فاز دوم هدفمندی یارانه ها، چهار سناریو پیش روی دولت باشد. در سناریوی اول دولت می تواند دهک های با درآمد پایین را از طریق بانک اطلاعاتی کمیته امداد و بهزیستی شناسایی کند. در سناریوی دوم، دولت به الزام قانونی مجلس تن داده و سه دهک با درآمد بالا را از جمع یارانه بگیران حذف می کند. سناریوی سوم نیز به حذف یک دهک درآمدی بالا اشاره دارد و دست آخر سناریوی چهارم است که با افزایش قیمت حامل های انرژی، علاوه بر جبران کسری بودجه، اعتبار لازم برای یارانه نقدی اقشار آسیب پذیر را تامین می کند.

  وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی از بررسی چهار سناریو برای تداوم پرداخت یارانه نقدی خبر داده است.

به گفته علی ربیعی « به زودی یکی از این چهار سناریو برای پرداخت یارانه نقدی که در وزارت رفاه تدوین شده برای اجرایی شدن به اطلاع مردم می رسد. » البته این مقام مسوول در دولت روحانی از تشریح این سناریوها خودداری کرد و افزود: « پایه های آماری در کشور قوی نیست، ضمن آنکه شناسایی افراد ذی نفع و نیازمند به وقت زیادی نیاز دارد و مسیر سختی است. »

این سخنان پس از آن صورت می گیرد که نزدیک به ۱۰ روز پیش نیز، علی طیب نیا، وزیر امور اقتصادی و دارایی از کسری بودجه هدفمندی یارانه ها خبر داد. تا پیش ازاین، بنا به گفته ها و اظهارات مقامات دولت کنونی، هدفمندی یارانه ها با کسری بودجه مواجه بوده است؛ اما این کسری از راه های مختلفی چون استقراض از منابع بانک مرکزی جبران شده است. دولت برای جبران کسری بودجه خود، لایحه اصلاحیه بودجه را به مجلس برده و هم اکنون این لایحه در مجلس بررسی می شود. مجلس در جریان بررسی این لایحه، حذف ۳۰ درصد از یارانه بگیران را در دستور کار دارد و به نظر می رسد تنها مشکل موجود، تعیین گروه های هدف حذف یارانه ها باشد. در این میان، می توان با در نظر گرفتن کسری بودجه پرداخت یارانه نقدی، چهار سناریوی موجود در این زمینه را گمانه زنی کرد. سناریوهایی که هر یکبر اساس شرایط فعلی تنظیم شده و به نظر می رسد دولت چاره ای جز پذیرش یکی از اینها نداشته باشد.

حذف سه دهک شدنی است؟

مطابق آماری که وزیر امور اقتصادی و دارایی ارائه کرده است، دولت سالانه ۴۲ هزار میلیارد تومان یارانه نقدی می پردازد، در شرایطی که تنها ۲۸ هزار میلیارد تومان از طریق افزایش نرخ سوخت افزایش درآمد داشته که تازه بر اساس قانون بودجه سال ۱۳۹۲ تنها مجاز است نیمی از آن (یعنی ۱۴ هزار میلیارد تومان) را صرف پرداخت یارانه نقدی کند. به این ترتیب دولت ۲۸ هزار میلیارد تومان دیگر برای پرداخت یارانه های نقدی نیاز دارد که به گفته وزیر اقتصاد ۱۱ هزار میلیارد تومان آن در یک ردیف بودجه پیش بینی شده است. طیب نیا گفته که با توجه به کسری بودجه فعلی، این ۱۱ هزار میلیارد تومان باید از بودجه عمرانی برداشته شود، یعنی پولی که باید صرف ایجاد زیرساخت های کشور شود، صرف پرداخت یارانه نقدی گردد. محاسبات نشان می دهد حتی با صرف این ۱۱ هزار میلیارد تومان، دولت هنوز ۱۷ هزار میلیارد تومان برای پرداخت یارانه نقدی تا پایان سال کسری دارد که بیش از ۴۰ درصد کل رقمی است که باید برای این منظور در اختیار داشته باشد و تنها کفاف هشت ماه از سال را می دهد. از طرف دیگر، فشار تورمی به حدی است که حذف یارانه نقدی اقشار کم درآمد و متوسط ممکن نیست. برای حل این مشکل، مجلس تصمیم دارد، پرداخت یارانه نقدی به سه دهک پردرآمد جامعه را حذف و دولت را موظف کند که ظرف سه ماه این سه دهک را شناسایی کند. اما از سخنان مسوولان دولتی این گونه بر می آید که این کار شدنی نیست؛ چراکه سامانه های اطلاعاتی موجود امکان شناسایی این دهک ها را نمی دهد. ضمن اینکه اطلاعات تفکیکی درباره درآمد خانوارها در اختیار دولت نیست و آمارهای و اطلاعات دولت بیشتر بر هزینه خانواده ها تمرکز دارد نه درآمد آنها. البته برخی از کارشناسان نیز پیش بینی می کنند اقدام به حذف سه دهک از یارانه بگیران، علاوه بر ایجاد نارضایتی اجتماعی و بروز احساس بی عدالتی، مستلزم  جست و جو در میزان درآمدها و به طور کلی ثروت اشخاص مختلف است که خود کاری پر دردسر محسوب می شود.

چه باید کرد؟

در شرایط کنونی که دولت چهار سناریوی مختلف را برای ادامه پرداخت یارانه نقدی در نظر گرفته است برخی کارشناسان با توجه به شرایط موجود و امکان سنجی های مختلف، چهار سناریو برای دولت گمانه زنی می کنند. در سناریوی اول، دولت می تواند با شناسایی دهک های پایین درآمدی، یارانه نقدی را به کسانی پرداخت کند که نیاز به آن دارند. این قبیل افراد از طریق بانک اطلاعاتی موجود در کمیته امداد یا سازمان هایی مانند بهزیستی، شانس بالاتری برای شناسایی دارند. در این سناریو دولت می تواند به سه دهک پایینی یارانه نقدی پرداخت کند و برای بقیه دهک ها سیاستی را در پیش بگیرد که بر مبنای « اثبات نیاز به یارانه نقدی» باشد. در سناریوی دوم کار برای دولت سخت تر است. در این سناریو، دولت مجبور است به الزام قانونی مجلس تن دهد و
سه دهک بالایی درآمدی را از فهرست یارانه بگیران حذف کند. این شیوه تداوم پرداخت یارانه نقدی، می تواند سخت ترین راه باشد.

برخی کارشناسان معتقدند حذف سه دهک از یارانه بگیران به طور مستقیم از سوی دولت بدترین روش تداوم هدفمندی یارانه ها در فاز دوم است. در سناریوی سوم، حذف یک دهک از یارانه بگیران که درآمد بالایی دارند، پیش بینی می شود. این موضوع با توجه به کسری بودجه ای که وجود دارد می تواند بخشی از مشکلات دولت را در کوتاه مدت حل کند. شناسایی دهک بالایی درآمدی با توجه به بانک اطلاعاتی موجود کار ساده ای به نظر می رسد. سناریوی چهارم را می توان بر اساس افزایش قیمت حامل های انرژی در نظر گرفت. دولت از این راه می تواند بخشی از کسری بودجه موجود در پرداخت یارانه نقدی را جبران کند. برخی کارشناسان پیش بینی می کنند که دولت می تواند از محل افزایش قیمت حامل های انرژی، هم کسری بودجه خود را جبران کند و هم بتواند علاوه بر سه دهک کم درآمد، یارانه نقدی را به دهک های بیشتری نیز اختصاص دهد. مثال روشن کاربردی بودن این سیاست را می توان در رفتار مصرف کننده با حامل های انرژی دید. در ابتدای اجرای برنامه هدفمندی یارانه ها، با افزایش قیمت سوخت، مصرف بنزین تا سطح ۵۰ میلیون لیتر در ماه کاهش پیدا کرد. اما تابستان امسال، بنزین حتی تا سطح ۸۰ میلیون لیتر در ماه نیز مصرف شد و هم اکنون نیز تا ۷۵ میلیون لیتر مصرف وجود دارد. این موضوع نشان می دهد که کشش قیمتی حامل های انرژی با تخلیه اثرات آن از بین رفته و دوران مصرف بالا و بدون صرفه جویی بازگشته است. از سوی دیگر، شرایط کنونی با توجه به تورم بالا و کاهش قدرت خرید مردم، یارانه نقدی ۴۵ هزار تومانی را تا سطح زیادی، کم ارزش کرده است. از این رو کارشناسان توصیه می کنند در سناریوی چهارم، علاوه بر افزایش قیمت حامل های انرژی، می توان کمی بیش از نیاز موجود دولت برای پرداخت یارانه نقدی، درآمد کسب کرد و پس از پرداخت بخشی از آن به دهک های کم درآمد، کسری بودجه موجود دولت را نیز پوشاند.

معاون وزیر رفاه اعلام کرد
تامین اجتماعی به جای یارانه
احمد میدری- معاون وزیر رفاه به خبرگزاری تسنیم می گوید: « غیر از حذف دهک ها روش هایی مثل افزایش قیمت ها هم مطرح شده؛ ولی به دلیل اینکه اولویت دولت مهار تورم است، روش های جایگزین فعلا مطرح نیست. »

خانه، ماشین و سفر خارجی

دهک های پردرآمد بر اساس نوع خودرو، حکم شغلی، املاک و حساب های بانکی و مسافرت های خارجی شان شناسایی می شوند. وزارت رفاه برای شناسایی آنها یک بانک جامع اطلاعات اقتصادی راه اندازی می کند تا خانوارها با وارد کردن اطلاعات خود درخواست دریافت یارانه شان را به دولت ارائه دهند. میدری می گوید: کسانی که این اطلاعات را به دولت قرار ندهند، یارانه نمی گیرند.

پولدارها چه کسانی هستند؟

معاون رفاه وزیر تعاون می گوید که معیاری که برای حذف گروه ها در نظر گرفته می شود تنها درآمد نیست؛ بلکه ترکیبی از ثروت و درآمد است. در واقع کسانی که ثروتشان به اندازه ای است که می توانند حداقل نیاز خود را تامین کنند از دریافت یارانه حذف می شوند. برای این کار، وزارت تعاون مبنایی برای خط فقر تعیین خواهد کرد و نه تنها اطلاعات فردی، بلکه اطلاعات مربوط به روابط خانوادگی را هم مشخص می کند تا بر اساس درآمد و ثروت خانواده، اقشار بالای این خط از دریافت یارانه حذف شوند. میدری می گوید: « در ایران بهترین راه، استفاده از اطلاعات بانکی و ملکی افراد است؛ چراکه دقت بالاتری دارد. به طور مثال اطلاعات خودرو برای حذف دهک ها مناسب نیست؛ چون هستند افرادی که با خودرو نسبتا گران قیمت در وزارتخانه ای راننده هستند؛ بنابراین به اطلاعات خودرو نمی توان اکتفا کرد. اما حساب بانکی با درصد خطای کمتری می تواند ملاک ثروتمندی افراد باشد. » دارندگان خودروهای وارداتی بالای ۲۰۰۵ سی سی که ارزش آنها بیش از ۱۰۰ میلیون تومان است جزو حذفی های لیست دریافت یارانه هستند. همچنین ۳۰۰ هزار نفر هم بالای ۵۰میلیون تومان از بانک ها وام گرفته اند که احتمالا یارانه آنها هم حذف خواهد شد. به جز این، نوع خودرو، مسافرت های خارجی و نوع شغل هم در معیارهای شناسایی دهک های پردرآمد قرار دارد.

با این همه میدری می گوید که رقم دریافتی حقوق ملاک نیست، بلکه حکم حقوقی و عنوان شغلی است که برای حذف افراد از لیست یارانه بگیران ملاک قرار می گیرد. بنابراین کارمندانی که با اضافه حقوق به رقم مشخصی از دریافتی می رسند، ممکن است همچنان یارانه بگیر باقی بمانند.

خودتان را معرفی کنید!

در روش جدیدی که وزارت تعاون برای شناخت یارانه بگیرها در نظر دارد، ملاک پرداخت یارانه، ارائه داوطلبانه اطلاعات است و کسانی مشمول یارانه می شوند که اطلاعاتشان را به بانک اطلاعاتی دولت ارسال کنند. این بانک اطلاعاتی متصل به بانک مرکزی، نیروی انتظامی و سازمان ثبت اسناد خواهد بود و افراد با داشتن کد ملی و رمز مربوطه می توانند اطلاعات اقتصادی خود را دریافت و در صورتی که تمایل به دریافت یارانه داشته باشند اطلاعات خود را به سایت مربوطه ارسال کنند، به این ترتیب حریم شخصی افراد محفوظ می ماند و هر خانواده ای که تمایل به دریافت یارانه نداشته باشند اطلاعات خود را به دولت ارسال نخواهد کرد. اما به جز ثروتمندها و کسانی که داوطلبانه برای دادن اطلاعاتشان پیشقدم نمی شوند، یک قشر دیگر هم از یارانه محروم خواهند بود: خانواده هایی که کودکانشان را از تحصیل محروم می کنند. میدری می گوید: « هر خانواده ای که کودک در سن تعلیم دارد و درس نمی خواند از گرفتن یارانه محروم است، چون اگر خانواده ها بچه های خود را به مدرسه نفرستند، فقرشان پایدار می ماند و امکان شغل از کودک سلب می شود. » میدری می گوید: « در یک خانواره ۴ نفره اگر یارانه یک نفر از اعضای خانواده به تامین اجتماعی برای بازنشستگی اختصاص یابد آن خانواده بعد از چند سال با همین یارانه که ماهانه ۴۵ هزار تومان است، در سن بازنشستگی به اندازه حداقل دستمزد از حقوق بازنشستگی بهره مند می شوند. »