از سوراخ INSTEX دوباره گزیده نشویم

نزدیک به یک سال از خروج آمریکا از برجام می‌گذرد. اروپایی‌ها که قول تامین منافع ایران در برجام را در نبود امریکا داده بودند، عملا گامی در این مدت برنداشتند. اروپایی‌ها در مهر ماه سال گذشته وعده ایجاد یک ساز و کار ویژه مالی برای دور زدن تحریم‌های امریکا علیه ایران را دادند. این ساز و کار پس از ۴ ماه در بهمن‌ماه ۹۷ تحت عنوان INSTEX (ابزار پشتیبان مبادلات تجاری) معرفی شد. اما ماهیت INSTEX با آنچه اروپا وعده‌اش را داده بود؛ تفاوت داشت. INSTEX در واقع یک ساز و کار ویژه مالی برای تهاتر اقلام بشردوستانه است که قرار نیست تحریم‌های امریکا را نقض کند. طبق اظهارات سیدعباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه با گذشت بیش از ۳ ماه از ثبت INSTEX هنوز این ساز و کار فعالیتی حتی در زمینه اقلام بشردوستانه نیز انجام نداده‌است. اما در این میان با توجه به ناکارآمدی واضح INSTEX، دولتمردان قصد دارند این ساز و کار حداقلی را الگوی خود در رابطه با بقیه کشورها قرار دهند. در این راستا حمید بعیدی‌نژاد، سفیر ایران در انگلیس در توئیتی نوشت ایران با دیگر کشورها از جمله ترکیه، عراق، روسیه، چین، هند، سوئیس و دیگران برای راه‌اندازی ساز و کارهای مشابه INSTEX جهت توسعه روابط اقتصادی دوجانبه توافقات مهمی را به اجرا می‌گذارد. ایرنا، خبرگزاری وابسته به دولت نیز در یادداشتی INSTEX غیراروپایی را راهی برای عبور از تحریم‌های آمریکا معرفی کرد.

توافق‌های بانکی به جای الگو قرار دادن INSTEX

​​​​​​​با توجه به اینکه رابطه ایران با کشورهایی که بعیدی‌نژاد در توئیتر ذکر کرد، رابطه‌ نزدیکتری است و این کشورها نسبت به اروپا با ایران همراهی بیشتری دارند،

می توان به جای استفاده از ساز و کار حداقلی مانند INSTEX از مکانیسم‌های قوی‌تر با ظرفیت بیشتر استفاده کرد. می‌توان به جای راه‌اندازی شرکت تسویه برای تهاتر، روابط بانکی تشکیل داد و آن را تقویت کرد. به عنوان مثال عبدالناصر همتی، رئیس بانک مرکزی در سفر چند ماه قبل خود به عراق خبر از توافق بانکی با عراق داد. طبق این قرارداد، بانک مرکزی ایران در عراق حساب‌های یورویی و دیناری خواهد داشت و مبادلات گاز و نفت با این حساب‌ها انجام خواهد شد. همچنین شرکت‌های عراقی می توانند در بانک های ایرانی حساب افتتاح کنند و مبادلات خود را با دینار انجام دهند.

روسیه نیز چند سال قبل خواستار ایجاد پیمان پولی دوجانبه با ایران شده‌بود. اما متاسفانه بانک مرکزی و دولت اقدامی را در این زمینه انجام ندادند.

پیمان پولی دو جانبه با ترکیه نیز بعد از خروج‌آمریکا از برجام متوقف شده‌است! بعد از متوقف شدن اجرای این پیمان که در حجمی بسیار پایین‌تر از ظرفیت ممکن خود کار می کرد، ترکیه اصرار به اصلاح این پیمان با توجه به شرایط جدید (بازگشت تحریم‌های آمریکا) و ادامه فعالیت این پیمان را داشته‌است، ولی با کمال ناباوری بانک مرکزی قدمی برای ادامه این پیمان برنداشت!

از طرفی ایران هم‌اکنون مکانیزم‌های تهاتری با ظرفیت بسیار بالاتر از INSTEX با بعضی کشورها دارد. به عنوان مثال چند ماه قبل یان کانگ هیان، معاون سیاسی وزیر خارجه کره‌ جنوبی در سفری که به تهران داشت با عراقچی دیدار کرد. در این دیدار توافق شد مکانیسم تراکنش‌های تجاری دوجانبه بر پایه‌ وون (ارز کره‌ جنوبی) از طریق حساب‌های بانک مرکزی در بانک‌های ووری بانک و بانک صنعت کره‌ جنوبی دوباره راه‌اندازی شود.

یک مکانیسم مالی مشابه مکانیسم کره‌ جنوبی نیز با هند برقرار شد که براساس معافیت دولت هند فعالیت می کند. علاوه بر کره‌ جنوبی و هند، بانک کونلون چین نیز هم‌اکنون به روابط بانکی خود با ایران ادامه می‌دهد.

متاسفانه دولت به جای توجه به ظرفیت‌های موجود در ایجاد روابط بانکی، ساز و کاری را الگوی گسترش روابط مالی خود با دیگر کشورها قرار داده‌است که هنوز اجرا نشده و طبق اعتراف خالقین آن قرار نیست تحریم‌های امریکا را نقض کند. فاجعه زمانی رخ خواهد داد که دولت بخواهد ساز و کارهای مشابه INSTEX را ذیل INSTEX اروپایی تشکیل دهد. در این صورت شاهد تسلط کامل اروپا بر تمام تعاملات مالی خارجی خود خواهیم بود. دولتمردان باید تمرکز خود را بر روی ایجاد روابط بانکی دو جانبه با کشورهای مختلف قرار دهند تا بتوانند با تحریم‌ها مقابله کنند و از آثار آن بکاهند.