آیا از بحران کم آبی عبور کرده‌ایم؟
آیا با افزایش ۳۰ درصدی بارش‌ها شاهد دوران متفاوتی در عرصه اقتصادی کشور خواهیم بود؟
تغییرات اقلیمی از نمونه پدیده‌هایی به شمار می‌رود که در میان مدت و بلند مدت آثار و تبعات زیان باری بر اقتصاد کشور تحمیل می‌کند.
با در نظر گرفتن نقش برجسته کشاورزی و زراعت بر سِیر و روند توسعه اقتصاد جوامع و درک این واقعیت که بیشتر جوامع پیشرفته، ابتدا در عرصه زراعت و باغداری به توسعه نائل شده‌اند و نقش بسیار حائز اهمیت این امر خطیر (توسعه کشاورزی) در تأمین استقلال غذایی کشور‌ها، بیش از پیش بر ضرورت شکوفایی و توسعه حوزه زراعت و باغداری در کشور پی خواهیم برد.
بدون تردید، یکی از جدی‌ترین موانع پیش رو برای حصول این امر، به پدیده خشکسالی و بحران کم آبی معطوف می‌شود، عارضه‌ای که در طول سالیان گذشته با نمود آن، نارسایی‌های بسیاری در عرصه زراعت و باغداری کشور، ظهور کرده است.
هر آنچه ضرباهنگ گوش خراش و ناخوشایند خشکسالی تشدید شود به همان میزان روند تخریب روستا‌ها و مهاجرت از این مناطق به کلانشهر‌ها و به تبع آن شکل گیری مناطق حاشیه نشین با سرعت و شتاب فزاینده‌تری همراه خواهد شد که هر یک از این پدیده‌ها، مخاطرات و اثرات زیان‌بار اقتصادی خاص به خود را در پی خواهد داشت.
پیش از این در قالب گزارش‌های متعدد، به برخی از راهکار‌های غلبه بر بحران کم آبی اشاره شده، اما یقینا امکان غلبه قطعی بر آثار و تبعات زیان‌بار تغییرات اقلیمی وجود ندارد و به واقع این پدیده نامیمون، عارضه‌ای جهانی است که با اتخاذ تدابیر هوشمندانه می‌توان از عمق و شدت خسارت و آسیب‌های آن کاست.
اگرچه در سالیان اخیر به کرات شاهد انعکاس اخباری ناخوشایند از عرصه زیست محیطی کشور بوده‌ایم، اما اخیرا خبری در لا به لای سطور جراید و خبرگزاری‌ها قرار گرفت که تا حدودی امیدوار کننده و نوید بخش به نظر می‌رسد.
بنابر گزارش‌ها و اخبار منعکس شده در رسانه‌ها، از ابتدای پاییز امسال، تا ۲۳ بهمن ماه بیش از ۲۶۷ میلیارد متر مکعب برف و باران در کشور باریده که این عدد و رقم به نسبت مدت زمان مشابه سال قبل با افزایشی ۲۶۰ درصدی همراه بوده است.
به واقع بنابر محاسبات انجام شده، در کلیت امر، معدل بارش‌ها به نسبت سال‌های گذشته (بلند مدت) ۳۰ درصد رشد داشته است.
اگرچه این میزان از رشد در افزایش نزولات آسمانی و بارش‌ها، در تمامی استان‌های کشور یکسان نبوده و طبیعتا در برخی از مناطق این مرز و بوم، ضریب بارش‌ها به مراتب بالاتر از این رقم بوده و بالعکس در برخی مناطق ضریب و میزان بارش‌ها پایین‌تر از این اعداد و ارقام برآورد شده، با وجود این معدل رشد ۳۰ درصدی برای کشوری با یک میلیون و ۶۴۸ هزار و ۱۹۵ کیلومتر مربع وسعت، عدد و رقمی قابل توجه به نظر می‌رسد.
اهمیت این موضوع زمانی بیشتر می‌شود که کشور شدیداً با بحران کم آبی مواجه است.
به عنوان نمونه، دشت شهریار از نمونه حوزه‌های جغرافیایی این مرز و بوم به شمار می‌رود که از دهه‌های دور گذشته به کشاورزی و زراعت شهره بوده و همین ویژگی باعث شده بخش قابل توجهی از نیاز استان تهران (به محصولات زراعی و باغی)، به واسطه تولیدات باغی و کشاورزی دشت شهریار (در غرب استان تهران) تأمین شود.
با همه این اوصاف، در سالیان اخیر، پتانسیل و توانایی این دشت در حوزه زراعت و باغداری نسبت به سال‌ها و دهه‌های گذشته با اُفت و کاهش همراه شده است.
اظهارات بهزاد درخشان، مدیر تعاونی روستایی شهریار موید، بخشی از نارسایی‌های ایجاد شده در این عرصه خواهد بود.
وی در گفت‌وگو ی اظهار کرد: در دهه‌های نه چندان دور گذشته با حفر یک چاه ۱۰ تا ۱۵ متری، دسترسی به آب محقق می‌شد، اما در حال حاضر در برخی مناطق این شهرستان، با حفر چاه‌هایی با عمق ۲۵۰ متری دسترسی به آب امکان پذیر نیست.
شکراله مومنی، یکی از کشاورزان سابق غرب استان تهران در گفت‌وگو ی با اشاره به از بین رفتن بخش قابل توجهی از باغات و زمین‌های زراعی غرب استان تهران در طول دهه‌های اخیر، بیان کرد: بدون تردید، عوامل متعددی در بروز این عارضه و پدیده زیان بار نقش داشته، اما یکی از اصلی‌ترین و محوری‌ترین دلایل تغییر کاربری‌ها و خرابی و نابودی باغات و زمین‌های زراعی به این واقعیت باز می‌گردد که فعالیت زراعی و باغی به مانند گذشته مقرون به صرفه نیست و در برخی مواقع، باغداران و زارعان نه تنها سودی نمی‌کنند بلکه زیان ده می‌شوند.
وی افزود: طبیعتا در چنین شرایطی، فعال حوزه زراعی و باغی به ناچار با تغییر کاربری در صدد جلوگیری از تحمیل خسارت‌های اقتصادی هر چه بیشتر، به خود بر خواهد آمد.
مومنی گفت:کم آبی یکی از دلایل عمده تشدید ضریب خسارات به کشاورزان و باغداران محسوب می‌شود که البته این پدیده مختص غرب استان تهران نیست و در سالیان اخیر از این موضوع به عنوان یک معضل جدی و کشوری یاد شده است.
از خشکسالی تا تشدید و افزایش پدیده ریزگرد‌ها
یکی از تبعات و مشکلات پدیده خشکسالی را باید در ظهور پدیده ریزگرد‌ها جستجو کرد.
شهره مستوری، دانش آموخته رشته جغرافیا در گفت‌وگو ی با اشاره به مطلب فوق بیان کرد: اگرچه ابتدا به ساکن این پدیده در قالب و چارچوب مسائل زیست محیطی قابل بررسی و ارزیابی است، اما به تدریج این پدیده آثار زیان بار اقتصادی و اجتماعی خاص به خود را در پی خواهد داشت.
وی افزود: به عنوان مثال، با تشدید پدیده ریزگرد‌ها یا افزایش گرد و غبار، ساکنان منطقه و حوزه درگیر با این پدیده، ناچار به عزیمت و مهاجرت به نقطه‌ای دیگر خواهند شد و همین جابه‌جایی جمعیت به‌صورت ناخواسته و تحمیلی و بدون تأمین پیش نیاز‌ها و امکانات مقتضی و مربوطه می‌تواند با مشکلات اقتصادی و تعارضات فرهنگی و اجتماعی خاص به خود همراه شود.
پرویز کردوانی، پدر علم کویرشناسی ایران، چندی پیش، در گفت‌وگو با رسانه‌ها از زاویه‌ای دیگر، پدیده خشکسالی و آثار و تبعات آن را مورد تحلیل و ارزیابی قرار داد.
وی در این خصوص بیان می‌کند: با توجه به این واقعیت که بخش قابل توجهی از فعالیت کشاورزی در ایران به صورت دیم انجام می‌شود، خشکسالی (حتی به‌صورت موقت)، با تحمیل آسیب‌هایی جدی همراه خواهد شد.
پدر علم کویر شناسی ایران می‌گوید: به خطر افتادن امنیت غذایی کشور از دیگر مخاطراتی است که در پی ظهور و بروز خشکسالی نمود پیدا می‌کند.
حال با این اوصاف، بیش از پیش به اهمیت رشد ۳۰ درصدی بارش‌ها (معدل کلی احصاء شده) در کشور پی خواهیم بُرد.
اما جای سئوال است که آیا با بارش‌های اخیر، از پدیده شوم خشکسالی در پهنه سرزمینی ایران عبور کرده‌ایم؟
طبیعی شدن شرایط اقلیمی و عبور از خشکسالی با یکسال بارش مطلوب محقق نخواهد شد
یوسف مرادی، اقلیم شناس در گفت‌وگو با رسانه‌ها، در پاسخ به این سئوال می‌گوید: کشور ایران با ۵ درجه افزایش دما، بیشترین افزایش دما در میان کشور‌های جنوب غربی آسیا و حتی جهان را تجربه کرده است.
وی می‌افزاید: ایران به دلیل قرارگرفتن در کمربند خشکسالی، کم آبی و خشکسالی‌های مکرری را تجربه کرده است و اگر رشته کوه‌های زاگرس و البرز در ایران وجود نداشت، ایران مانند کشور‌های حاشیه خلیج فارس بیابانی و شوره زار می‌شد.
مرادی می‌گوید: بارش‌های اخیر در کشور به مانند معجزه‌ای است که بنابر ارزیابی‌ها و پیش بینی‌های انجام شده تا فروردین ماه سال جدید، ادامه خواهد داشت، اما این به معنای طبیعی شدن شرایط اقلیمی و یا عبور کامل از بحران خشکسالی نیست و به تعبیر دیگر باید اذعان کرد تحقق چنین امری (عبور از خشکسالی)، با یکسال بارش مطلوب و مناسب، امکان پذیر نخواهد بود.
این کارشناس عرصه اقلیمی بیان می‌کند: شواهد و اسناد و تحقیقات انجام شده نشان می‌دهد در دوران دور گذشته مردم شهر‌هایی همچون کاشان، ساوه، همدان وکویر شهداد از قایق به عنوان وسیله نقلیه استفاده می‌کرده‌اند و به واقع با استفاده از آن، به سفر می‌رفتند و در واقع نیمی از خاک کشور از رودخانه‌های متعدد و بی شمار پوشیده شده بوده، اما تغییرات و تحولات متعدد، شرایط متفاوتی را برای این مرز و بوم رقم زده است.
به هر ترتیب انتظار می‌رود ابتدا به ساکن شکرگذار خدای متعال باشیم که در شرایط بحرانی (از حیث آبی و اقلیمی) و بر خلاف بسیاری از پیش‌بینی ها، در رحمت را بر ایرانیان گشود و پهنه کشور با نزولات آسمانی مطلوب و مناسبی همراه شد و در گام بعدی باید با استفاه بهینه از منابع آبی و لحاظ کردن مدیریت بحران سازنده در حوزه آبی، پیش‌بینی‌های لازم برای روز‌های سخت مد نظر قرار گیرد، زیرا شاید در سال آینده شاهد این حجم و این میزان از بارش‌ها و نزولات آسمانی نباشیم، احتمالی که امید است محقق نشود، زیرا در صورت استمرار بحران کم آبی، یقینا بر سنگینی بار مشکلات اقتصادی و حتی اجتماعی و زیست محیطی کشور افزوده خواهد شد.
ارسال نظر