بررسی روش ثبت نام و قرعه کشی خودرو/ دردی از مردم دوا نشد

گروه صنعتی ایران‌خودرو ثبت‌نام نهمین مرحله از طرح فروش فوق‌العاده محصولات خود را از طریق قرعه‌کشی با عرضه پنج محصول به مدت سه روز تا پایان سه‌شنبه ۱۱ آذرماه به اجرا گذاشته است؛ طرحی که به دنبال بهبود وضعیت در بازار خودرو بود، اما با وجود برگزاری چندباره قرعه‌کشی از سوی خودروسازان و وعده مسئولان وزارت صمت مبنی بر آرامش بازار پس از اجرای این طرح، قیمت خودرو بازهم به رشد صعودی خود ادامه داد و رکوردهای تازه‌ای را از خود به ثبت رساند.

اردیبهشت‌ماه امسال بود که بازار خودرو منحنی شدید قیمتی را به خود دید و پای قرعه‌کشی در روش‌های فروش از خردادماه به میان آمد. طبق این طرح قرار شد محدودیت زمانی ثبت‌نام در طرح‌های فروش خودروسازان برداشته شود و مشتریان از طریق قرعه‌کشی انتخاب شوند. پیرو این تصمیم وزارت صمت هم تأکید کرد که با انجام قرعه‌کشی، بازار خودرو مدیریت خواهد شد.

راهکار قرعه‌کشی خودرو نشان داد نه‌تنها از تقاضای کاذب کاسته نشد و از التهاب آن کم نگردید، بلکه قیمت خودرو در این چند ماه، روند غیرقابل‌تصوری را در گرانی طی کرد. به اعتقاد کارشناسان، ریشه التهابات بازار خودرو در مسائلی مانند نرخ‌گذاری دستوری، کمبود عرضه، تورم انتظاری و نوسان بازارهای ارز و سکه است.

علت اصلی وجود مشکل در بازار خودرو عدم تعادل میان عرضه و تقاضاست، به‌طوری‌که شرکت‌های خودروساز نتوانسته‌اند عطش مردم را به دلایلی همچون قیمت‌گذاری دستوری دولت، عدم واردات قطعات در دوران تحریم و عدم تناسب میان هزینه‌های تولید و فروش جوابگو باشند. درنتیجه عرضه در  بازار کاهش پیدا کرده و همین مسئله به بالا رفتن قیمت‌ها منجر شده است. 

درحال حاضر مشکل اصلی متقاضیان خرید خودرو، قیمت آن است و راهکار کاهش قیمت هم با فروش خودرو به شیوه قرعه‌کشی محقق نمی‌شود. هرچند این روش با هدف واگذاری خودرو به متقاضی واقعی عملیاتی شد، اما تأثیری بر حل اساسی‌ترین مشکل آن یعنی قیمت نگذاشت و بازار به سمت آرامش پایدار نرفت.

تا پیش از باب‌شدن روش قرعه‌کشی، ظرفیت فروش خودروسازان با چشم بر هم زدنی پر می‌شد و بیشتر متقاضیان بر این روند معترض بودند به‌طوری‌که بسیاری این روش را صوری می‌دانستند. قرعه‌کشی درواقع روشی بود برای اینکه مصرف‌کنندگان واقعی بیش‌ازپیش فرصت عرض‌اندام پیدا کنند، که البته تا حدودی به این روند کمک شد، اما در شکست قیمت حاشیه بازار، موفقیتی کسب نکرد.  

  به‌جای قیمت‌گذاری صحیح خودرو به سراغ قرعه‌کشی رفتیم

امیرحسین کاکایی کارشناس خودرو درباره اثرات قرعه‌کشی ثبت‌نام خودرو در بازار گفت: تنها مزیت قرعه‌کشی خودرو در این است که رانت هزاران میلیارد تومانی که در پی قیمت‌گذاری دستوری به مردم داده می‌شود، به‌طور عادلانه میان مردم تقسیم می‌گردد. قرعه‌کشی برای فروش خودرو به‌نوعی لاتاری ملی محسوب می‌شود، زیرا چنانچه اسم سرمایه‌گذار در قرعه‌کشی دربیاید، سود بالایی را کسب می‌کند.وی ادامه داد: در طی دو سال و نیم گذشته کسانی که از خودروسازان، خودرو خریداری کردند، بیش از صد هزار میلیارد تومان سود خالص به دست آوردند. اگر از ابتدا خودروساز همین سود را کسب می‌کرد، دولت می‌توانست مالیات آن را از این شرکت‌ها دریافت کند یا همین پول را به‌صورت یارانه میان مردم پخش نماید. کاکایی قرعه‌کشی را روش عادلانه و منصفانه در یک بی‌عدالتی بزرگ قلمداد کرد و افزود: اگر اکنون مردم کمتر در قرعه‌کشی شرکت می‌کنند، به دلیل ضوابط گنجانده‌شده در آن است تا مصرف‌کننده واقعی ثبت‌نام کند. قیمت‌های پایه افزایش پیدا کرده‌اند و بازار هم دیگر کشش ندارد و حاشیه سود هم کمتر شده است، به همین علت تعداد افرادی که در قرعه‌کشی ثبت‌نام می‌کنند، کاهش داشته است. بنابراین اگر قیمت‌ها در حاشیه بازار کمتر شود، کمتر فردی  در قرعه‌کشی ثبت‌نام می‌کند. 

این کارشناس خودرو به لزوم افزایش تولید توسط قطعه سازان اشاره کرد و افزود: باوجود تحریم‌ها در دو سال و نیم گذشته، قطعه سازان باید به تعمیق داخلی سازی کمک می‌کردند که آن‌هم نیازمند سرمایه است. چنانچه این پول وارد صنعت خودرو می‌شد، شرکت‌ها رشد می‌کردند و درنتیجه تولید بالا می‌رفت و عرضه زیاد می‌شد. در این صورت صفی برای خرید خودرو تشکیل نمی‌شد و می‌توانستیم اکنون از کیفیت صحبت کنیم. کاکایی قیمت‌گذاری دستوری خودرو را باعث بالا رفتن قیمت خودرو عنوان کرد و افزود: به‌جای آنکه روش قیمت‌گذاری تصحیح شود، به سراغ قرعه‌کشی رفتیم. ضمن اینکه هر بار قرعه‌کشی هم هزینه‌های زیادی برای حضور سازمان‌ها برای نظارت و بازرسی دارد. به‌جای آنکه به دنبال جهش تولید باشیم، به سراغ سرکوب بازار رفته‌ایم. تا زمانی که قیمت‌گذاری غلط خودرو ادامه داشته باشد، قیمت‌های بالا در حاشیه بازار وجود خواهند داشت. 

  وابستگی به واردات قطعات خودرو

روح‌الله طالبی استاد دانشکده مهندسی مکانیک دانشگاه علم و صنعت، فروش اینترنتی و قرعه‌کشی خودرو را نه‌تنها حل کردن صورت‌مسئله معضل خودرو، بلکه پاک کردن آن دانست و گفت: عرضه و تقاضای خودرو در بازار متعادل نیست و تا زمانی که این روند وجود داشته باشد، بازار خودرو ملتهب خواهد بود. مسئله اصلی در عدم افزایش تولید خودرو است و باید استراتژی شرکت‌های خودروساز به سمت تولید در قطعه‌سازی حرکت کند. طالبی به مشکل وابستگی به واردات قطعات خودرو اشاره کرد و افزود: این وابستگی باعث شد باوجود تحریم‌ها، تنوع محصولات از بین برود، به‌عنوان نمونه شرکت‌ها در تولید خودروهای اتومات دچار مشکل شده‌اند، زیرا به واردات قطعات الکترونیکی نیاز بالایی وجود دارد و همین مسئله باعث شده تعدادی از خودروها از چرخه بازار خارج شوند. علاوه بر این در شرایط تحریمی قیدوبندهایی گذاشته شد که باعث خروج بخشی از خودروها و بالا رفتن تقاضا شده است.

وی اظهار کرد: تولید شرکت‌های ایران‌خودرو و سایپا به بیش از یک‌میلیون و ۷۰۰ هزار عدد در سال رسیده بود، اما طرح قرعه‌کشی به علت کاهش چشمگیر در تولید و تقاضاهای انباشته‌شده نتوانست جوابگو باشد. ضمن اینکه با توجه به فاصله قیمت کارخانه تا بازار آزاد، عده‌ای به‌قصد سرمایه‌گذاری ورود می‌کنند و نیازهای کاذب هم به آن اضافه می‌شود. البته در ۶‌ماهه دوم سال روند افزایشی در تولید ایجاد شده است، اما هنوز عرضه با تقاضا هماهنگی ندارد. 

استاد دانشکده مهندسی مکانیک دانشگاه علم و صنعت با اشاره به اتخاذ قوانین برای جلوگیری از واردات خودرو و عدم وجود رقابت میان شرکت‌های خودروساز بیان کرد: ورود تعداد محدودی از خودروهای وارداتی مانند خودروهای دست‌دوم با تعرفه مشخص می‌توانست از عطش سرشار تقاضا کم کند. وقتی محصولی با کاهش عرضه در بازار مواجه شود، قیمت آن‌هم به‌صورت غیرمنطقی بالا می‌رود.

 بازار رقابتی در کشور ما وجود ندارد

طالبی راه اصلی برای رسیدن به قیمت مطلوب و منطقی که با نرخ ارز فعلی هم سازگاری داشته باشد، تولید انبوه توسط قطعه سازان و خودروسازان عنوان کرد و گفت: شرکت‌های خودروساز باید تمرکز خود را بر خودروهایی که سال‌ها آن را تولید کرده‌اند، بگذارند تا قیمت تمام‌شده کاهش یابد. این روند در بازار رقابتی رخ می‌دهد، اما در شرایط فعلی بازار رقابتی در کشور ما وجود ندارد. 

این کارشناس خودرو اضافه کرد: نزدیک به نیم‌قرن از فعالیت قطعه سازان در بازار می‌گذرد و شرکت‌های دانش‌بنیان هم در این زمینه فعال هستند. باید با استراتژی بلندمدت خودروساز به نیاز بازار پاسخ داده شود. خودروساز باید از گذشته مسیر خود را مشخص می‌کرد، اما این کار صورت نگرفت. اگر بتوانیم در بازار رقابتی ورود کنیم تا هم تولیدات و کیفیت خودرو را بالا ببریم، می‌توانیم بسیاری از هزینه‌ها را کاهش دهیم. 

طالبی قرعه‌کشی خودرو را مُسکنی برای بازار مطرح کرد و ادامه داد: اگر فاصله قیمت میان شرکت و بازار تشدید شود، واسطه گران می‌توانند قوانین را دور بزنند و خودرو به دست مصرف‌کننده واقعی نرسد. خودروسازان تولید قطره‌چکانی دارند و این روش بازار را بیشتر ملتهب کرده است. وی در ادامه گفت: همه خودروسازان در دنیا حاشیه سود چهاردرصدی دارند و قیمت‌ها علمی هستند. شرکت‌های داخلی دچار کمبودهایی شده‌اند که باید به آن‌ها حق بدهیم تا نتوانند رقابت تنگاتنگی داشته باشند، اما این مسئله دلیل بر این نیست که خودرویی را با چند برابر قیمت تولید کنیم به بهانه اینکه قیمت‌ها دستوری هستند. 

طالبی تصریح کرد: خودروساز ما می‌توانست با همین نرخ‌های ارز خودرو تولید کند، زیرا در سال‌های قبل خودروساز با این بهانه که بیشتر قطعات خودرو داخلی است، تولید داشت، اما بعدها خودرو با قیمت دلاری فروخته شد. فولاد و مواد اولیه تولید در داخل تهیه می‌شود که این مزیت نسبی برای تولید محسوب می‌گردد. 

وی در پایان با انتقاد از بالا بودن هزینه شرکت‌های خودروساز بیان کرد: به نظر می‌رسد تولیدکنندگان خودرو را گران تولید می‌کنند و ازنظر مدیریت و نیروهای انسانی مشکل دارند یا به بحث تحقیقات بها نمی‌دهند. دستمزد کارگر و تکنسین‌های ما کمتر از آن چیزی است که بخواهیم با نرخ دلار آن را در نظر بگیریم. در گذشته به علت وجود حاشیه بازار خوب خودرو، آن را رفع نکرده‌ایم، که اگر آن موارد حل شده بود، مشکلات فعلی رفع می‌گردید.