تعویض اسکناس‌ها چقدر آب می‌خورد؟

کارشناسان در جریان بحث و بررسی در این مورد تأکید دارند که با توجه به هزینه‌های تعویض اسکناس، منطقی نخواهدبود که تنها برای تغییر نام ریال به تومان، کشور زیر بار این هزینه‌ها برود؛ نکته‌ای که ظاهرا مورد توجه بانک‌مرکزی هم قرار گرفته است و به همین خاطر اکبر کمیجانی قائم‌مقام بانک‌ تأکید کرده است "در صورت موافقت مجلس با تغییر نام واحد پول ملی و تصویب اجرای آن، امکان دارد اصلاحاتی جزئی در چاپ اسکناس‌های جدید آن‌هم از ابتدای سال آینده انجام شود و اسکناس‌ها بر اساس تغییرات جدید چاپ و به بازار پول تزریق شود".

حال بی‌تردید کلیدی‌ترین پرسش این است که هزینه چاپ اسکناس‌ها و ضرب سکه‌های جدید در کشور چقدر است و برای تعویض اسکناس‌ها و مسکوکات چقدر باید هزینه شود؟

متأسفانه تنها منبع اطلاعاتی در مورد تعداد سرانه، هزینه چاپ و ضرب و تعداد مستهلک و امحاءشده، هزینه امحاء اسکناس و مسکوک در کشور بانک مرکزی است و مسئولان این بانک هم بنا به دلائل و علل نامشخصی این اطلاعات را جزو موارد محرمانه تلقی و از ارائه آن‌ها پرهیز می‌کنند.

تازه‌ترین اطلاعی که در این باره وجود دارد، برخی سخنان جسته و گریخته مسئولان وقت بانک مرکزی طی سال‌های ۹۰ تا ۹۱ است. در آن مقطع تصویب حذف صفرهای پول ملی مسئولان را به سمت افشای اعداد و ارقام مرتبط با اسکناس و مسکوک سوق داد.

طبیعتا برای محاسبه هزینه انتشار اسکناس و ضرب سکه با واحد تومان نمی‌توان به اطلاعات سال‌های دور استناد کرد ولی نبود اطلاعات بروز و استنکاف مسئولان بانک‌مرکزی از ارائه این اطلاعات راهی جز محاسبات تقریبی باقی نمی‌گذارد.

سرانه مجموع اسکناس و مسکوک ایران در پایان سال ۸۸ حدود ۲۱۵ قطعه گزارش شده که از متوسط جهانی کمتر بوده‌است ولی سرانه اسکناس به تنهایی بالاتر از متوسط جهانی است.

سرانه اسکناس در کشور ما در سال ۱۳۵۰ حدود ۱۰ قطعه، سال ۱۳۶۰ حدود ۵۰ قطعه، سال ۱۳۷۰ حدود ۹۳ قطعه و در سال ۱۳۸۰ حدود ۱۰۰ قطعه بوده است. در سال ۱۳۸۸ سرانه اسکناس در ایران ۱۰۵ قطعه و متوسط جهانی آن ۳۱ قطعه بود. با چاپ ایران‌چک‌های بانک مرکزی، سرانه اسکناس از ۱۱۴ قطعه در سال ۸۶ به ۱۰۵ قطعه در سال ۸۸ و ۹۵ قطعه در سال ۹۰ رسید.

به گفته مسئولان وقت بانک مرکزی در پایان سال 90 بالغ بر ۷.۵ میلیارد قطعه اسکناس در کشور در گردش بوده‌ که ۵۰۰ میلیون کمتر از پایان سال ۸۷ بود. از این تعداد سالانه حدود یک میلیارد قطعه مستهلک می‌شود.

در صورتی که تعداد اسکناس‌های در گردش کشور را همان ۷.۵ میلیارد قطعه فرض کنیم، با تغییر واحد پول از ریال به تومان و در صورتی که تصمیم بر تعویض اسکناس‌های ریالی و جایگزین کردن آن‌ها با اسکناس‌های تومانی باشد، می‌توان با محاسبه تقریبی به هزینه این تعویض رسید.

به گفته مسئولان بانک مرکزی هزینه چاپ هر برگ اسکناس در سال 91 حدود 100 تومان بوده‌است.

متوسط نرخ تورم طی سال‌های 92 تا 95 حدود 18 درصد بوده یعنی در مجموع 72 درصد طی چهار سال به تورم افزوده شده است. بنابراین هزینه چاپ هر برگ اسکناس  هم اکنون حدود 170 تا 180 تومان است. به این ترتیب تعویض حدود 7,5 میلیارد اسکناس حدود 1275 میلیارد تومان خرج برمی‌دارد.