آیا SPV بدون اجرای کامل دستورات FATF اجرایی نیست؟

یکی از مهمترین مسائل مطرح شده توسط حامیان همکاری با گروه ویژه اقدام مالی FATF در هفته‌های اخیر، ضرورت اجرای کامل برنامه اقدام این نهاد بین الدولی و خروج از لیست سیاه آن با هدف راضی کردن اروپا برای باقی ماندن در برجام است.

همچنین آنها مدعی هستند که برای راه اندازی ساز و کار مالی ویژه اروپا SPV نیازمند خروج از لیست سیاه FATF هستیم. در همین راستا، محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه در جریان بررسی لایحه الحاق ایران به کنوانسیون مبارزه با تامین مالی تروریسم CFT (یکی از لوایح چهارگانه درخواستی FATF از ایران) در صحن علنی مجلس شورای اسلامی در تاریخ ۱۵ مهرماه گفت: «اروپا می‌گوید برای اینکه بتوانیم مکانیزم مالی را اجرایی کنیم، نیاز است ایران به این کنوانسیون ملحق شود».

همچنین اخیرا حسین قریبی، دستیار وزیر امور خارجه و مسئول پرونده FATF در این وزارتخانه درباره این موضوع در مصاحبه با خبرگزاری تسنیم گفت: «این‌که وضعیت ما (در FATF) یک وضعیت عادی شود حتماً برای کارکرد و گسترش کارکرد سامانه‌ای که مخصوص ما طراحی شده است(SPV)، کمک‌کننده خواهد بود».

برخی از نمایندگان مجلس هم دیدگاه مشابهی دارند. به عنوان مثال، غلامعلی جعفرزاده ایمن‌ آبادی، عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس در مصاحبه با خبرگزاری پانا با انتقاد از رد لایحه الحاق ایران به کنوانسیون CFT توسط شورای نگهبان گفت: «این تصمیم عملا مذاکرات ما با اروپا برای کانال ویژه مالی را تحت تاثیر قرار داده و به نوعی یک سردرگمی را ایجاد کرده است. آقایان می‌دانند که اجرای SPV به FATF وابسته است چون بانک‌های کوچک و بزرگ اروپایی حاضر نیستند با ایران ارتباط مالی برقرار کنند و این نتیجه حضور در لیست سیاه این گروه است.»

موارد فوق بخصوص اظهارات وزیر امور خارجه به خوبی نشان می دهد که اتحادیه اروپا، همکاری‌های اقتصادی خود پس از خروج آمریکا از برجام را مشروط به اجرای کامل برنامه اقدام FATF و خروج ایران از لیست سیاه این نهاد بین الدولی کرده است. اما آیا واقعا ارتباطی بین این همکاری ها بخصوص اجرایی شدن ساز و کار مالی ویژه اروپا با این موضوعات وجود دارد؟

*سه دلیل ساده درباره عدم ارتباط SPV با خروج ایران از لیست سیاه FATF

از لحاظ فنی، قرار دادن این پیش شرط برای تداوم همکاری های اقتصادی ایران با اروپا و بخصوص راه  اندازی سازوکار مالی ویژه هیچ توجیهی ندارد زیرا:

الف- اروپا به واسطه FATF می خواهد شفافیتی ایجاد کند تا بخش تحریمی ایران از بخش غیرتحریمی تفکیک شوند و فقط با بخش غیرتحریمی ایران همکاری کند. در واقع اروپا می خواهد با مشخص شدن ذی نفع واقعی تراکنش های مالی، از دستیابی بخش تحریمی به خدمات مالی، جلوگیری کند. اما در حال حاضر که تحریم های آمریکا بازگشته اند و تقریبا تمام فضای اقتصادی کشور (که شامل بسیاری از نهادهای مهم کشور از جمله بانک مرکزی، شرکت ملی نفت، شرکت ملی کشتیرانی و تمامی بانک‌های عامل می‌شود) تحریم شده‌­اند و جدا کردن تحریمی از غیرتحریمی معنایی نخواهد داشت. بنابراین اگر اروپا اراده جدی برای همکاری با ایران دارد، باید با همه بخش های ایران همکاری کند یعنی باید مقابل تحریم های آمریکا بایستد و در این شرایط نیازی به FATF نخواهد داشت.

ب- در بحث پولشویی مبدا پول مجرمانه است و با ورود به نظام بانکی، شسته شده و اصطلاحا تمیز می شود. در کانال ویژه مالی اروپا (SPV)، مبدا پول کاملا مشخص است که نفت ایران است. بنابراین پولشویی در این موضوع معنایی ندارد.

ج- اروپا ظاهرا نگران است که مقصد این پول، به تامین مالی تروریسم برسد. در این زمینه اولا هیچکدام از نهادهای رسمی ایران از نظر اتحادیه اروپا تروریست نیست و ثانیا با توجه به اینکه کانال‌ پیش‌بینی شده توسط اتحادیه اروپا یک کانال ویژه است و نظارت ویژه بر آن می‌شود، بازیگران درگیر در آن بسیار محدود هستند و محصولاتی که می‌تواند از سوی ایران خریداری شود محدود و مشخص است، اساسا نمی‌تواند دغدغه تامین مالی تروریسم داشته باشد. بنابراین مبدا و مقصد پولی که قرار است در کانال ویژه مالی اروپا جابجا شود، مشخص است و حتی مراقبت هایی که این کانال ویژه، در این زمینه دارد، بسیار بیشتر از استانداردهای FATF است

با توجه به موارد فوق، پیش شرط قرار دادن اجرای کامل برنامه اقدام FATF و خروج از لیست سیاه آن برای راه اندازی این کانال، از نظر فنی هیچ توجیهی ندارد و صرفا یک درخواست سیاسی از سوی اروپا است تا امتیازات بیشتری از ایران گرفته شود. موضوع وقتی جالب تر می شود که بدانیم اصولا با توجه به ترکیب فعلی اعضای FATF، نقش آمریکا در آن و همچنین شیوه خاص تصمیم گیری در این نهاد بین الدولی، احتمال خروج ایران از لیست سیاه FATF به شدت پایین است.

*اعطای امتیازات واقعی در ازای دریافت امتیازات نمادین؟!

علاوه بر موارد فوق لازم است به این نکته مهم اشاره شود که اروپا باقی ماندن خود در برجام را منوط به تصویب لوایح مربوط به FATF در مجلس کرده است یعنی به جای این که ایران از اروپا ما به ازای «خروج آمریکا از برجام» را دریافت کند، اروپا می خواهد ما به ازای «باقی ماندن خود در برجام» را از ایران بگیرد و این ما به ازا، چیزی جز FATF نخواهد بود. این نشان دهنده دیپلماسی ضعیف دولت در برابر اروپا است. علاوه بر این، افتتاح SPV بصورت نمادین است و گفته شده تا سال 2019 اجرایی نخواهد شد. قطعا منطقی نیست که در برابر دریافت امتیازات نمادین از اروپایی ها، امتیازات واقعی به آنها اعطا شود.