همه دلایل خشک شدن تالاب هورالعظیم/ آب هور کجا رفت؟

تالاب«هوارالعظیم» بین ایران و عراق واقع شده‌ است. یک سوم از مساحت این تالاب در ایران قرار دارد و بین دو شهرستان دشت‌آزادگان و هویزه واقع شده‌است. شهرهای مختلفی در این منطقه از جمله سوسنگرد، بستان و هویزه قرار دارد.

این روزها مباحثی در خصوص نقش سدها در خشک شدن تالاب هورالعظیم مطرح می شود که کارشناسان خبره بخش آب آن را دقیق نمی‌دانند. این کارشناسان معتقدند نمی‌توان به مسائل آب به صورت تک بعدی نگاه کرد چرا که در خشک شدن تالاب هورالعظیم عوامل متعدد داخلی و خارجی سهم داشته است. چنانکه دو سوم مساحت هورالعظیم در کشور عراق قرار گرفته است و کشورهای همسایه ایران از  نیز در کاهش شدید ورودی آب به آن نقش قابل توجهی داشته‌اند و نمی‌توان نقش اقدامات ترکیه، عراق و سوریه در این باره را نادیده گرفت.

هورالعظیم در افواه عامه به کل منطقه هور اطلاق می‌شود اما هور العظیم در واقع تنها یکی از سه بخش اصلی هور است. به عبارت دقیق‌تر هور  از سه بخش هورالعظیم ،هورالحمار و هورالمرکزی تشکیل می شود که در سال ۲۰۰۰ هورالحمار و هورالمرکزی خشک شده‌اند.

*روایت مدیر دفتر رودخانه‌های مرزی وزارت نیرو درباره خشک شدن تالاب هورالعظیم

جبار وطن فدا مدیر کل دفتر رودخانه های مرزی وزارت نیرو، ضمن اشاره به سوابق تاریخی خشک شدن هورالعظیم به تشریح نقش کشور همسایه در تأمین آب بخش عراقی تالاب هورالعظیم پرداخته است. وی در مقاله‌ای با عنوان تالاب هورالعظیم از تخریب تا احیاء نوشته است:« تالاب های بین النهرین از سه تالاب اصلی و مهم هور مرکزی، هورالحمار و هورالهویزه / هورالعظیم تشکیل شده است که دو تالاب اول کاملا در کشور عراق واقع شده و تالاب هورالهویزه / هورالعظیم بر روی مرز ایران و عراق گسترده شده است.»

وی عنوان کرده است:« این تالاب ها که از رودخانه های دجله، فرات و کرخه تغذیه می شوند، از دهه 1980 در معرض پیامدهای پروژه های سدسازی ترکیه و همچنین اقدامات زهکشی رژیم صدام که با اهداف توسعه کشاورزی، سیاسی و نظامی انجام شد، قرار گرفتند. نتیجه این اقدامات، خشک شدن کامل هورالحمار و هور مرکزی و همچنین حدود 70 درصد از هورالهویزه/هورالعظیم بوده است.»

* همه اقدامات دولت عراق درباره هورالعظیم قبل از ساخت سد کرخه انجام شد

در این باره فریبا آوریده رئیس گروه رودخانه های مرزی و منابع مشترک غرب کشور نیز در سلسله نشستهای علمی دیپلماسی آب با موضوع تالاب هورالعظیم در مهر ماه امسال گفت: اقدامی که به خشک شدن تالاب ها در عراق و هورالعظیم شتاب داد، اقدامات زهکشی دولت صدام با اهداف سیاسی و نظامی بود.

وی افزود: تمام اقدامات دولت عراق قبل از ساخت سد کرخه بود. عراق خشک شدن تالاب ها را معمولا به ساخت سد کرخه نسبت می دهد، درصورتی که این گونه نیست. درحال حاضر این کشور یک سری دایک و سازه مشابه احداث کرده است که از تبادل آبی رودخانه فرات با تالاب هورالعظیم خودداری شود و توقع دارد ایران از طریق سد کرخه آب مورد نیاز هورالعظیم را تأمین کند.

آوریده ادامه داد: اعضای شورای شهرهای سوسنگرد، بستان و هویزه نیز بارها عنوان کرده بودند که باید حقابه تالاب بی‌وقفه داده شود. اتفاقی که در سال‌های ۱۳۸۵ و پس از حفاری‌های نفتی متوقف شده بود.

وی تصریح کرد: حالا ۴میلیاردمترمکعب آب به تالاب وارد شده‌است اما واقعیت این است که این تالاب از رودخانه‌های کرخه، دجله و فرات تغذیه می‌شده‌است. این در حالی است که در عراق ناامنی باعث از هم پاشیدن نظام‌های اداری آن کشور شده است، در ترکیه نیز احداث ۱۵ سد و حبس ۳۵ میلیارد متر مکعب آب دجله و فرات، به خشکی عمده تالاب‌های عراق منتهی شده است. در چنین شرایطی انتظار داریم طبیعت چه پاسخی به ما بدهد؟

*عضو شورای شهر سوسنگرد: تاثیر بهره‌برداری از میادین نفتی در خشک شدن هور

صادق جنادله عضو شورای شهر سوسنگرد در اسفند ماه ۹۵ درباره وضعیت طبیعت و تالاب می‌گوید: وقتی در محیط زیست تغییر به‌وجود می‌آوریم محیط زیست هم پاسخش را می‌دهد. هورالعظیم حدود ۱۵ سال است که دچار کم آبی شده است اما بحران از زمانی شروع شد که شرکت‌های نفتی در آنجا مستقر شده‌اند. این شرکت‌ها که تولیدشان در حدود ۲۰۰۰۰ بشکه در روز است از زمان احداث تاسیسات برای استخراج و بهره‌برداری اقدام به خشک کردن هور کردند.

سید محسن موسوی عضو شورای اسلامی شهر بستان نیز ضمن تأکید بر توجه مدیران کلان کشور به طبیعت می‌گوید: هور جزو مناطق مهم عملیاتی بوده ولی بعد از جنگ به آن توجهی نشده است. اقداماتی صورت گرفته اما نه آنقدر که تاثیرگذار باشد. آنطور که مورد نیاز بود اقدامات موثری صورت نگرفت.

* تراز تالاب به قبل از شرایط خشکسالی برنمی‌گردد

صدیقه ترابی مدیر کل دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو نیز در سلسله نشستهای علمی دیپلماسی آب با موضوع تالاب هورالعظیم در مهر ماه امسال اطلاعات و آمار جامعی در خصوص وضعیت منابع و مصارف آبی در حوضه های بالادست تالاب هورالعظیم ارائه کرد و گفت: برای احیای این تالاب باید چهار کشور ایران، ترکیه، سوریه و عراق با یکدیگر همکاری کنند. ضمن آنکه در شرایطی که با تغییر اقلیم مواجهیم و توسعه هم داریم، هیچ گاه نمی توان تراز تالاب ها را مانند قبل از شرایط خشکسالی داشته باشیم.

 عباس گلریز رئیس اداره محیط زیست وزارت امور خارجه نیز درباره اقدامات وزارت خارجه در زمینه سدسازی‌های ترکیه اظهار داشت: رئیس جمهوری ایران به عنوان بالاترین مقام به رفتارهای ترکیه اعتراض کرده است، اما ما به سندهای محکم نیاز داریم تا ثابت کنیم گردوغبار ناشی از رفتارهای ترکیه است.

وی ادامه داد: ما سه سال متوالی از مجمع عمومی سازمان ملل در زمینه گرد و غبار قطعنامه گرفته ایم؛ بنابراین زیرساخت  لازم برای تأمین حقوق ایران فراهم است.

* اگر هورالعظیم نباشد

نمی‌توان نقش سدها را در کاهش ورودی آب به هورالعظیم نادیده گرفت. قطعا وزارت نیرو به عنوان مسئول مطالعه و برنامه‌ریزی و کارفرمای اصلی احداث سد در کشور باید درباره اینکه آیا روی تبعات احداث سدهای مختلف در کشور از جمله سد کرخه و محاسبه سود و زیان آنها توضیح دهند. با این وجود کارشناسان همواره تاکید می‌کنند که نمی توان به مسائل آب به صورت تک بعدی نگاه کرد و باید میزان نقش آفرینی هر یک از عوامل در پدیده‌ها با مطالعات علمی و دقیق مشخص شود.

اگر هورالعظیم نباشد نتیجه آن فقط گردو خاک و ریزگرد نخواهد بود. اگر آب نباشد مردم مجبور به مهاجرت می‌شوند و تالاب را خالی می‌گذارند و مشکلات متعددی از آن ناشی خواهد شد که بدیهی‌ترین مشکل خالی شدن این منطقه مرزی از سکنه و به تبع آن ایجاد مشکلات امنیتی در مرز خواهد بود.