سلامت کارگران ایرانی در خطر است

دکتر بهزاد دماری، معاون موسسه ملی تحقیقات سلامت کشور در توضیح وضعیت ارایه خدمات بهداشتی و سلامتی به کارگران، طرح کشوری ارایه مراقبت‌های اولیه سلامت به کارگران و همچنین بیماری‌های شغلی در آنها را تشریح کرد که در پی می‌خوانید:

«طرح کشوری ارایه مراقبت‌های اولیه سلامت به کارگران از سال ۱۳۶۶ شروع شده و تاکنون بالغ بر 3000 خانه بهداشت کارگری در محیط‌های کاری ۵۰ تا ۴۹۹ نفره ایجاد شده است. در آینده نیز ۱۳۰۰ محل کاری به این عدد اضافه خواهد شد. به همین خاطر خانه‌های بهداشت کارگری فرصتی طلایی را برای ارتقای سلامت کارگران و خانواده آنها فراهم آورده است.

براساس مطالعه مشترک موسسه ملی تحقیقات سلامت کشور و اداره کل امور اجتماعی وزارت تعاون کار و رفاه اجتماعی در خصوص وضعیت شبکه خانه‌های بهداشت کارگری، این مراکز دارای چند مشکل عمده هستند. در حال حاضر برنامه هدف‌گذاری شده‌ای برای بهبود شاخص‌های جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی از طریق خانه‌های بهداشت وجود ندارد. همچنین ساختار هماهنگی خانه‌های بهداشت در کل کشور و استان‌ها برای یک حرکت منسجم تعریف نشده است. نداشتن فرایند ارجاع مدون برای موارد شناخته شده در محیط‌های کاری، شفاف نبودن پول، نیروی انسانی و اطلاعات برای یک کار تیمی در درون محیط کار و همچنین وجود موانعی برای ارتقای سلامت کارگران نیز از جمله این مشکلات عنوان شده است.

معضلات خانه‌های بهداشت کارگری

طبق این بررسی که در سال 94 انجام شده است، در حال حاضر بسته خدمتی مدونی برای هر یک از مشکلات سلامت کارگران یا مشاهده نمی‌شود یا اینکه ناقص ، جزیره‌ای و غیر مستمر است. ضعف همکاری بین بخشی از سوی سازمان تامین اجتماعی در خصوص تجهیز و راه‌اندازی خانه‌های بهداشت کارگری، بویژه در مناطق محروم، ضعف در توجیه کارفرمایان در خصوص سوددهی تاسیس واحد ارائه خدمات بهداشت حرفه‌ای و کمبود آگاهی کارگران نسبت به مبانی بهداشت حرفه‌ای از موارد دیگر مطرح شده در این مطالعه به عنوان معضلات فعلی خانه‌های بهداشت کارگری است.

نشانگرهای سلامت کارگری، بهبود نیافته‌اند

حداقل در یک دهه گذشته نشانگرهای سلامت کارگران در بیماری‌های غیرواگیر مانند سرطان‌ها، سکته‌های قلبی - عروقی، فشارخون و دیابت و بیماری‌های اسکلتی - عضلانی و بیماری‌های تنفسی، حوادث شغلی و اختلالات روانی که در سال 94، 24درصد شیوع داشته است و همچنین آسیب‌های اجتماعی شامل فقر، طلاق، خشونت خانگی و محیط کار، اختلافات خانوادگی رو به بهبود نبوده است. بر اساس نظرات مثلث کار، مداخلات قبلی در این خصوص نظام‌مند و هدف‌گذاری شده نبود و گزارش ارزشیابی از مداخلات ملی ارتقای سلامت کارگران در دسترس نیست. طبق این تحقیق، خانه‌های بهداشت کارگری در وضعیت رتبه‌ای متوسطی هستند. اسناد بالادستی نیز از هر حیث ارتقای سلامت کارگران را حمایت می‌کند.

برجام فرصتی طلایی برای رشد اقتصادی کشور فراهم می‌کند و سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری در حوزه سلامت به برنامه ملی سلامت کارگران قابلیت اجرایی می‌دهد. در عین حال، نیاز به ارتقا و تمرکز در هر چهار حوزه برنامه ملی، ساختار تدارک خدمت، بهبود رفتاری کارگران و کارفرمایان و تامین منابع مالی، اطلاعات و نیروی انسانی احساس می‌شود.

روند معکوس مرگ و میر ناشی از کار در جهان

طبق آمار رسمی سازمان بین‌المللی کار، مرگ و میر ناشی از کار در جهان روند کاهشی داشته و از 345 هزار نفر در سال 1998، به 321هزار نفر در سال 2008 رسیده و طی این مدت نرخ شیوع حوادث منجر به مرگ از 16.4 به 10.7 نفر به ازای هر 100 هزار کارگر کاهش یافته است که یک سوم کاهش را نشان می دهد.

20 هزار حادثه ناشی از کار، سهم سالانه کارگران ایرانی

براساس آمارهای منتشر شده ، سالانه حدود 20 هزار حادثه ناشی از کار اتفاق می‌افتد که از این تعداد نزدیک به 15 هزار حادثه در بخش ساختمانی است. پس از آن، بیشترین میزان مرگ و میر در محیط کار به کارگران معادن و کارگران صنایع اختصاص دارد. پزشکی قانونی این آمار را 1891 نفر، وزارت کار 1150 نفر و سازمان تامین اجتماعی آن را 120 نفر در سال گذشته اعلام کرده‌اند. 90 درصد قربانیان این حوادث تحت پوشش سازمان تامین اجتماعی نیستند و وزارت کار نیز آمار کارگرانی را اعلام می‌کند که در پیوند با وزارت کار بیمه هستند، مانند بیمه حوادث و غیره.

روزانه پنج کارگر ایرانی فوت می‌کنند

با توجه به این آمار، به طور متوسط حدود 10 درصد کارگران فوت می‌کنند که رقم پنج نفر در هر روز را شامل می‌شود. این حوادث بیشتر در فصل تابستان و صبح‌ها، اولین سال اشتغال، در میان افراد متاهل و زنان، کودکان و مهاجران آسیب پذیرتر اتفاق می‌افتد. گروه سنی 20 تا 23 سال بیشتر از سایر گروه‌های سنی در معرض حادثه قرار دارند.

51 درصد حوادث شغلی در حوزه ساختمان

سازمان پزشکی قانونی گزارش داده است که در 10 سال بین سال‌های ۱۳۸۳ تا سال ۱۳۹۳ حدود ۱۲ هزار و ۴۳۶ نفر در حوادث کار جان خود را ازدست داده‌اند. ۵۱ درصد حوادث شغلی مربوط به حوزه ساختمان است. ۳۹ درصد از دلایل بروز حوادث حین کار به عدم نظارت بازمی‌گردد. به طور کلی کارگران آموزش دیده در زمینه ایمنی در کل کشور چهار درصد و 90 درصد معادن فاقد بهداشت و ایمنی لازم هستند.

امید به زندگی کارگر ایرانی چند سال است؟

طبق آخرین تحقیقات، کارگران آلمانی 30 سال بعد از بازنشستگی همچنان امید به زندگی دارند، اما کارگران ایرانی شاغل در کارهای سخت و زیان آور معمولا حدود سه سال بعداز بازنشستگی به علت بیماری فوت می‌کنند. از این بررسی نتیجه گرفته شد که روند حوادث شغلی در سال 1391 سه برابر سال 1381 بوده است.

بیماری‌های شغلی در کمین کارگران

در حال حاضر، بیماری‌های شغلی منجر به فوت شش تا 12 برابر حوادث ناشی از کار است. 20 درصد کارگران ایرانی وضعیت ارگونومی مناسبی ندارند؛ یعنی تطابقی میان بدن کارگر با ابزار کار وجود ندارد. همچنین 48 درصد ابزار کار کارگران نامناسب و 90 درصد کارگاه‌های کشور از نظر صدا وضعیت مطلوبی ندارند. در خصوص رشد قابل ملاحظه بیماری‌های ناشی از کار نیز آمار قابل استنادی تهیه و منتشر نمی‌شود.

تعداد تسهیلات سلامت کارگری

در حال حاضر 3000 خانه بهداشت کارگری، 1800 بهداشت‌کار، 800 بازرس برای 12 میلیون کارگر یا 2.5 میلیون کارگاه تحت پوشش قانون کار و 5400 معدن وجود دارد؛ یعنی هر 15 هزار نفر یک بازرس. بیشترین روزهای کاری در اثر وقوع حوادث در صنعت ساخت و ساز (4میلیون و 136هزار و 572 روز) از دست رفته‌اند. به علاوه وقوع حوادث شغلی در بین افراد متاهل و شاغلان با سابقه کار کمتر از یک سال منجر به بیشترین روز کاری از دست رفته شده است. همچنین سرانه انسانی هر حادثه شغلی که در کشور رخ می‌دهد برابر با 9053393 تومان است.

یک ششم بودجه کشور، صرف حوادث شغلی می‌شود

مطالعه‌ای دیگر که با هدف محاسبه هزینه انسانی حوادث شغلی منجر به فوت بیمه شدگان تأمین اجتماعی استان تهران انجام داده شد، نشان دادند که سرانه انسانی و مالی برای هر فوت شده برابر 333 میلیون تومان است. همچنین نتایج مطالعات مشابه نشان می دهد که سرانه هز ینه حوادث منجر به فوت در کشورهای عضو اتحادیه اروپا در سال 2000 برابر با100 هزار دلار است و این به علت بالا بودن درآمد کارگران در اروپا است .هزینه مستقیم و غیرمستقیم حوادث شغلی در ایران حدود یک ششم تا یک پنجم بودجه سالانه کشور است

شایع‌ترین آسیب‌های محیط‌های کاری در ایران

بنابر تحقیق مشترک وزارت رفاه و مرکز تحقیقات سلامت کشور، ایمن نبودن محیط کار، فقدان آموزش‌های لازم به کارگران و نبود تجهیزات و امکانات پیشرفته و بی‌توجهی کارفرمایان به قانون کار باعث شده این آمار در کشور ما بالاتر از استاندارد‌های بین‌المللی باشد. موضوعی که همواره بازرسان کار در بازدید‌های خود از مراکز صنعتی و تولیدی بر آن تاکید دارند و معتقدند آموزش، فرهنگ‌سازی و ارتقای فرهنگ ایمنی در این حوزه باید جدی گرفته شود تا آمار مرگ و میر ناشی از حوادث کار کاهش یابد. سازمان تامین اجتماعی بی‌احتیاطی را علت نیمی از حوادث کار می‌داند، بریدگی، شکستگی، سقوط ، قطع دست و انگشت دست شایع‌ترین آسیب‌های محیط‌های کار در ایران است.

حوادث کار که عمدتا در فصل گرما رخ می‌دهد، به ترتیب عبارت است از سقوط از بلندی، اصابت اجسام سخت، برق گرفتگی، سوختگی و خفگی ناشی از کمبود اکسیژن. سقوط از ارتفاع، برخورد مصالح ساختمانی با سر و کمر و در نهایت فلج شدن، از جمله خطراتی است که سلامت کارگران ساختمانی را همواره تهدید می‌کند. به علاوه، کارگرانی که با سیمان کار می‌کنند با مشکلات و بیماری‌های زیادی اعم از خورده شدن نسوج بدن، آسیب به شش و چشم و حساسیت مواجه هستند.

دستمزد پایین، بلای جان کارگران

یکی از علت‌های حوادث کاری، دستمزدهای پایین است؛ زیرا کارگران مجبورند اضافه کاری کنند یا دو شغله و سه شغله کار کنند. بنابراین کارگری که مجبور است بجای هشت ساعت بین ۱۵ تا ۱۸ ساعت در روز کار کند، آسیب پذیری بیشتری در کار با دستگاه‌ها پیدا می‌کند، چون تمرکز کمتری در کار دارد. افزون بر آن کارگری که احساس امنیت شغلی ندارد و از معاش فردای خود مطمئن نیست، بیشتر در معرض حوادث کاری قرار دارد. از دیگر عوامل حوادث کار، فقدان حداقل آموزش به کارگران و نبود امکانات ایمنی و بهداشتی است که برخی ۵۲ درصد از حوادث را ناشی از عدم نظارت در محیط کار می‌دانند.

وزارت کار به اندازه کافی بازرس برای فرستادن به کارخانه‌ها و کارگاه‌ها ندارد، در عین حال نبود تشکل‌های مستقل کارگری را از عوامل فقدان کنترل در مورد امکانات ایمنی و بهداشتی کار می‌داند. افزایش سود باعث می‌شود که کارفرمایان در دادن وسایل ایمنی صرفه جویی کنند، مثلا کمربند ایمنی بر روی داربست‌ها، کاسک ایمنی، دستگاه تهویه در کارخانه، ماسک یا حتی شیر برای کارگرانی که با سرب سر و کار دارند، به مقدار کافی در اختیار کارگران قرار نمی‌گیرد و حقوق کافی نیز به کارگران داده نمی‌شود.

ابهام در آمار حوادث کارگران غیر بیمه

یکی از مشکلات آمار حوادث در ایران، وجود ابهام در آمار افرادی است که تحت پوشش بیمه تأمین اجتماعی نیستند و این شامل تعداد زیادی از کارکنان کارگاه‌های کوچک می‌شود. اصلاح و ارتقای سیستم‌های آمارگیری کشور در آینده اجتناب ناپذیر است. برای جلوگیری از حوادث کارگاهی برای افراد، ماشین آلات و اموال نیاز به اقدامات پیچیده‌ای نداشته و صرف توجه به ایمنی به ویژه آموزش و نهادینه‌سازی فرهنگ پیشگیری می‌تواند به کاهش تلفات ناشی از حوادث منجر شود.

در عین حال، اداره کل امور اجتماعی وزارت تعاون کار و رفاه اجتماعی استقرار پیشگام الگوی نوین خدمات سلامت کارگران را با مشارکت کارفرمایان و کارگران و مسئولان در یکی از شهرستان‌های کشور شروع کرده‌اند و نتایجی از آن تا پایان سال 1395 منتشر خواهد شد.»