پایگاه خبری تحلیلی «پارس»- قطار تبریز-مشهد که به سمت مشهد در حال حرکت بود به علت نقص فنی در محدوده‌ ایستگاه هفت‌خوان در استان سمنان متوقف می‌شود. بعد از اعلام این خرابی و توقف، مسوول کنترل خط حرکت سایر قطارها در این خط را متوقف می‌کند تا به وضعیت قطار تبریز-مشهد رسیدگی شود. در این فاصله نوبت مسوول کنترل عوض می‌شود و مسوول کنترل جدید با این خیال که قرمز بودن چراغ اجازه عبور و مرور لابد به علت خرابی‌های مکرر و مسبوق به سابقه‌ سیستم علائم و هشدارهاست، به‌قطار سمنان-مشهد اجازه حرکت می‌دهد. به‌این‌ترتیب قطار سمنان از پشت با قطار تبریز برخورد می‌‌کند که این برخورد باعث واژگونی و آتش‌سوزی ۳ واگن از قطار تبریز- مشهد می‌‌شود و طی آن تا این لحظه ۴۵ نفر کشته و بیش از ۸۰ نفر هم زخمی شده‌اند. استقرار سیستم ATC و CTC در مسیر مشهد-تهران که پرترافیک‌ترین مسیر راه‌آهن ایران محسوب می‌شود، مهم‌ترین اقدام دوره‌ جدید وزارت راه‌وشهرسازی در حوزه‌ حمل‌ونقل ریلی محسوب می‌شد، اما حادثه‌ هفت‌خوان نشان داد استقرار سیستم ATC و CTC در مسیر تهران-مشهد به‌گونه‌ای بوده که نه‌تنها نتوانسته اهداف موردنظر را محقق کند بلکه بنا به اظهار متصدیان این حوزه‌ باعث اختلال در سیستم قدیمی کنترل که بر بنای عامل انسانی بود هم شده است.

میزان خطای سیستم ATC از ابتدای مدت بهره‌برداری‌اش تاکنون آن‌چنان بالا بوده که عملاً اعتماد به آن را از بین برده است (۲۴۹۰ مورد خرابی در ۹ ماه گذشته.)

قطعی‌های برق و خرابی ژنراتور کمکی، شکستگی ریل در بلاک‌ها، دزدی کابل، باعث قطعی دستگاه‌های الکترونیک کنترل و ایمنی می‌شوند. بروز ۷۷۸۹ مورد خرابی علائم هشداردهنده فقط در مسیر تهران-مشهد طی ۹ ماه گذشته، شاهدی است از ضعف و خرابی زیرساخت‌های حیاتی در این حوزه که ارتباط مستقیم با ایمنی و جان مسافران دارد.

عدم تعادل بین مسوولیت و حقوق دریافتی، عدم وجود امنیت شغلی بعد از خصوصی‌سازی‌ها، تبعیض در حقوق‌ و مزایا و کافی نبودن حقوق‌ها باعث شده کارکنان زحمتکش راه‌آهن و به‌ ویژه کسانی که در بخش‌های پراسترس و حساسی مثل کنترل و ایمنی کار می‌کنند از آرامش، تمرکز ذهنی و انگیزه‌های لازم برای انجام وظایفشان به بهترین نحو برخوردار نباشند.

در حالت عادی سامانه ترمز قطار مثل سایر ترمزهای وسایل نقلیه حتی خودروهای شخصی نباید یخ بزند. اگر ترمز قطار نقصی داشته چرا قبل از حرکت یا در ایستگاه قبل مورد بازرسی و تعمیر قرار نگرفته است؟

روند معمول انجام کار باید به نحوی باشد که هرگونه اتفاقی که در خط می‌افتد به‌صورت مکتوب در نرم‌افزار اپراتور ثبت و به مقامات بالاتر گزارش داده شود، پس چگونه ممکن است مأمور جدید کنترل از اتفاقات ساعات گذشته بی‌خبر باشد؟

چرا برخلاف استانداردهای موجود واگن‌ها و وسایل داخل‌شان از موادی ساخته ‌شده‌اند که به این سرعت و شدت مشتعل می‌شوند و فرصت هیچ‌گونه عکس‌العمل و فرار را به مسافران نمی‌دهند؟ بر اساس اظهارات بازماندگان و برخلاف اظهارنظر مسوولان، نیروهای امدادی خیلی دیر و نامجهز به محل حادثه رسیده‌اند، به‌طوری‌که حادثه در حوالی ۷ صبح اتفاق افتاده و نیروهای امدادی درحالی‌که از تجهیزات و آمادگی کافی هم برخوردار نبودند حوالی ۱۰ صبح به محل حادثه رسیده‌اند.

عدم توجه دولت به حمل‌ونقل ریلی که در دوره‌ وزارت آقای آخوندی هم ادامه داشته است علت ریشه‌ای بروز چنین فجایعی است. مدیریت ایمنی و کنترل ترافیک و سیگنالینگ ضعیف و ناکارآمد، ضعف و فرسودگی زیرساخت‌ها، عدم نظارت کافی و بی‌توجهی در رسیدگی به نیروی انسانی شاغل در راه‌آهن، مشکلات مدیریتی‌ای هستند که مسوولیت‌شان بر عهده‌ مقامات بالای وزارت و شخص آقای وزیر است.

لزوم تحرک خانه ملت در کوران فجایع ملی 

با وجود تمام این اتفاقات به نظر می‌رسد که اصلی‌ترین دستگاه نظارتی، یعنی مجلس شورای اسلامی واکنش چندان محسوسی به این اتفاقات نشان نداده است. اگرچه رئیس مجلس شورای اسلامی با صدور بیانیه‌ای این فاجعه را تسلیت گفته و روسای دو قوه قضائیه و مجریه نیز با صدور دستوراتی خواستار رسیدگی قاطع به این دو اتفاق شدند. 

انفعال مجلس شورای اسلامی در رسیدگی به حوادث تلخی را که در روزهای گذشته روی داده است، نمی‌توان محصول کم‌کاری نمایندگان دانست. در حقیقت این مسئله روندی است که از مدت‌ها پیش آغاز شده است. 

این وظیفه مجلس شورای اسلامی است که باید ساختار را به گونه‌ای فراهم کند تا امکان واکنش صحیح نمایندگان به وقایع کشور فراهم شود. متأسفانه نقطه اساسی اینجاست که مجلس تاکنون در این مسیر قدم نگذاشته است. مجلس و در رأس آن هیئت رئیسه مجلس باید به دنبال این باشند تا مجلس را بار دیگر به رأس امور باز گردانند. 

دولت ترمز کشتارهای جاده‌ای را بکشد

جان مردم برای مدیران جامعه هیچ ارزشی ندارد. سال‌هاست که تجربه سفرهای خونین این را ثابت کرده است. این یک حقیقت است و قصد سیاه‌نمایی نداریم. سفرهای زیارتی هم از این قاعده مستثنی نیستند؛ چراکه در جریان آنها هم بسیاری از مردم قربانی سوانح یا حوادث تروریستی می‌شوند که مدیریت این سفرها به عهده مسئولان کشور است. مثل حادثه منا یا آنچه دو روز قبل در کشور عراق اتفاق افتاد و جمعی از مردم بی‌گناهمان قربانی شدند. 

در بدترین حالت اگر مسببان حادثه در محل تصادف قطارها اعدام هم شوند، چیزی از صورت مسئله پاک نخواهد شد، چراکه بنا به تجربه، کشور ما به دلیل نهادینه شدن سوءمدیریت‌ها در هر زمان، آبستن حوادثی از این دست است. هنوز فراموش نکرده‌ایم که پنج ماه قبل سقوط مرگبار اتوبوس حامل سربازان به دره‌ای در شهرستان نی‌ریز، کشور را داغدار کرد، بنابراین بنا به تجربه، حادثه‌ای دیگر کشور را سوگوار خواهد کرد. آن وقت به سیاق امروز مسئولان با دست‌گرفتن ذره‌بین دنبال مقصران می‌گردند تا آنها را مجازات کنند. 

بی‌تفاتی مسئولان کشور نسبت به مرگ جمعی مردم در سوانح رانندگی، آلودگی هوا و مصایبی از این دست بدترین رویدادی است که رقم خورده است. خوش‌نشینی روی صندلی‌های مدیریتی آنقدر به مذاق مدیران جامعه خوش آمده که باورکرده‌اند مشکلات جامعه را می‌توان با صدور بخشنامه رفع کرد.

بدیهی‌ترین خواست عمومی از نمایندگان خود در مجلس مطالبه‌ چرایی وقوع این سوانح مرگبار و تلاش برای رفع آن است. استیضاح وزیر راه و شرمساری کمترین مطالبه‌ ممکن است. سخنگوی کمیسیون عمران مجلس از امکان هر نوع برخوردی از سوی مجلس با وزیر راه خبر داده است. صدیف‌بدری از دعوت عباس آخوندی، وزیر راه به مجلس خبر داده و به «تسنیم» گفته است که پس از انجام بررسی‌های کارشناسی و علت وقوع حادثه امکان هر نوع برخورد قانونی از سوی مجلس با وزیر راه متصور است. 

آخوندی در ایستگاه دوم استیضاح!

عباس آخوندی یکی از وزرای اقتصادی دولت روحانی محسوب می‌شود که حتی حامیان دولت نیز توانایی حمایت از عملکرد این وزیر پرحاشیه را ندارند. با مشخص شدن علت برخورد وحشتناک 2 قطار در استان سمنان و نقش پررنگ خطای انسانی، طرح استیضاح از وزیر راه‌ کلید خورد و به احتمال فراوان بزودی شاهد برگزاری استیضاح مجدد آخوندی در مجلس باشیم. تعداد امضاهای نمایندگان متقاضی استیضاح عباس آخوندی، وزیر راه‌وشهرسازی به علت سوءمدیریت که موجب حادثه مرگبار ریلی در خط آهن تبریزـ مشهد شد به 50 رسید. رضا شیران خراسانی، نماینده مردم مشهد در مجلس شورای اسلامی با اعلام این خبر گفت: طرح استیضاح وزیر راه‌وشهرسازی روز یکشنبه تقدیم هیات‌رئیسه مجلس شورای اسلامی خواهد شد.

کارگران راه‌آهن ۳ ماه است حقوق نگرفته‌اند

یک نماینده مجلس از پرداخت نشدن 3 ماه حقوق کارگران راه‌آهن مشهد خبر داد و با اشاره به کلید خوردن طرح استیضاح وزیر راه، گفت: آخوندی علاوه بر معذرتخواهی باید از سمت خود استعفا کند. رضا شیران  با اشاره به جمع‌آوری امضا برای استیضاح وزیر راه‌وشهرسازی گفت: نمایندگان مجلس این هفته در حوزه‌های انتخابیه هستند بنابراین در مجلس حضور ندارند اما با ۲۵ نفر از همکاران که تماس تلفنی داشتم، همه اتفاق نظر دارند که در اولین روز کاری که ۱۴ آذرماه است، استیضاح وزیر راه‌وشهرسازی تقدیم هیات‌رئیسه مجلس شود. وی با بیان اینکه برخورد 2 قطار با یکدیگر و نحوه خدمات‌رسانی پس از حادثه از موضوعات استیضاح است، افزود: یقین داریم که در روز ۱۴ آذرماه امضاهای استیضاح افزایش پیدا می‌کند زیرا عملکرد وزیر راه‌وشهرسازی در مدیریت این حادثه اصلا مناسب نبود. نماینده دور دهم مجلس شورای اسلامی با اعلام اینکه سوال ما این است که اگر بستگان وزیر هم در این قطار بودند، نحوه خدمات‌رسانی به این شیوه اجرا می‌شد یا نه؟  اظهار داشت: اینها زائران امام رضا(ع) بودند که متاسفانه به بدترین شکل جان خود را از دست دادند. شیران با انتقاد از اینکه حداقل کمک‌های اولیه هم در قطار وجود نداشت، گفت: یکی از مسافران این قطار می‌گفت حتی یک باند برای بستن زخم سر یکی از مسافران نبوده و به اجبار با ملافه‌های موجود جلوی خونریزی را گرفتند. عضو کمیسیون اجتماعی مجلس ادامه داد: این سانحه در ۵ کیلومتری سمنان رخ داد بنابراین نزدیک به شهر بود اما خدمات‌رسانی به آسیب‌دیدگان با بدترین وضعیت انجام شد و امکانات ایمنی راه‌آهن هم در شرایط حداقلی قرار داشت. این نماینده مجلس با اعلام اینکه وزیر راه‌وشهرسازی علاوه بر معذرتخواهی باید استعفا کند، گفت: مسافران این قطار می‌گویند حتی وقتی هلی‌کوپتر  آمده، وسایلی برای خاموش کردن آتش نداشته است. این سوءمدیریت راه‌آهن را نشان می‌دهد که کمترین وسایل را برای مهار آتش در اختیار نداشته است. شیران با تاکید بر اینکه جز سایر سازمان‌ها  مانند هلال‌احمر و اورژانس، شرکت راه‌آهن هم باید این سوانح را مدیریت کند، افزود: باوجود پیشرفت علم و تکنولوژی و این همه امکاناتی که در اختیار شرکت راه‌آهن قرار دارد، در مسیر دوخطه راه‌آهن مشهد چطور 2 قطار به یکدیگر برخورد کرده‌اند؟ وی با انتقاد از عملکرد شرکت راه‌آهن در پیگیری حقوق کارکنان این شرکت گفت: از 2 ماه پیش پیگیری‌هایی را از کارگران راه‌آهن مشهد انجام دادم و متاسفانه متوجه شدم این کارگران از 3 ماه پیش تاکنون حقوق نگرفته‌اند.  نماینده مجلس با بیان اینکه مدیرکل راه‌آهن مشهد و معاونان حقوق خود را دریافت کرده‌اند اما به کارگران حقوق نداده‌اند، افزود: متاسفانه در کشور ما وقتی سانحه‌ای رخ می‌دهد مدیران پایین‌دستی را محاکمه می‌کنند در حالی که باید با مقصران واقعی این سوانح برخورد شود. شیران با بیان اینکه آسیب‌های کارگری در این بخش باید به طور جدی بررسی شود، اظهار داشت: نحوه عملکرد در رابطه با کارکنان راه‌آهن مشهد اصلا مناسب نبود و بالاخره مشخص بود که این آسیب در یک جایی خودش را نشان می‌دهد. وی با بیان اینکه متاسفانه در جریان این سه ماه که کارگران حقوق نگرفتند، خانه سازمانی مدیران راه‌آهن مشهد بازسازی شده و حتی فضای سبز آن هم ایجاد شده است، گفت: ما معتقدیم وزیر راه‌وشهرسازی عملکرد مناسبی نداشته و باید از سمت خود کناره‌گیری کند. 

خطای سیستمی در چندلایه مدیریتی!

در حالی که تبلیغات گسترده‌ای در 2 سال گذشته درباره کاهش حوادث ریلی با اجرای سیستم کنترل اتوماتیک قطار(ATC) انجام شده، کارشناسان این حوزه از اجرای ناقص این سیستم درخط ریلی تهران- مشهد خبر می‌دهند.

برخورد 2 قطار در ایستگاه هفت‌خوان سمنان و کشته شدن ۴۴ نفر از هموطنان‌مان بهانه‌ای شد تا نگاه‌ها دوباره به وعده‌های مدیران وزارت راه‌وشهرسازی مبنی بر تجهیز خطوط ریلی به سیستم کنترل اتوماتیک قطار و کاهش حوادث انسانی دوخته شود. سال ۹۳ بود که پس از برخورد 2 قطار در ایستگاه شاهرود مدیران وزارت راه‌وشهرسازی از اجرای کامل سیستم کنترل اتوماتیک قطار در آینده نزدیک خبر دادند و براساس این وعده‌ها قرار شد شاهد کاهش چشمگیر خطای انسانی و حوادث ریلی در کشور باشیم اما با این وجود حادثه تلخ برخورد 2 قطار این بار در سمنان این سوال را مطرح کرد که چرا با وجود پیاده‌سازی سیستم کنترل اتوماتیک دوباره چنین حادثه‌ای رخ داده است؟

کارشناسان حوزه حمل‌ونقل ریلی پیاده‌سازی نشدن کامل سیستم کنترل اتوماتیک قطار را در خط ریلی تهران- مشهد عامل اصلی این حادثه می‌دانند. بررسی‌ها حکایت از آن دارد که کارشناسان حمل‌ونقل ریلی بارها واکنش‌هایی نسبت به این موضوع نشان داده و هشدارهایی را به مدیران وزارت راه‌وشهرسازی داده بودند اما این هشدارها نتیجه نداد و حادثه تلخ روز گذشته در ایستگاه هفت‌خوان سمنان به وقوع پیوست، حادثه‌ای که مدیران وزارت راه‌وشهرسازی در نخستین واکنش‌ها، بی‌توجهی مدیر کنترل شیفت ایستگاه و بی‌دقتی وی به سیستم هشدار را عامل آن اعلام کردند، در حالی که اگر سیستم کنترل اتوماتیک به طور کامل پیاده‌سازی می‌شد نباید خطای انسانی چنین فاجعه‌ای را رقم می‌زد.

خطای انسانی چندلایه!

در همین ارتباط، محمدحسین رضاییان، کارشناس حوزه ریلی در گفت‌وگو با مهر، «پیاده‌سازی نشدن کامل سیستم کنترل اتوماتیک قطارها به همراه انجام خطاهای انسانی در چندین لایه مدیریتی» را عامل این حادثه دانسته است. وی می‌گوید: اجرای سیستم کنترل اتوماتیک قطارها باعث افزایش ایمنی و حذف خطاهای انسانی می‌شود ضمن اینکه افزایش بهره‌وری در حمل‌ونقل ریلی را هم به همراه دارد. رضاییان ادامه می‌دهد: سیستم کنترل اتوماتیک قطار در خط ریلی تهران- مشهد به صورت کامل اجرایی نشده است و براساس گفته ماموران ایستگاه‌های این مسیر ریلی، افزایش خطاهای این سیستم هم مورد توجه مدیران نبوده و به امری عادی تبدیل شده بود. وی می‌افزاید: خطای انسانی در این حادثه تنها از سوی مدیر کنترل ایستگاه رخ نداده، بلکه در چندین لایه ناهماهنگی‌هایی وجود داشته است.

هشداری که اعلام نشد

به گفته این کارشناس حوزه ریلی، زمانی که یک قطار به هر دلیل متوقف می‌شود لکوموتیوران برای آگاه‌سازی لکوموتیوران قطار بعدی، ترقه‌ای را در فاصله ۵۰۰ متر عقب‌تر روی ریل قرار می‌دهد تا با عبور قطار و ترکیدن ترقه، لکوموتیوران ترمز را بکشد که در این حادثه چنین هشداری از سوی لکوموتیو تبریز- مشهد انجام نشده است. رضاییان افزود: خطای بعدی از سوی لکوموتیوران قطار سمنان- مشهد انجام شده، زیرا بعید به نظر می‌رسد در بیابان، قطار متوقف شده در فاصله هزار متری قابل مشاهده نباشد پس این لکوموتیوران باید عکس‌العمل سریع‌تری انجام می‌داد.

وی ادامه می‌دهد: با وجود اینکه لکوموتیوران قطار جلویی اعلام توقف کرده اما به دلیل تغییر شیفت در پست تلفنگرام ایستگاه، مامور قبلی این توقف را به مامور شیفت بعدی اعلام نکرده است و سرانجام ماموران ترافیک مرکز کنترل شاهرود (ایستگاه اصلی اجرای سیستم ATC) مسدود بودن خط را مشاهده کرده اما به دلیل تکرار در اشتباه‌های این سیستم، چراغ قرمز و هشدار را سبز (عبور) کرده و منجر به بروز این حادثه شده‌اند. این کارشناس صنعت حمل‌ونقل می‌گوید: اگر هر کدام از این افراد فعالیت خود را بدرستی انجام می‌دادند، شاهد وقوع چنین حادثه‌ای نبودیم اما متاسفانه تمام این ماموران به صورت همزمان دچار خطا شدند. به گفته این کارشناس، علاوه بر خطای انسانی، تجهیزات لازم از جمله سیستم بالیس روی خط ریلی تهران- مشهد نصب نشده است، در حالی که برای اجرای کامل سیستم کنترل اتوماتیک قطار، باید برخی تجهیزات روی قطار و برخی روی خط نصب و یکسری نرم‌افزارها هم برای مدیریت این تجهیزات استفاده شود.

اجرای ناقص سیستم ATC

رضاییان تصریح می‌کند: چون تجهیزات بالیس به صورت کامل اجرایی نشده است امکان خطای انسانی افزایش یافته و چنین حادثه‌ای رخ داده است البته این موضوع نمی‌تواند عامل خطای انسانی در بروز این حادثه را کمرنگ کند. وی ادامه می‌دهد: حمل‌ونقل ریلی برخلاف سایر شیوه‌های حمل‌و‌نقلی مدیریت و نظم بیشتری را می‌طلبد، زیرا زمانی که در مسیر ریلی یک قطار متوقف می‌شود، تمام خط دچار مشکل شده و مدیریت این موضوع نیازمند نظم فوق‌العاده‌ای است. رضاییان با انتقاد از عدم پیاده‌سازی کامل سیستم ATC می‌گوید: هزینه پیاده‌سازی سیستم کنترل اتوماتیک قطارها، کمتر از ۵ درصد احداث خط جدید است و اگر این سیستم کامل اجرایی شود، ۷۰ درصد در بهره‌وری خط موثر است اما با وجود عدم اجرای این سیستم، مسؤولان وزارت راه‌وشهرسازی وعده احداث خط‌های جدید را می‌دهند. حال پرسش این است که چرا سیستم کنترل اتوماتیک قطارها باوجود وعده‌های مکرر مدیران وزارت راه‌وشهرسازی به طور کامل اجرایی نشده است؟ و چرا این تعداد خطای انسانی با هم بروز کرده و منجر به شکل‌گیری چنین فاجعه‌ای شده است؟ وزارت راه‌وشهرسازی باید پاسخگوی این حجم از بی‌نظمی و ناهماهنگی در لایه‌های مدیریتی ایستگاه‌های راه‌آهن باشد.

عباس آخوندی قطار تبریز-مشهد استيضاح